Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Jadval. Dunyo mamlakatlari bо‘yicha maishiy chiqindilarni utilizatsiya 
qilishning nisbiy kо‘rsatkichi, % 1-Jadval 
Mamlakat 
Kuydirish 
Chiqindixona-
ga 
Chiqarish 
Kompost- 
lash 
Boshqa- 
lar 
Shveysariya 
80 
18 
2 
- 
Yaponiya 
72 
24.5 
1.5 
2 
Shvetsiya 
56 
34 
9.9 
0.1 
Belgiya 
47 
44 
9 
- 
Niderlandiya 
40 
44 
15 
1 
Fransiya 
36 
47 
8 
9 
Daniya 
32 
64 
4 
- 
Germaniya 
28 
69 
2 
1 
Italiya 
18.5 
35 
5.5 
41 
AQSH 
8 
82 
- 
10 
Kanada 
6 
93 
- 
1 
Ispaniya 
5 
76 
19 
- 
Buyuk 
Britaniya 
2 
2 
98 
- 
Rossiya 
va 
MDH 
5 
95 
- 
- 
 
Nazorat savollari:
1.
Tabiiy resurs tushunchasi nimani anglatadi? 
2.
Tabiiy resurslarning qanday turlari mavjud? 
3.
Tugaydigan tabiiy resurslarni sanab bering. 
4.
Tugamaydigan tabiiy resurslarga nimalar kiradi? 
5.
Chiqindilar deganda nimani tushunasiz? 
6.
О‘zbekistonning qaysi shaharlarida chiqindilar kо‘p tо‘planadi? 
7.
Radioaktiv chiqindi tushunchasini izohlab bering? 
8.
Radioaktiv chiqindilarning qanday xavfi bor? 

---

99 
9-MAVZU: ATMOSFERA VA UNI MUHOFAZASI 
Reja 
 
1.Atmosfera tarkibi. 
2.Atmosfera tuzilmasi. 
3.Atmosferai floslanishi va tabiiy tozalanishi. 
4 
.Atmosferani muxofazasi. 
Tayanch so’zlar: 
Atmosfera, energetik komplekslar, tabiiy ifloslanish, 
 
Atmosfera havosi ko’rinmas va elementlarga to’liq bo’lib, atrof muhitning 
abiotik omili sifatida ahamiyatga ega. Havo o’z ichiga 78 % azot, 21 % kislorod,
0,94 % argon, 0,03 % karbonat angidrid va boshqa gazlarni oladi. Karbonat 
angidrid gazi fotosintez jarayonini amalga oshirishda qatnashadi. Fotosintez 
karbonat angidrid, suv va quyosh nuri ta’sirida borib, uning mahsuloti glyukoza, 
kislorod va suv bug’idan iborat. Inson faoliyati karbonat angidrid gazini 
atmosferaga tashlanishini orttirib yubormoqda. Gaz, ko’mir va boshqa isitish neft 
mahsulotlari million yil oldin yashagan organizmlarning qoldiqlari bo’lib, ularning 
zahirasi kamayib bormoqda. Bu yoqilg’ilar ishlatilishi natijasida atmosferaga 
chiqsa, CO
2 
gazini miqdorini orttiradi va bu gaz bir qator muammolarni olib 
keladi. CO
2 
gazini miqdorini atmosferada oshishi avvalo, Yerda global isishga olib 
keladi. AQShdagi eng issiq iqlim Kaliforniyadagi O’lik vodiyda 1913 yil iyul 
oyida kuzatilgan. Yuqori harorat 57
0
C ni tashkil qilgan. Rekord darajadagi eng 
sovuq temperatura Antarktikada kuzatilib, - 89
0
C ni tashkil qilgan. 
1-rasm. Ozon molekulalarining kislorod atomlaridan tashkil topganligi. 
Ular quyosh nuri va kislorod orasidagi kimyoviy jarayonlar natijasida 
shakllanadi.
 
 

---

100 
 
Global isish 
1895- yildan 1995 - yilgacha Yerdagi o’rtacha kun harorat 100 yillik
davr mobaynida 1
0
C ga ko’tarilgani aniqlandi. Hech kim buning sababi
insonlar faoliyati natijasi, yoki Yerning tabiiy ob- havosi natijasi ekanligini 
aniq aytolmaydi. Global isish qanday o’zgarishlarga sabab bo’lishi mumkin?
Bo’ron soni oshishi mumkin. Muz qutblarining erishi boshlandi, bular
dengiz suvi sathini ko’taradi va qirg’oqbo’yi hududlarini suvga g’arq qiladi.
Ob-havoning isishi tropik kasalliklarni keltirib chiqarmoqda, misol uchun
bezgak kasalligi ko’p tarqalishi kuzatilmoqda.