Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

 
O’zbekistonda atmosferaga tashlanadigan zararli moddalar miqdori 
(kg/km
2
sut.) 
№ 
Shahar va 
viloyatlar 
Maydoni 
km
2
 
Umumiy 
SO
2
 
Azot 
oksidlari 
Uglero
d oksidi 
Uglevodo
rodlar 
Amiak 
1 
Toshkent 
15,6 
165 
54 
17,2 
61,0 
10,7 
0,5 
2 
Mirzacho’l 
25,6 
14,2 
2,39 
3,75 
5,48 
1,02 
- 
3 
Farg’ona 
19,3 
72,3 
8,04 
4,30 
31,8 
16,2 
- 
4 
Samarqand 
24,5 
10,0 
1,07 
0,51 
6,0 
0,95 
0,06 
5 
Qashqadaryo 
28,4 
29,5 
18,7 
0,81 
6,78 
1,39 
0,12 
6 
Buxoro-
Qizilqum 
143,2 
3,7 
0,45 
0,47 
1,21 
0,23 
0,02 
7 
Quyi 
Amudaryo 
170,0 
1,2 
0,02 
0,10 
0,56 
0,09 
- 
8 
Surxandaryo 
20,8 
2,76 
0,01 
0,02 
0,24 
0,08 
- 

---

109 

---

110 
 
Nazorat savollari:
1.
Atmosfera tarkibidagi gazlarni aytib bering. 
2.
Atmosferaning ifloslanishi deganda nimani tushunasiz? 
3.
Global isishniizohlang. 
4.
Issiqxona effekti nima? 
5.
Kislotali yomg‘irlarning qanday salbiy ta’siri bor? 
6.
Ozon tuynugi muammosi deganda nimani tushunasiz? 
7.
О‘zbekistonda atmosfera havosini muhofaza qilish borasida qanday 
ishlar qilinmoqda? 
 
10-MAVZU: SUV RESURSI VA UNI MUHOFAZASI 
Reja 
1.Suvning yer yuzidagi ahamiyati. 
2.Suv zaxiralari. 
3.Suvni ifloslanish yo’llari va manbalari. 
4.Suvning tozalash usullari 
Tayanch so’zlar: 
Suv resurslari, Suv resurslarini ifloslanishi, Tozalash-
zararsizlantiri
sh
. 
Suv yerdagi hayotning mazmuni hisoblanadi. Barcha tirik orgnaizmlar 
uchun yirik ingridient hisoblanadi. Ma’lumotlarga qaraganda, ko’pchilik 
organizmlarning tanasini 50 foizdan 95 foizigacha suvdan tarkib topgan.
Fotosintez, transpiratsiya va boshqa barcha hayotiy jarayonlar suv ishtirokida yuz 
beradi. Suv suv havzalari, daryolar va ko’llardan foydalanilib, kishilar uy xo’jaligi, 
biznes, qishloq xo’jaligi va mahsulot ishlab chiqarishda foydalanishadi. Biroq 
suvdpan foydalanish hozirgi paytda ortib ketmoqda. O’simlik va hayvonlarga suv 
yetishmasligiga ham insoniyat sabachi bo’lib qolmoqda. CHunki, tejamkorlik bir 
maromda ketganicha yo’q.
Qishloq xo’jaligida o’g’itlarning qoldiqlarini suvga tashlanishi, yoki 
ko’llarda va hovuzlarda suv o’tlarining ko’payib ketishi salbiy oqibatlarga olib 
keladi. Ko’l va hovuzlarda suv o’tlarining ko’payib ketishi suvda erigan kislorodni 
tanqisligini vujudga keltiradi va zooplanktonlarning hayotiga zomin bo’ladi.
Suvning ifloslanishi 
Insoniyat faoliyati toza suv muhitiga zarar keltiradi.Fermer xo’jaliklar va 
o’tzorlar o’g’itlardan to’ldiriladi , shuningdek bular suvga kelib quyiladi , hovuzlar 
va ko’llarda suv o’larining o’sishiga olib keladi .Bu organizmlarning o’sishi va 
chiritadi, suvdagi kislorod miqdorini qisqartiradi va ba’zi organizmlarning hayot 
kechishida qiyinchilik tug’diradi . Bu muommolarni oldini olishda , oqindi suvlarni 
qo’yib yuborishdan avval ularga ishlov berish lozim . Insonlar ko’llar va 
hovuzlarning ifloslanishi bilan bog’liq muommolar haqida bilimga ega bo’lishi 

---

111 
kerak. Bu kabi nazoratlar ko’plab toza suv ekotizimlarini asl holiga qaytarishda 
boshqaruv usuli bo’lib xizmat qilishi kerak .
1
Ifloslanish suvga ham ta’sir o’tkazmoqda. Havodagi ifloslanish
yomg’ir orqali yerga tushadi. Amerika Qo’shma Shtatlari va boshqa ko’plab
mamlakatlarda ifloslanishning oldini olish uchun ifloslangan suvlarni taqdim
etishdan avval qayta ishlash qonunan talab qilinmoqda. Ammo dunyoning
ko’plab hududlarida ularni qayta ishlashning iloji yo’q. Ifloslanishning yana
bir sababi, bu insonlar dengizlar, ko’llar va okeanlarga chiqindilar va 
ishlatilgan materiallarni tashlashlari hamdir (2-chizma).