Navoiy kon-metallurgiya kombinati

Jadidchilik birinchi marta Qirimda paydo bo’ldi. Bu oqimning asoschisi turkiy qavmlarning chinakam jafokashi va iftixori Ismoilbek G’aspiralidir. Sharq xalqlari ma'naviy hayotida, xususan, maktab va maorifida chinakam inqilob qilib, «usuli jadid» nomi bilan tarixga kirgan «usuli savtiya»ni u boshlab berdi. Ismoilbek barcha turkiy xalqlarni yagona millat deb bildi; ilm-ma'rifatda, haq-huquqda ularni dunyoning taraqqiy topgan millatlari bilan teng ko’rmoqni orzu qildi.
Turkistondagi jadidchilik harakati tasodifiy hodisa bo’lmay, balki hayotimizdagi ijtimoiy-siyosiy ziddiyotlar mahsulidir.
XIX asr oxiri - XX asrning boshlarida Turkistonda chor mustamla-kachiligining kuchayishi natijasida Markaziy Osiyoning ko’p joylarida jadidchilik harakati kuchayib ketdi. Bu harakat mavjud jamiyatning ijtimoiy-madaniy asoslarini qayta qurishga qaratilgani sababli eski tuzum, eski turmush, eski maktab tarafdorlarining kuchli qarshiligiga duch keldi.
Jadidchilik jamiyatni to’ntarish yoli bilan esa, islohotlar yo’li bilan rivojlantirishni o’zining asosiy vazifasi deb belgiladi.
Jadidlar 1906-yildayoq «Taraqqiy» deb nomlangan gazeta nashr ettirib, o’z g’oyalarini tarqata boshladilar. Oradan ko’p o’tmay «Xurshid», «Shuhrat» singari yangi gazetalar dunyo yuzini ko’rdi. Markaziy Osiyoning turli shaharlarida jadid maktablari bodroqdek ochilib, ularda diniy ilmlar bilan birgalikda dunyoviy bilimlar ham keng targ’ib qilindi.
Jadidlarning harakat dasturi quyidagi masalalarni hal qilishga qaratilgandi:
Diniy taassub va fanatizmga qarshi kurash;
Diniy aqidalarga asoslangan o’rta asr maktablari o’rniga Ovrupo qabilidagi dunyoviy ilmlarni ona tilida o’qitishga moslangan yangi usul-dagi maktablarni tashkil etish, feodal davri maorifini isloh qilish;
Jadidchilik g’oyalarini keng xalq ommasiga etkazish niyatida yangi o’zbek adabiy tilini ishlab chiqish, matbuot hurligi uchun kurashish, xalq ommasiga tushunarli adabiyot va teatrni yaratish;
Xotin-qizlarni paranjidan chiqarish va jadid maktablariga qatnashishJarini ta'minlash yo’li bilan ular taqdirini o’zgartirish;
Mahalliy boylar va savdogar ahlining siyosiy-iqtisodiy jihatdan rus burjuaziyasi bilan bir huquqda bo’lishi, mahalliy amaldorlarning chor hukmdorlari tomonidan siquvga olinishiga qarshi kurash. Shu yo'1 bilan mustamlakachilik siyosatini isloh qilish.
Usuli jadid oz vaqtda ziyoda va daha mukammal o’qitmoq va uqimoq yo’llarini
go’stirar (ko’rsatar), g’ayri bir shay (narsa) dagildir». Yangi usul maktabida:
Sinfda (maktabda) bolalar soni o’ttiztadan oshmasligi;
Bolalar faqat ikki dafa – yoz va qish boshlaridagina maktabga qabul qilinishi;
Har bir muallimda ko’pi bilan 3-4 sinf bo’lishi;
Agar maktab uch sinfdan iborat bo’lsa, darslar ketma-ket muayyan uyg’unlikda qo’yilmog’i;
7-9 yoshdagi bola uzluksiz 7-8 soat o’qiy olmaydi. Uning uchun 5 soat kifoya. Har darsdan so’ng 10 daqiqa tanaffus;
Juma va bayram kunlari dam olinishi;
o’n oy o’qishdan so’ng yozning issiq kunlarida ta'til bo’lishi; Dars zeriktirmasligi...
Shogirdlarini urish va so’kish befoyda ekanligi va boshqalarga e'tibor qaratilgan edi. G’aspirali «usuli jadid» bilan o’qitishning qoidalarini qo’yidagicha tushuntiradi: 1. Butun alifboni birdan o’rgatish og’ir. Ibtido (boshda) uch, besh harf o’rgatib borish (engil)dur.

2. 
   birinchi darsdan shogirdlari yozishni boshlamasliklari darkor.
   
3. 
   darslar muayyan soatlarga, qismlarga ajratilib o’rgatilishi lozim.
   
4. 
   o’quvchi bir darsni o’zlashtirmaguncha ikkinchisiga o’tilmasligi kerak.
   
5. 
   harflar bilan tanishtirganda, ular haqida kengroq ma'lumot berilgani ma'qul.
   

Bolalarni har olti oyda imtihon qilish. Yil oxirida sinfdan sinfga o’tkazish, o’zlashtirmaganlarni sinfda qoldirish ko’zda tutiladi. Darslar har xil va har biri yarim soatdan bir soatgacha bo’lishi mumkin. Darslar orasida tanaffuslar bo’lmog’i kerak.
Bu maktablar uchun «Xo’jai sibyon» asosiy darslik boiib xizmat qilardi.