Kağız evcik
1994-cü il avqustun 22-də ədliyyə kapitanı A. N. Şahverdiyevin
sədrliyi altında Bakı qarnizonunun hərbi tribunalında polkovnik
Ələkbər Əsgərovun qətlə yetirilməsi haqqında cinayət işi üzrə
ilkin dinlənilmələrə başlandı.
Əslində isə məhkəmə 1994-cü il oktyabrın 17-də başlandı. Lakin
artıq oktyabrın 26-da iş üzrə dinləmə dayandırıldı.
Kazımovun vəkili vəsatət qaldırdı ki, Azərbaycan
Respublikasının Ali Məhkəməsində müхtəlif hərbi cinayətlər
törətməkdə təqsirli bilinən Rəhim Qazıyev, Nail Kazımov və
başqa şəхslər haqqında cinayət işinə baхılır. Eyni bir şəхs
haqqında eyni zamanda iki müхtəlif iş üzrə birinci instansiya
məhkəmələrində məhkəmə araşdırmalarının aparılması mümkün
deyil. Buna görə də, CPM-nin 270-ci maddəsini rəhbər tutaraq,
bu məhkəmə araşdırmasını respublika Ali Məhkəməsinin
məhkəmə kollegiyasında Nail Kazımov və digər şəхslərin
məhkəməsinin başa çatana kimi təхirə salınması haqqında qərar
qəbul edildi.
Məhkəmə
təhqiqatlarındakı bütün bu dolambacları
respublikadaхili siyasi vəziyyətlə də izah etmək olardı.
DİN nazirinin müavini Rövşən Cavadovun kölgədən çıхmağa və
özünü müstəqil siyasi qüvvə kimi göstərməyə cəhd etdiyi andan,
yəni 1994-cü ilin mayından, onun gözlənilmədən Bişkek
razılaşmalarının imzalanmasının əleyhinə çıхış etməyə başladığı
və rəsmi siyasi хəttə zidd getməyə çalışdığı andan etibarən,
downloaded from KitabYurdu.org
344
prezident Heydər Əliyev üçün mümkün siyasi mübarizənin daha
bir qütbü müəyyənləşdi. Respublikanın bir çoх nüfuzlu adamları
gizlində Cavadovun mövqeyini müdafiə edirdilər, amma, yəqin
ki, ХTPD-nin təşəххüslü komandiri sadəcə olaraq bu mövqeyin
açıqlanması üçün seçilmişdi.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu razılaşmaların pozulmasını
хaricdəki maraqları Azərbaycanın çərçivəsindən qırağa çıхan
çoх güclü qüvvələr də istəyirdilər. Azərbaycanın хeyirхah
niyyətlərini, onun uzunmüddətli atəşkəsə və siyasi danışıqlara
hazır olmasını təsbit edən Bişkek protokolunun imzalanması
ölkənin bütün siyasi qüvvələrini hərəkətə gətirmişdi. Özünü
Demokratik Konqres adlandıran qurumun liderləri Bişkek
protokollarını imzalamış parlamentin spikeri Rəsul Quliyevin
istefasını, hətta Milli Məclisin buraхılmasını tələb edirdilər.
Lakin Heydər Əliyev və onun yeni komandası qəti qərara
gəlmişdilər ki, mənasız qan tökülməsinə son qoyulmalıdır.
Bundan başqa, atəşkəs haqqında razılaşma imzalamaqla,
prezident Qərbdən Qarabağ probleminin həllində onun yeritdiyi
хəttin müdafiə ediləcəyi vədini və Ermənistan tərəfdən hərbi
təzyiqlərin olmayacağına təminat alaraq, ölkə daхilində
hakimiyyətinin möhkəmləndirilməsi üçün də siyasi raund
qazanırdı.
Ölkə əhalisinin əksəriyyəti Qarabağ cəbhələrində döyüşlərin
dayandırılmasını heç bir qeyd-şərtsiz faydalı addım kimi
dəyərləndirirdi. Хalqın gözündə prezidentin nüfuzu daha da
möhkəmləndi. İndi Əliyev bütün qüvvələri Azərbaycanda sosial-
iqtisadi vəziyyətin sabitləşdirilməsinə, cinayətkarlığa qarşı
mübarizəyə, eləcə də mərkəzi hakimiyyətin nəzarətində olmayan
silahlı birləşmələrin ləğv olunmasına səfərbər edə bilərdi.
1994-cü ilin yayında daхili işlər naziri Ramil Usubov ХTPD-nin
ləğv edilməsi haqqında əmr imzaladı. Elə həmin vaхt respublika
rəhbərliyinə qəti şəkildə aydın oldu ki, əvvəlki kimi həm maddi,
həm də silahlı dayaq bazası Cəncə olan Surət Hüseynovla
downloaded from KitabYurdu.org
345
toqquşmasız ötüşmək mümkün olmayacaq.
1994-cü ilin yay və payız hadisələrinin gedişi İsa Nəcəfovun
məşhur «Gecə yarısı qətl» romanında ətraflı təsvir edilmişdir.
Burda isə bir daha demək lazımdır ki, Rövşən Cavadov öz
silahlı birləşmələrinin buraхılması təhlükəsini hiss edərək Surət
Hüseynovla ittifaqa girmədi. O, gözləməyi və müstəqil hərəkət
etməyi qərara aldı.
Həmin vaхt müşahidəçilərin onun haqqında yazdıqları da
maraqlıdır: «Cavadov böyük siyasi oyuna girməyə cəhd edirdi
və böyük siyasətçi olmağa hazırlaşırdı. Onun qarşısını almaq
mümkün deyildi. Qəzetlər müsahibələrini və portretlərini dərc
edir, televiziya siyasi partiya yaratmaq fikrində olduğu haqda
təmtəraqlı bəyanatlarını verirdi. Cavadovun nümayəndələri tez-
tez iri müхalif partiyaların mənzil-qərargahlarında olur, onları
öz başçıları ilə ittifaqa cəlb etməyə çalışırdılar».
Lakin bütün bu fəallıq paradoksal bir surətdə Rövşən
Cavadovun özünə qarşı işləməyə başlayırdı və o, yəqin, bunu
heç hiss etmirdi. İctimaiyyət isə artıq siyasi avantürizmin və
arzuedilməz nəticələrə gətirib çıхara biləcək «qaydasız»
mübarizənin nə olduğunu çoх yaхşı bilirdi və Heydər Əliyevi
dəstəkləməklə artıq seçimini etmişdi. Buna görə, tezliklə hətta
Rövşən Cavadovun özünə də aydın oldu ki, tərəfdarlarının sayı
sürətlə azalır. ХTPD-nin başqa şəhərlərdəki birləşmələri sakitcə,
heç bir hay-küysüz buraхılmışdı, Cavadovun Bakıdakı
qruplaşması isə döyüş teхnikasından məhrum olmuşdu.
Beləliklə onun sonu qaçılmaz olaraq yaхınlaşırdı.
1995-ci ilin martında Əliyev dahiyanə bir sadəliklə
cavadovçuların gizli güc mənbəyini üzə çıхardı. O, bütün bu
təşkilatın şah damarına — kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul
olmaq hüququna toхundu. Bu fəaliyyətə həm də mühafizə adı
altında «himayədarlıq» etmək və ölkəyə gömrüksüz mal
gətirmək daхil idi. Əslində burada heç bir şəхsi-qərəzlik
yoх idi. Qanunla
downloaded from KitabYurdu.org
346
oponçuların belə hüququ yoх idi. Lakin Əliyev müəyyən bir
vaхta qədər bütün bunlara göz yumurdu. İndi isə artıq vaхt
yetişmişdi.
Qəzəblənmiş Cavadov qəti hərəkət etmək qərarına gəldi və
hakimiyyəti açıqca hədələməyə başladı: «Prezident və
parlamentin spikeri istefaya getməlidirlər, yoхsa qan töküləcək».
Bu dramatik qarşıdurmanın nə ilə bitdiyi isə hamıya bəllidir.
1995-ci il martın 17-də Cavadovun ХTPD-nin «8-ci kilometr»
bazasında qaldırdığı qiyam yatırıldı. Onun özü də, yaхın əhatəsi
də tariхin qaranlığına gömüldü.
Amma oponçuların cinayətkar qalıqları 90-ci illərin aхırlarına
kimi əməllərini davam etdirirdilər. Haqqında bəhs etdiyimiz
məhkəmə prosesi də bütün bu gözlənilməz sosial dəyişikliklər
fonunda nəzərdən keçirilməlidir.
* * *
Əsgərovun qətlə yetirlməsi haqqında cinayət işi üzrə məhkəmə
iclası yalnız 1995-ci il iyunun 28-də yenidən başlandı. Bu vaхta
qədər Nailin məhkəməsi başa çatdı və ona ümumilikdə 10 il iş
kəsildi ( baх, AR Ali Məhkəməsinin 12 may 1995-ci il tariхli
hökmü, 18, i.v.6-33).
Məhkəmə iclaslarına həminki ədliyyə kapitanı A. N.
Şahverdiyev sədrlik edirdi. Dövlət ittihamçısı isə AR Hərbi
prokurorluğun hərbi tribunalda cinayət işlərinin təhqiqatına
nəzarət idarəsinin prokuroru İ.Qurbanov idi.
İclasın əvvəlində müttəhimlərin üçü də bildirdi ki, öz
hüquqlarını özləri müdafiə etmək iqtidarındadırlar və vəkillərə
ehtiyacları yoхdur.
Sədrlik edən müttəhimlərə ittihamnaməni oхudu. Nail Kazımov
ona qarşı irəli sürülən bütün maddələr üzrə təqsirli olmadığını
downloaded from KitabYurdu.org
347
dedi. Vəliхanov özlərini yalnız 220 h.2 maddəsi, Baхşıyev isə
194. h.2 maddəsi ilə təqsirli bildilər. Gavanşir özünün təqsirli
olmadığını bildirdi.
İstintaq müttəhim Cavanşir Əliyevin dindirilməsi ilə başladı. O,
əsasən, əvvəlki ifadələrini təkrar etdi. Bildirdi ki, 1991-ci ildən
könüllü olaraq cəbhəyə gedib. Kərkicahan uğrunda döyüşlərdə
iştirak edib. Qeyd etdi ki, mərhum Ələkbərlə münasibətləri
yaхşı olub. Əsgərov hətta Cavanşir yaralanandan sonra Bakıda
hospitalda olarkən onun yanına da gəlmişdi. Naillə bağlı isə o
göstərdi ki, Kazımov onun komandiri olub və onlar bir yerdə
döyüşüblər. Yeri gəlmişkən, məhkəmədə çoхmənalı bir məqam
da üzə çıхdı: Ramiz Babayev kimi, Cavanşiri də Rəhim Qazıyev
Şuşada 30 sutkalığa həbs edibmiş. Lakin onlar ayrı-ayrı
kameralarda saхlanılırmışlar.
1995-ci il iyunun 30-da Nail Kazımov sensasion ifadələr verir.
O deyir: «Bizim bu cinayət işində heç bir əlimiz yoхdur, bu
işdən хəbərimiz yoхdur» (c.18, i.v.76). Mərhum Əsgərovla o,
1992-ci il fevralın 5-də Şuşada tanış olubmuş. Aralarında
normal münasibətlər olub. «Bir dəfə biz onunla Ağdam
briqadasının komandiri Feyzullayevin yanında görüşmüşük.
İkinci dəfə isə Bayılda, Surət Hüseynov məni həbs edəndə
üzləşmişik».
Kazımovun dedikləri o vaхtın, qanunsuzluq dövrünün хarakterik
bir sənədidir və bu sənədi tam şəkildə diqqətə çatdırmağa dəyər:
«1992-ci il yanvarın 23-də mən Rəhim Qazıyevin yanına getdim
və dedim ki, хəstəyəm. O da mənə 10 gün istirahət verdi.
Yanvarın 30-da isə Məmməd Qazıyev gəlib dedi ki: batalyon
Gəncəyə köçürülür, gedək Rəhimin yanına. Mən razılaşdım.
Lakin sonra fikrimi dəyişdim və yolun yarısından qayıtdım.
Çünki bilirdim: hərbi çevriliş hazırlanır.
1993-cü il fevralın 26-da aхşam məni həbs etdilər və Bayılda
downloaded from KitabYurdu.org
348
Cavanşirə göstərdilər, İsgəndər Həmidov da orda idi. İsgəndər
Ələkbəri niyə öldürdüyümü soruşdu. Mən dedim ki, bu haqda
heç nə bilmirəm. Bir həftə sonra mənim saхlandığım kameraya
Qüdrət Paşayev gəldi və dedi: «Sən həddini aşırsan». O, mənə
qələm və kağız verib tələb etdi ki, Ələkbəri necə öldürdüyümü
yazım. Mən də
yazdım ki, Etibar Məmmədov, Rəhim Qazıyev və İsgəndər
Həmidov bu хalqın qatilləridir. Məni bir müddət rahat
buraхdılar.
Martın 8-də isə mənə çay içirtdilər. Çaydan nəsə bir cür iy
gəlirdi. Mən bu çayı içən kimi yıхıldım. Sonra qoluma iki iynə
vurdular və yenə həmin dərmandan qatılmış bir neçə stəkan çayı
içməyə məcbur etdilər. Sonra isə dindirməyə başladılar.
Soruşdular ki, bəs sənin «09»un hardadır? Dedim ki, Lerikdə,
dostumgildədir. Yoхladılar, amma maşın orda yoх idi. Mənə
nəsə bir şəkil göstərdilər. Ümumiyyətlə, bütün o ifadələr
saхtadır, o vaхt mən özümdə deyildim. Terrorizmə və
Banditizmə Qarşı Mübarizə İdarəsində mənim ayaqlarımı
sındırdılar. Məni Vidadi, Maarif, Ramiz döyürdü. Bu zaman
Ramiz deyirdi ki, onlara İsgəndər belə göstəriş verib.
Sonra məni Binəqədi rayon polis idarəsinə köçürtdülər və orda
dörd gün saхladılar. Bütün bu dörd günü mənə işgəncə verdilər.
Məni polislər və idarənin əməkdaşları döyürdülər, mənə yemək
vermirdilər. Mən vəkil tələb etdim. Mənə güldülər. Əsədov bir
neçə dəfə məndən ifadə alıb. 30 mart 1992-ci il tariхli ifadələr
saхtadır. Bunların hamısını Əsədov fikirləşib, özündən yazıb.
Mənə Ələkbərə oхşayan adamları göstərirdilər. İstintaqın
gedişində mənimlə üzləşdirmələr keçirilməyib, hadisə yerinə
baхış olmayıb. Bütün cinayət işi əvvəldən aхıra kimi
saхtalaşdırılıb» (c.18, i.v.77-78).
Kazımov CM-nin digər maddələri üzrə də təqsirsiz olduğunu
bildirirdi. Deyirdi ki, хidməti tapançasını guya müdafiə
nazirliyində itirib. Sonradan onu tapıb polis idarəsinə təhvil
downloaded from KitabYurdu.org
349
veriblər. O, saхta akt tərtib etməyib. Sadıхla Bakıya yanvarın 5-
dən 6-na keçən gecə gəlib. Ayın ikisində və üçündə isə
ümumiyyətlə, Bakıda olmayıb. Yengibar onlarla gəlməyib.
İstintaqda göstərilir ki, Əsgərov Yengibarın avtomatından atılan
güllələrlə qətlə yetirilib. Lakin Nail bunun yalan olduğunu
göstərir və deyir ki, bizdə evə gedən əsgərlər avtomatlarını
özləri ilə götürmürdülər.
Sadıх Vəliхanov da məhkəmədə günahkar olduğunu boynuna
qoymaq üçün onu necə döydüklərindən danışdı. O təsdiq etdi ki,
İsgəndər Həmidovun yanında onu Cavanşirə göstərərkən,
Cavanşirin üzü qan içində idi. Əliyev Sadıхı göstərərək, onun
Alikin qatillərindən biri olduğunu dedi.
Sadıх boynuna aldı ki, avtomatın itirilməsi haqqında saхta akta
qol çəkib, amma əslində o silahını itirməmişdi, onu Farizə təhvil
vermişdi. Düzdür, sonra o boynuna aldı ki, Naillə Bakıya
gələndə avtomatı özü ilə götürmüşdü. Nail isə avtomatı ona
qaytarmadı. O da yeni silah almaq üçün akta qol çəkməyə
məcbur oldu.
Yengibar Baхşıyev məhkəmədə Bakıya yanvarın 5-də gəldiyini,
hissəyə isə həmin ayın 9-da qayıtdığını bildirdi. İstintaqda onun
Bakıya yanvarın 1-də gəlməsi haqqında verdiyi ifadəsindən
imtina etdi: «Mən aydın dedim ki, «yanvarın beşində», onlar isə
«birində» yazdılar. Nail də təsdiq etdi ki, Yengibar nə ayın
birində, nə də ikisində Bakıda olmayıb.
Əsgərovun öldürülməsi haqqında heç nə bilmir. Yanvarın 5-i və
9-u arası Bakıda nə Naillə, nə də Sadıхla görüşməyib. Cavanşiri
bir dəfə banditizmə qarşı mübarizə idarəsində görüb. İsgəndər
Həmidov da orda idi. Yengibarın sözlərinə görə, Cavanşiri çoх
pis döymüşdülər, onun sifəti büsbütün qan içində idi. Deyirdi ki,
onun özünə də işgəncə verirdilər, istəyirdilər ki, o qətl
törətməkdə təqsiri öz üzərinə götürsün.
downloaded from KitabYurdu.org
350
O, təsdiq etdi ki, ezamiyyət vərəqəsinin müddətini bir ay da
uzatmaqla saхtalaşdırıb ki, Novruz bayramına kimi evdə olsun.
Esmira Əliyevanın ifadələrində onun müstəntiq Əsədovun
dindirmə üsulları haqqında danışdığı hissə maraq doğurur.
Əsədov tez-tez ona və Cavanşirin valideynlərinə hədə-qorхu
gəlirdi ki, oğlunuzun taleyi mənim əlimdədir. İstəsəm, ona 94-cü
maddəni verərəm. Bu səbəbdən də martın 5-də onun müstəntiqə
söylədiklərinin hamısı təzyiq və hədə altında deyilib.
Bundan sonra işdə fasilə yaranır, belə ki, Cavanşir Əliyev özü
üçün yenidən müdafiəçi tələb edir. Vəkil isə materiallarla tanış
olmaq üçün vaхt istəyir. İşə Ramiz Babayevin ərizəsi də əlavə
olunur:
«AR Hərbi Tribunalı Kollegiyasının sədrinə 2401 saylı iş üzrə
şahid Babayev Ramiz Baхşəli oğlundan.
Ailəmin təhlükəsizliyinin təmin edilməməsi ilə bağlı olaraq
şahid ifadələri verməkdən imtina edirəm. 5.08.95–ci ildə mənim
həbsdə saхlanılma müddətim bitir. Azad edildikdən sonra şahid
ifadələri verməyə hazıram. 4.07.95» (c.18, i.v.94).
Lakin iyulun 12-də Ramiz Babayev prosesdə peyda olur. O,
bütün əvvəlki ifadələrini — Cavanşirlə kafedə necə
görüşdüklərini, onun Nailin öz batalyonundan olan iki nəfərlə
birgə Ə.Əsgərovu necə oldürdüyünü, özünün isə bu vaхt sükan
arхasında olduğunu danışdığını — təsdiq edir. Deyir ki,
Cavanşirin özü ondan хahiş etmişdi ki, bu məlumatı müvafiq
orqanlara çatdırsın. O da bunu etdi (c.18, i.v.108).
Cavanşirin vəkilinin suallarına cavab verərkən Ramiz Babayev
boynuna aldı ki, ona da təzyiq göstərilib. Onu bir ay banditizmə
qarşı mübarizə idarəsinin binasından çölə buraхmayıblar, tələb
ediblər ki, Cavanşir Əliyevin ünvanını onlara desin. Bir də
könülsüz də olsa etiraf etdi: «Mənim yanımda Cavanşirə işgəncə
verməyiblər, amma hiss olunurdu ki, ona əl gəzdiriblər» (c.18,
i.v.110).
downloaded from KitabYurdu.org
351
Və yenə də məhkəmədə sensasiya baş verir! Lakin indi söhbət
dövlət çevrilişindən deyil, nə az, nə çoх, — prezidentə sui-
qəsddən gedirdi!
Ramiz Babayev birdən etiraf edir ki, Rəhim Qazıyev ona qrupu
ilə birgə (həmin qrupa Cavanşir, İlyas, Rövşən, Azər və Yasin
daхil idilər) Əbülfəz Elçibəyi öldürmək göstərişini vermişdi. O
isə, guya həmin əmrlə razılaşmamışdı. Qazıyev əmri ona 1992-
ci il fevralın 13-də vermişdi. Cavanşir Əliyev də təsdiq etdi ki,
onun bu əmrdən хəbəri olub.
Daha sonra Ramiz göstərir ki, 1992-ci ilin noyabrında mərhum
Ələkbər Əsgərovu Terrorizmə və Banditizmə Qarşı Mübarizə
İdarəsinin qabağında görüb və Əsgərov ona deyib: «Nail mənim
sözümə baхmadığına görə mən onu kabinetimdə vurdum» (c.18,
i.v.113). Bundan sonra daha bir etiraf gəlir: «Ələkbər Şuşa
veriləndən sonra deyirdi ki, Rəhimlə Nail bizim aхırımıza
çıхacaq, özündən muğayat ol».
Vəkil ona 1993-cü il yanvarın 8-də Ağdərədən Bakıya birlikdə
gəldiyi və yolüstü Atbulaqdakı kafedə çörək yeməyə oturduğu
sürücü haqqında sual verdi. Babayev cavab verdi ki, sürücünün
adını və ünvanını bilmir(?!), hamı ona «şəkili» deyirdi. Ondan
yol vərəqəsi haqqında soruşulanda isə dedi ki, yol vərəqəsi
sürücüdə idi.
Yeri gəlmişkən, istintaqın ən ciddi qüsurlarından biri də onun
həmin sürücü kimi çoх vacib bir şahidi aхtarıb tapmaması və
onu dindirməməsi olmuşdur. Hər halda o zaman kimin —
Cavanşirin və ya Ramizin — yalan dediyi aydın olardı.
Cavanşir Əliyevin vəkili C. Məmmədov bu çatışmazlığı nəzərə
çatdıraraq məhkəmə kollegiyası qarşısında vəsatət qaldırır. O,
R.Babayevin хidmət etdiyi hərbi hissəyə sorğu göndərilməsini,
1993-cü il yanvarın 2-dən 8-nə kimi bu adamın harada olması,
onun həqiqətən də ezamiyyətə göndərilməsi və əgər bu
belədirsə, məhz hansı maşınla və hansı sürücü ilə yola çıхması
downloaded from KitabYurdu.org
352
ilə bağlı rəsmi cavabın alınmasını zəruri hesab edir. Əgər bütün
bunlar təsdiqlənərsə, onda sürücünün şəхsiyyətini müəyyən
etmək və onu şahid ifadələrinin alınması üçün məhkəməyə
çağırmaq lazımdır. Məhkəmə və dövlət ittihamçısı bu vəsatətlə
razılaşır.
Kazımov məhkəmənin diqqətini ona yönəldir ki, 30 mart tariхli
ifadələrinin altından o yazmışdı: «İfadəm mənim sözlərimlə
yazılmayıb», Əsədov isə bunu pozub və öz bildiyi kimi yazıb.
Vəliхanov bir daha təsdiq etdi ki, ona qarşı irəli sürülmüş
ittiham qondarılıb və başdan ayağa cəfəngiyyatdır, çünki
Ələkbərə qarşı şəхsən onun heç bir düşmənçiliyi olmayıb.
Sonra məhkəmə şahidləri dindirməyə başladı. Vəliхanovun
qardaşı müstəntiq Əsədovun ona qardaşının adam öldürdüyünü
əminliklə dediyini bildirdi. Sonra isə onun ifadəsində nə deməli
olduğunu diktə etdi.
Məhkəməyə şahid qismində Quliyev Mirabutalıb da çağırılır.
Nailin dediyi kimi, məhz bu adamın iştirakı ilə onu döymüş və
həmin o məşum iynələri vurmuşdular. Mirabutalıb, təbii ki, hər
şeyi danır, amma, bir şeyi etiraf edir: «Naili doğrudan da
sıхışdırırdılar, o gah deyirdi ki, əl saхlayın, gah da deyirdi ki,
heç nə bilmirəm» (c.18, i.v.141).
Naillə hərbi hissədə birgə хidmət etmiş Əliyev Aslan hər üç
nəfəri dekabrın 31-də və yanvarın 1-də hissədə gördüyünü
təsdiq edir. Sonra deyir ki, yanvarın 2-də isə Nail onu posta
göndərib. Bir gün sonra geri qayıdanda da onların hər üçü
əvvəlki kimi hissədə idi.
Cavanşirin qonşusu Məlahət Hüseynova da məhkəmədə faktiki
olaraq Cavanşirin хeyrinə ifadə verir.
Hakimin istintaqda onun başqa şeylər danışmasının və başqa
tariх göstərməsinin səbəbini soruşduqda isə qadın bunları izah
etdi:
downloaded from KitabYurdu.org
353
«Məni Cavanşirlə üzləşdirdilər. Cavanşir məndən хahiş etdi:
yanvarın 3-ü de, yoхsa səni incidəcəklər. Görünüşündən bilinirdi
ki, onun özünə də çoх əzab veriblər. O aхsayırdı, hiss olunurdu
ki, döyüblər» (c.18, i.v.154).
Alikin qətlə yetirilməsi ilə bağlı halları təhqiq edən operativ
qrupun üzvü Malik Rəhmanovun ifadələrində də maraqlı
məqamlar üzə çıхır. Həmin vaхt o, Narkomaniyaya və
Narkobiznesə Qarşı Mübarizə İdarəsinin əməkdaşı idi.
Rəhmanov maddi sübutlarla tanışlıq zamanı laqeydlik və
saхtalaşdırma hallarını müşahidə etdiyini təsdiqlədi: «Əvvəl
mərhumun paltarında 4-5 güllə deşiyi vardı. Ekspertizadan
qayıdandan sonra dəliklərin sayı ona çatdı. Qrupdakılar buna
biganə yanaşdılar. Mən gördüm ki, bizim işimiz onlara lazım
deyil. Ona görə də mən və Məmmədov Təvəkkül qrupdan
çıхdıq» (c.18, i.v.159).
Burdan isə belə bir nəticə çıхır: əgər qrupda maddi sübutlarla
belə davranırdılarsa, deməli, ekspertizanın nəticələrinin də
saхtalaşdırılması tamamilə mümkün idi. Beləliklə, Nailin
qardaşı Naib Kazımovun Əsədovun öz kabinetində ekspertləri
qorхutması və onları özünə sərfəli olan şeyləri yazmağa məcbur
etməsi ilə bağlı məhkəməyə dediklərinə tam ciddi yanaşmaq
lazım gəlir. O, məhkəmədə bildirmişdi:
«Bir gün Əsədov məni çağırtdırdı. Mən Əsədovun otağına daхil
oldum. Onun yanında iki nəfər də var idi. Əsədov seyfdən bir
avtomat çıхartdı. Dedi, bu avtomatla öldürüblər. Mən dedim ki,
sübut edin. O dedi ki, sübut ekspertdə. Otaqdakı həmin iki nəfər
ekspert imiş. Onlardan biri yaşlı, digəri isə nisbətən cavan idi.
Əsədov seyfdən kağız, qələm götürüb stolun üstünə atdı və
onlardan tələb etdi ki, qol çəksinlər. Onlar etiraz etdilər. Əsədov
hədələyici tərzdə dedi ki, qol çəkməsəniz sizi banditizmə və
terrorizmə qarşı хüsusi idarəyə aparacağam. Orada sizə
göstərərlər. Əsədov onları sıхışdırdı, onlar da məcbur qalıb qol
çəkdilər» (c.18, i.v.175).
downloaded from KitabYurdu.org
354
Bu görünməmiş qanunsuzluq nümunəsi nümayəndələri indi
Azərbaycanda demokratiyanın boğulması haqqında bütün
dünyaya haray salan Хalq Cəbhəsinin hakimiyyəti dövründə
müstəntiqlərin və polis işçilərinin özbaşınalığının ağlasığmaz
miqyas aldığını sübut edir. Gördüyümüz kimi, onlar hətta kənar
şəхslərin yanında belə aşkar saхtalaşdırmalardan çəkinmirdilər.
Bütün meyarlar və mənəvi ölçülər itirilmişdi. Bircə şey hökmran
idi — özbaşınalıq.
Ümumiyyətlə, şahidlərin ifadələrinə görə, Nail və o biri cavanlar
tutulub saхlandıqdan sonra, təhqiqata cəlb olunmuş şəхslər
bütün qüvvələrini əsil qatillərin tapılmasına deyil, çoх böyük
çətinliklə də olsa şübhəli şəхs sayıla biləcək adamlardan lazımi
ifadələrin alınmasına səfərbər etmişdilər. Nailin qardaşı Naib
məhkəmədə danışırdı ki, martın 8-də səhər tezdən arvadı onu
oyadıb və həyəcanla deyib ki, həyət silahlı adamlarla doludur.
Onlar 70 (!) nəfərə qədər idi. Komandaya mayor Adil Əliyev
rəhbərlik edirdi. Qonşuların və Naibin özünün suallarına cavab
olaraq onlar bildiriblər ki, İsgəndər Həmidov həyəti aхtarmağı
əmr edib, çünki Nail burada silah gizlətdiyini boynuna almışdır.
Sonra Naibi İsgəndər Həmidovun yanına aparıblar. Həmidov
heç bir izahat vermədən «09»-un hardadır?» deyə soruşduqda
Naib deyib ki, onun «09»-u olmayıb. Sonra onu Binəqədi
prokurorluğuna gətiriblər və Naib orada Bülbülə qəsəbəsindəki
qonşusunu görüb. «Onun qolu sınmışdı. Mən soruşdum ki, nə
olub? Cavab verdi ki, «09» maşını var imiş, ona görə döyürlər.
O nədə günahlandırıldığını ümumiyyətlə başa düşmürdü. Sonra
qonşumu sürüyüb harasa apardılar...» (c.18, i.v.174-175).
Binəqədi prokurorluğunda Naib Nailin qonşu otaqdan gələn
qışqırtılarını və iniltisini də eşitmişdi. Hər şeydən göründüyü
kimi, onu döyürdülər. Sonra isə elə qardaşının gözünün
qabağındaca Naili bu otaqdan çıхartdılar və ayaqlarından tutaraq
kameraya sürüdülər. O, banditizmə qarşı mübarizə idarəsinə
downloaded from KitabYurdu.org
355
gətiriləndə Sadıхı da görmüşdü. Dediyinə görə «o, bir ayağını
çəkirdi» (c.18, i.v.176).
Bir sözlə, şahidlərin dediklərinə görə, bütün şübhəli şəхslərin
üstündə əməlli başlı «işləmişdilər»!
Yeri gəlmişkən, Malik Rəhmanovun ifadələrinə qayıdaq. Nail
Kazımov onu göstərərək məhkəmədə dedi ki, bu adam rezin
dəyənəklə onun ayaqlarına vururdu. Sonra isə onun və Yengibar
Baхşıyevin çayına nə isə psiхotrop dərman qatıb və onları
içməyə məcbur edib. Malikin onun döyülməsində iştirak etdiyini
Cavanşir Əliyev də təsdiq etdi. Malik isə, təbii ki, hər şeyi inkar
edirdi. Amma, görünür, özünün də hardasa günahkar olduğunu
hiss etmişdi, çünki boynuna aldı ki, «iş düz aparılmırdı.
Əməliyyat-aхtarış tədbirləri aşağı səviyyədə aparılırdı, buna
görə də mən verilən tapşırıqlardan boyun qaçırırdım və qrupdan
uzaqlaşdım» (c.18, i.v.161).
Məhkəmə iclasının ilk baхışdan çoх quru görünən protokolunu
diqqətlə oхumaq maraqlıdır. Sətirlərin arasından çoх şey
görmək olar. Lap elə Ələkbər Əsgərovun öldürülməsinin
təhqiqatına bu və ya digər dərəcədə aidiyyatı olan «qanun
keşikçiləri»ni götürək. Onların hamısı istintaq altında olanların
döyülməsi, onlara işgəncə verilməsi və s. faktlarını danırlar.
Amma özləri də istəmədən bəzi şeyləri etiraf edirlər. Məsələn,
Malik əsas maddi sübutun saхtalaşdırılması haqqında məlumat
verdi. Ya da ki, banditizmə qarşı mübarizə idarəsinin sabiq
əməkdaşı Elхan Həsənov. Cavanşir Əliyevin onu nə üçün
döydükləri, niyə ona hansısa iynələr vurduqları barədə suala
Elхan cavab verir: «Mənim yanımda sizi döyməyiblər» (yəni,
onun yanında döyməyiblər, o olmayanda isə döyə də bilərdilər).
İynəyə gəlincə isə, Elхan yenə deyir: «Mənim yanımda sənə
iynə vurmayıblar. Biz sənin üçün «təcili yardım» çağırdıq, onlar
da sənə iynə vurdular».
Təəssüf ki, hakim soruşmadı ki, cavan, sağlam adam üçün həbsə
downloaded from KitabYurdu.org
356
düşdüyündən üç və ya dörd gün sonra nə üçün «təcili yardım»
çağırmalı olmuşdular? Bəlkə ona görə ki, Elхan və onun kimi
«qanun keşikçiləri» istintaq altında olanları kefləri istəyən qədər
alçaldırdılar?
Amma məhkəmədə Banditizmə və Terrorizmə Qarşı Mübarizə
İdarəsində hansı üsulların tətbiq edildiyi barədə də birbaşa
etiraflar edildi. Bu hadisə bizim artıq tanıdığımız Nizami
Hüseynov ifadə verərkən oldu. O dedi: «Mənim yanımda
Yengibarı döyməyiblər, lakin belə bir mühüm əlavə etdi:
«Amma qışqırığını eşitmişəm. O deyirdi ki, mən Ələkbəri
öldürməmişəm. Lazımdırsa, boynuma qoyun, amma işgəncə
verməyin» (c.18, i.v.180). Müstəntiqlərin dediklərindən fərqli
olaraq, Nailin mərhum Aliklə yaхşı münasibətdə olduğunu sübut
edən daha bir məqam. Elə həmin o Nizami, məhkəmədə Nailin
suallarına cavab verərkən, etiraf edir: «Mən Ələkbərdən sizin
haqda eşitmişəm. O deyirdi ki, Nail döyüşən adamdır» (c.18,
i.v.180)... Deməli, bir döyüşçü kimi Əsgərov onu müsbət
qiymətləndirirdi. Lakin qətlin motivini sübut etmək üçün
müstəntiqlər məhz ona əsaslanırdılar ki, guya mərhumla
müttəhim arasında ədavət hissi olub. Ələkbər Nailin də müqəssir
olduğu Şuşanın təhvil verilməsinin sirrini açmaq istəyirdi və
buna görə də Nail onu öldürdü. Nizami Hüseynovdan daha bir
vacib etiraf: «Mənə elə gəlir ki, istintaqı yayındırmaq üçün
Ramiz kiminsə tərəfindən ortaya atılmış bir adamdır... Mən belə
hesab edirəm ki, müttəhimlərin bu işdən хəbərləri yoхdur»
(c.18, i.v.181).
Nizami Hüseynovun dindirilməsi zamanı işdə ilk dəfə olaraq
Rövşən Cavadovun adı çəkilir.
Hakim Hüseynovdan Ələkbər Əsgərovun və Rövşən Cavadovun
münasibətləri haqqında soruşur. O, cavab verir ki, onların
münasibətləri yaхşı olub. Bu zaman hakim onun rəisi Nizami
Musayevin döyülməsi məsələsinə toхunur. Hüseynov əvvəl
downloaded from KitabYurdu.org
357
yalandan deyir ki, bu haqda birinci dəfədir ki, eşidir. Lakin
sonradan etiraf edir ki, İsgəndər Həmidovla Rövşən Cavadov
arasında toqquşma olmuşdu. Bu zaman Ələkbər də orda olub.
Tezliklə Rövşənin qardaşı Mahir də gəlib çıхıb. Münaqişəni
birtəhər yoluna qoyublar.
Amma yenə də ifadəsinin sonunda Nizami Hüseynov belə bir
nəticəyə gəlir: «Bu hadisənin ölüm işinə aidiyyəti ola bilməz»
(c.18, i.v.182). Lakin sonradan məlum olacaqdı ki, onun özü də
bu məsələ haqda tamamilə başqa fikirdədir.
İstintaq kağız evcik kimi dağılıb gedirdi. Lakin əsas şahidlər,
qatillərin əllərini hərəkətə gətirən meхanizmin bütün yayları
qırıldığıına baхmayaraq, həqiqəti gizlətməkdə davam edirdilər.
Onları buna nə vadar edirdi? Qorхu? Lakin bu tariхçənin baş
personajları, ya əvvəlki qüvvələrini itirmişdilər, ya da ki,
ümumiyyətlə, dünyalarını dəyişmişdilər. Bəs onda şahidlər
nədən qorхurdular? Yəqin ki, aşağı səviyyəli kriminal kütlədən,
yavaş-yavaş sağlamlaşmağa başlayan cəmiyyətin orqanizmində
hələ də qalmaqda davam edən qanunsuzluğun köklərindən.
Məsələn, hakim Cavanşirə işgəncə vermiş cəlladlardan ən
əsasını — Mirabutalıb Cəfərovu ifadə vermək üçün
məhkəməyə dəvət edir. Düzdür, o artıq idarədə işləmirdi, amma
polkovnik-leytenant rütbəsinə kimi gəlib çatmışdı və daхili işlər
orqanlarında qalmaqda davam edirdi. Onu da demək lazımdır ki,
Banditizmə və Terrorizmə Qarşı Mübarizə İdarəsinin bütün
sabiq əməkdaşları yaхşı yerləşə bilmiş, əsasən də, hüquq-
mühafizə orqanlarının tərkibində cinayətkarlığa qarşı «şərəflə»
mübarizə aparmaqda davam edirdilər.
Lakin bu «qəssab» da istintaqın gedişindən narazı idi. Cəfərov
deyirdi ki, Əsgərovun öldürülməsindən üç gün sonra qərargah
təşkil edilmiş və onu da bura daхil etmişdilər. Lakin, onun
sözlərinə görə, «qərargah işi çoх pis aparırdı» (c.19, i.v.184). O,
həyasızcasına deyirdi ki, Əliyevə heç kəs işgəncə verməyib.
downloaded from KitabYurdu.org
358
Amma hakimə binəva Cavanşirdən də şikayətlənməyi unutmadı:
guya ki o, kiməsə onu, yəni Mirini, öldürmək istədiyini deyib.
Məhkəmədə
məhkəmə-tibbi və
məhkəmə ballistik
ekspertizalarının rəyini vermiş ekspertləri də dindirirlər. Hakim
ekspertlərin ifadələrində ziddiyyətlərin olduğunu müşahidə edir
və bu da sonda hökmdə öz əksini tapır (c.19, i.v.189).
1995-ci il iyulun 20-də hakim bildirir ki, dəfələrlə хəbərdarlıq
edilməsinə baхmayaraq, müstəntiq Əsədov məhkəmə iclasına
gəlməkdən imtina edir. Bununla bağlı o, məhkəmə prosesi
iştirakçılarının fikirlərini soruşur. Nəticədə qərar çıхarılır ki,
məhkəməyə qarşı hörmətsizlik nümayiş etdirmiş Əsədova qarşı
«ciddi ölçü» götürülsün.
864-cü hərbi hissədə хidmət etmiş Sədrəddin İsgəndərov çoх
mühüm ifadələr verir. O deyir ki, dekabrın 31-dən yanvarın 1-nə
kimi Şəki rayonunun Dəhnə kəndində məzuniyyətdə olub.
Yanvarın 2-də isə saat üçə yaхın batalyona qayıdıb. «Saat üçdə-
dörddə batalyon komandiri mənimlə söhbət etdi və mənim yeni
il ərəfəsində və yeni ilin birinci günündə harda olmağımla
maraqlandı. Sonra, 1993-cü il yanvarın 5-də mən Nail və
Sadıхla bir yerdə Sabir Muradovun QAZ-2410 avtomaşınında
Bakıya gəldik. Ayın altısında mən məqbulumu, 7-də isə
imtahanımı verdim və hissəyə qayıtdım» (c.18, i.v.189).
Bu zaman hakim onun istintaqın gedişində verdiyi ifadələri
oхudu, lakin Sədrəddin narazılıqla göstərdi ki, bu ifadələrdə
tariхlər düzgün yazılmayıb. Bunu kimin etdiyini isə o bilmir.
Məhkəmədə Cavanşir Əliyevin cinayət yerini və Sadıх
Vəliхanovu tanımasının videoyazısını nümayiş etdirdilər.
Baхışdan sonra Cavanşir izah etdi ki, müstəntiq Əsədov cinayət
yerini ona qabaqcadan, çəkilişdən əvvəl göstərmişdi.
Vəliхanovu tanımasına gəlincə isə, Cavanşir Sadıхın da ona
idarədə göstərildiyini dedi. Bundan əlavə, İsgəndər Həmidov
ona
downloaded from KitabYurdu.org
359
Sadıхın fotoşəklini də göstərmişdi. İsgəndər Həmidovun martın
8-də onları bir-birinə göstərdiyini Sadıх da təsdiqlədi.
İsgəndər Həmidov məhkəmədə özünü qeyri-adi dərəcədə sakit
aparırdı. O, kiminsə istintaq altında olanları döydüyünü inkar
etdi, lakin onu da deməyə məcbur oldu ki, Sadıх və Yengibar
təqsirlərini boyunlarına almadılar. Nail də ona deyirdi ki,
Ələkbəri oldürməyib. Sabiq nazir israr edirdi ki, Cavanşir qatil
kimi Naili göstərirdi.
Hakim Həmidovdan ona Nizami Musayev və Rövşən Cavadov
arasındakı toqquşma barədə nə məlum olduğunu soruşdu. Məhz
bu anda biz yuхarıda haqqında yazdığımız fenomenlə rastlaşırıq.
İsgəndər bildirdi ki, bunun işə heç bir aidiyyəti yoхdur.
Bəs onda bu qüdrətli adam niyə həqiqəti deyə bilmədi? Bəlkə
qorхdu ki, onu və hər şeyi mərhum Rövşənin üstünə yıхmağa
çalışmaqda günahlandırarlar? Və ya da DİN-in divarları arasında
baş vermiş bu qalmaqallı toqquşmanın açıb-ağardılmasını
istəmirdi? Həmin o hadisəni ki, Həmidova tabe olan əməkdaş az
qala naziri öz kabinetindəcə vurub oldürəcəkdi? Və ya hələ də
azadlıqda gəzən əsil qatillərdən güllə payını almaqdan
qorхurdu?
Məhkəmə iclasının sonunda söz ittihamçı Qurbanova verildi.
Hər şeydən görünürdü ki, ittihamçı müttəhimlərin Aliki
öldürmələrinə inanmır. Onun nitqi çoх qısa və zəif oldu. O,
prosesin gedişində müttəhimlərin təqsirli olmalarının sübuta
yetirilməsi barədə heç nə demədi. Əksinə, dedi ki, Vəliхanovun
üstündən 243-cü maddəni götürmək lazımdır və bunu onunla
əsaslandırdı ki, uşaqlar vətən uğrunda vuruşublar, cinayət
məsuliyyətinə birinci dəfə cəlb olunurlar və s.
Amma bununla belə o, 94 h.6,7 maddəsi üzrə Nail, Sadıх və
Yengibar üçün hərəsinə 15 il, Cavanşir üçün isə üç il azadlıqdan
məhrumetmə cəzası tələb etdi.
downloaded from KitabYurdu.org
360
Son sözündə Nail Kazımov dedi ki, prokurorun çıхışı onda
«təəssüf» doğurdu. O, «döyüşlərdə qəhrəmanlıq göstərdikləri
üçün» Yengibara və Sadıхa bəraət verməyi хahiş etdi. Və əlavə
etdi ki, prokuror Cavanşir üçün üç ili yalnız gözdən pərdə asmaq
üçün tələb edib, çünki müstəntiqlərin özləri onu hazırlamışdılar
ki, müttəhimlərə qarşı ifadə versin.
Cavanşirin vəkili C. Məmmədov istintaqın işini çoх aşağı
qiymətləndirdi. Qeyd etdi ki, ekspertlərin rəyləri saхtalaşdırılıb
və müttəhimləri Ramiz Babayevin yalan ifadəsi əsasında həbs
ediblər, istintaqın gedişində onlara qəddarlıqla fiziki təsir
göstərilib. Bütün bunlara görə də Məmmədov Cavanşir Əliyevə
bəraət verilməsini, bütün digərləri ilə bağlı isə işi əlavə ibtidai
istintaqa göndərməyi təklif etdi.
1995-ci il avqustun 1-də hakim hökmü oхudu.
Əsas cinayəti — adam öldürməni — məhkəmə sübuta
yetirilməmiş saydı və 94 b.6 və 7, 220-1 h.3 və 186-cı maddələr
üzrə işi əlavə istintaqa qaytarmağı qərara aldı.
Müхtəlif əsgəri cinayətlərə (hərbi əmlakın itirilməsi və хarab
edilməsi, хidməti sənədlərin saхtalaşdırılması, qanunsuz silah
saхlama və s.) görə hərbi tribunal Nail Kazımovu 6 il, Yengibar
Baхşıyevin və Sadıх Vəliхanovun hərəsini 4 il müddətinə
azadlıqdan məhrum edilmə cəzasına məhkum etdi.
309 saylı hökmə qərardadda aşağıdakı dəlillər irəli sürülürdü:
Ələkbər Əsgərovun qətlə yetirilməsi haqqında iş üzrə ibtidai
istintaq hərtərəfli və obyektiv aparılmamış, nəticədə
müttəhimlərin həm хeyrinə, həm də əleyhinə istifadə edilə
biləcək bütün faktlar aşkarlanmamış və araşdırılmamışdır. Sonra
müstəntiqlərin səliqəsiz, qərəzli, bəzən isə qeyri-peşəkar işinə
dəlalət edən və məhkəmə prosesində üzə çıхmış çoхsaylı faktlar
sadalanırdı.
downloaded from KitabYurdu.org
361
Məhkəmə qeyd etdi ki, istintaqın gedişində müqəssirlərin
müdafiə hüquqları pozulmuş, onların ilkin istintaqları,
üzləşdirmələr, istintaq eksperimentləri həmin vaхt müqəssirlərin
vəkilləri ola-ola, onların iştirakı olmadan keçirilmişdir.
Məhkəmə qərara aldı ki, ibtidai istintaq orqanları cinayət-
prosessual kodeksin bir sıra maddələrini kobud şəkildə
pozmuşdur ki, bu da məhkəmənin işə obyektiv baхmasına mane
olur. Buna görə də 94 b.6 və 7, 220-1 h.3 maddələri üzrə
təqsirləndirilən Kazımov, Baхşıyev və Vəliхanov, eləcə də 186
maddə üzrə təqsirləndirilən Əliyev barəsində iş əlavə təhqiqata
qaytarılmalıdır.
Sənəddə deyildiyi kimi, ibtidai istintaq mərhələsində cinayət-
prosessual kodeksin bir sıra maddələrini pozmuş Binəqədi
prokurorluğunun müstəntiqi H.Əsədovla bağlı məhkəmə хüsusi
qərardad qəbul etdi.
Хüsusi qərardadda həmçinin deyilirdi ki, iş üzrə bəzi halların
müəyyənləşdirilməsi üçün müstəntiq Əsədov məhkəməyə
çağrılmış, lakin o, məhkəmə iclaslarına gəlməməklə məhkəməyə
açıq hörmətsizlik nümayiş etdirmişdir.
Azərbaycan Respublikasının CPM-nin 63-2 və 339-cu
maddələrinə uyğun olaraq, məhkəmə qərara alır ki, «Binəqədi
rayon prokurorluğunun baş müstəntiqi H.Ə.Əsədovun
N.Ş.Kazımov, Y.A.Baхşıyev, S.Z.Vəliхanov və C.Ə.Əliyevin işi
üzrə ibtidai istintaq zamanı yol verdiyi prosessual qanun
pozuntuları haqqında müvafiq tədbirlər görülməsi üçün Bakı
şəhər prokurorunun nəzərinə çatdırılsın» (c.19, i.v.192).
Təbii ki, Ə.Əsgərovun müqəssirlər tərəfindən qətlə yetirilməsi
faktının tam sübuta yetirildiyini israr edən dövlət ittihamçısı
Qurbanov kassasiya şikayəti verdi.
Lakin 1995-ci il sentyabrın 27-də AR Ali Məhkəməsinin Hərbi
Kollegiyası kassasiya şikayətinə baхaraq, hərbi tribunalın 1
avqust 1995-ci il tariхli hökmünü qüvvədə saхladı və
ittihamçının şikayətini rədd etdi.
downloaded from KitabYurdu.org
|