Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

Yosh individual xususiyatlarni hisobga olish. 
О‘qitishning mazmuni ta’lim 
metodlariga mos kelishi, shuningdek о‘quvchilarning aqliy, jismoniy va yosh 
xususiyatlarini hisobga olish zarur. Bu talablar о‘quv materiallarini qismlarga 
tо‘g‘ri taqsimlash (bajarishga kuch yetarli bо‘lishi, oddiydan murakkabga qarab 

---

35 
borishni ta’minlash, о‘qitishning turli metodlaridan foydalanish vaqtining) 
obyektiv meyorlarini belgilash, о‘quvchilarning muvaffaqiyatli о‘qishining 
ta’minlash maqsadida individual xususiyatlarini hamda qiziqishlarini о‘rganish 
yо‘li bilan erishiladi. 
О‘quvchilarning yosh individual xususiyatlarni о‘rganib amaliy ish 
jarayonida о‘quvchilarning ulg‘ayishlariga yordam beradi (yomon tomonlarini 
yо‘qotishga harakat qiladi yaxshi tomonlarini tarbiyalaydi).
Demak, mehnat ta’limi bо‘yicha о‘quv materialini mazmuni fan va texnik 
taraqqiyotini hozirgi darajasiga mos ravishda о‘quvchilarga tushunarli bо‘lishi 
kerak. Bundan tashqari, о‘quvchilarni jismoniy tayyorgarligini ham nazarda tutish 
kerak. 
Dars mavzulari о‘quvchilarga mos va tushunarli bо‘lishi uchun: 
a) о‘tilayotgan mavzuning ma’nosi va hajmi, amaliy mashg‘ulotlari 
о‘quvchilar tayyorgarligiga, jismoniy rivojlanganligiga va yoshiga mos bо‘lishi 
kerak; 
b) mavzular soddadan murakkablashib borishi kerak, shuningdek, о‘quvchilar 
bilim doirasini yangiliklar bilan tо‘ldirib borishi zarur; 
v) ayrim о‘quvchilarga individual yondashish kerak, chunki о‘quvchilarning 
ayrimlari yangi mavzuni oson tushunsa, ayrimlari qiyinchilik bilan tushunadilar; 
g) kо‘rgazma qurollardan tо‘g‘ri va о‘rinli foydalanish. 
Mehnat ta’limida onglilik va faollik. 
Mazkur tamoyillar mehnat ta’limining 
dasturiga kо‘ra о‘rganilayotgan materialni о‘quvchilar ongli ravishda, ijodiy 
о‘zlashtiriladigan qilib tashkil etilishini kо‘zda tutadi. Mehnat ta’limining bunday 
о‘tilishiga о‘quvchilar dars vaqtida yuksak darajada faollik kо‘rsatganlaridagina 
erishish mumkin. 
Texnik-texnologik bilimlar va mehnat kо‘nikmalarini ongli ravishda 
о‘zlashtirish mazkur tushunchalar zaminida yotgan ichki murakkab bog‘lanishni 
anglash, о‘rganilayotgan tushuncha va о‘zlashtirilayotgan mehnat jarayonlarining 
eng asosiy muhim jihatlarini farqlay bilishda namoyon bо‘ladi. Mehnat ta’limiga 
tatbiqan aytganda, bu о‘quvchilar texnik bilimlar va о‘rganilayotgan ishni, ish 

---

36 
jarayonidagi harakat usullaridan tortib to mehnat jarayonigacha ongli ravishda 
о‘zlashtirishlarida va keyinchalik olingan bilimlarni, mehnat va hunar usullarini 
о‘qish davrining har bir bosqichida takomillashtirish, о‘zlashtirilgan bilimlar va 
bajarilayotgan mehnat topshiriqlarining sifatini nazorat qilib borish va hokazolarda 
ifodalanadi. 
Mehnat ta’limi mazmunini anglashi yoki tushunarli bо‘lishi bu 
о‘quvchilarning о‘quv-ishlab chiqarish ishlarini bajarish vaqtida zarur bо‘lgan 
ilmiy, texnik, tashkiliy-iqtisodiy asoslarni: stanok, asbob-uskuna, moslama, 
materiallardan oqilona foydalanishi; ishlash rejimi hamda nazorat usulini tо‘g‘ri 
tanlashni bilib olish demakdir. Masalan, chо‘yan yoki pо‘latni qirqish vaqtida 
zubilaning о‘tkirlanish burchagini nega 60° dan kam olish mumkin emas? 
Uglerodli pо‘lat qizdirib sо‘ng, sovitilganda uning tarkibida qanday jarayonlar rо‘y 
beradi? Metallarni qirqish vaqtida nima sababdan bolg‘a dastasini uning metal 
qismiga yaqin joyidan zubilani chap qо‘l bilan qattiq qisib ushlash tavsiya 
etilmaydi? Nima sababdan yо‘nish vaqtida qirqish tezligini, chuqurligini va 
surishni taxminan oshirish mumkin emas? kabi savollarga о‘quvchilarning tо‘g‘ri 
javob berishlariga erishish kerak. 
Mehnat darslaridagi о‘quvchilarning yuksak faolligiga har bir mashg‘ulotning 
maqsad va vazifalari, shuningdek, uning mazmunini aniq bayon etish, 
о‘quvchilarga ijodiy tarzdagi mehnat topshiriqlarini berish, ta’limning eng samarali 
metodlaridan foydalanish natijasidagina erishish mumkin. Chunonchi, mehnat 
ta’limi darslarida zamonaviy texnika modelini ishlash jarayonida о‘quvchilarga 
modelning alohida uzel va detallarini, konstruksiyalash hamda tayyorlash, model 
bilan uzellar о‘rtasida kinematik aloqani ta’minlash va hokazolar yuzasidan ijodiy 
tarzdagi topshiriqlar beriladi. Bunday topshiriqlar о‘quvchilarda mehnat ta’limi 
darsiga qiziqish, maqsadga erishish yо‘lida uchraydigan qiyinchiliklarni bartaraf 
etishda faollik kо‘rsatish istagini uyg‘otadi. Shunday qilib, mehnat ta’limida 
onglilik va faollik tamoyili о‘quvchilarga mustaqil ijodiy fikrlashni atroflicha 
singdirishni taqozo qiladi. 

---

37 
О‘qitish 
о‘quvchilarning 
tashabbuskorligini 
va 
mustaqilligini 
tarbiyalanadigan tarzda olib borilishi kerak. Bu xislatlar о‘quv mashg‘ulotlaridan 
kо‘zda tutilgan maqsad va vazifalarni oddiy bayon qilib berilishi, о‘quv 
materialining ongli о‘zlashtirilishi, nazariy va ishlab chiqarish ta’limning о‘quv 
bog‘lanishida olib borilishi natijasida vujudga keladi. Mazkur tamoyillar mehnat 
va hunar ta’limining dasturiga kо‘ra о‘rganilayotgan materiallarni о‘quvchilar 
ongli ravishda ijodiy о‘zlashtiriladigan qilib tashkil etilishni kо‘zda tutadi. Mehnat 
va kasb ta’limining bunday bо‘lishiga о‘quvchilar dars vaqtida yuksak darajada 
faollik kо‘rsatganlaridagina erishish mumkin. 
Mehnat darslarida о‘quvchilarning yuksak faolligiga har bir mashg‘ulotning 
maqsad va vazifalarini, shuningdek, uning mazmunini aniq bayon etish, 
о‘quvchilarga ijodiy tarzdagi mehnat topshiriqlarini berish, ta’limning eng samarali 
metodlaridan foydalanish natijasida erishish mumkin. Chunonchi, mehnat va kasb 
ta’limi darslarida zamonaviy texnika modelini ishlatish jarayonida, о‘quvchilarga 
modelning alohida uzellar va detallarini konstruksiyalash hamda tayyorlash 
modellar bilan uzellar о‘rtasida kinematik aloqani ta’minlash va hokazolar 
yuzasidan ijodiy tarzdagi topshiriqlar beriladi. Bunday topshiriqlar о‘quvchilarda 
mehnat ta’limi darsiga qiziqishi va о‘z maqsadiga erishish yо‘lida uchraydigan 
qiyinchiliklarni bartaraf etishda faollik kо‘rsatish istagini uyg‘otadi. 
Shunday qilib, mehnat va hunar ta’limida onglilik va faollik tamoyili 
о‘quvchilarga mustaqil ijodiy fikrlashni atroflicha sindirishni taqozo qiladi.