Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

Bilim, kо‘nikma va malakalarni о‘zlashtirishning mustahkamligi va 
puxtaligi.
Yuqorida tilga olingan tamoyillar unumli mehnat asosida va unumli 
mehnat jarayonida mehnat ta’limini berishni ya’ni о‘quv ustaxonalarida ijtimoiy 
foydali mehnatlar tayyorlashini kо‘zda tutadi. Biroq unumli mehnat va uning 
obyektlari о‘quvchilar uchun tushunarli bо‘lishi bajariladigan ishlar ularning 
qо‘lidan keladigan bо‘lishi kerak. 
Mehnat ta’limi hamda unumli mehnatning bir butunligi ta’limning tarbiyaviy 
xususiyatga ega ekanligidan iborat didaktik tamoyillar kelib chiqadi. Zero, unumli 
mehnat о‘quvchilarning texnik bilimlarini о‘zlashtirish hamda ularning har 
tomonlama rivojlanishiga yaxshi ta’sir kо‘rsatadi. Bu о‘rinda quyidagi sо‘zlarni 
eslatib о‘tish о‘rinlidir: yosh avlodni о‘qitish bilan baravar unumli mehnatsiz 
kelgusi jamiyatning oliy maqsadini tasavvur qilib bо‘lmaydi, chunki unumli 
mehnatsiz о‘qitish va bilim olmasdan turib unumli mehnat qilish ham texnika va 
fanning hozirgi darajasi talab qilgan yuksaklikka qо‘yila olmagan bо‘lar edi. 
Mehnat ta’limi о‘quvchilarning moddiy boyliklar yaratish qatnashish uchun 
shart-sharoit tug‘diradi. Chunonchi, kо‘pgina maktablarda о‘quv ustaxonalari 
orqali korxonalar; otaliqqa olingan bolalarga bog‘chalarga о‘yinchoqlar va 
asboblar tayyorlashda yordam kо‘rsatishmoqdalar, ta’lim tarbiya maqsadlarida va 
xо‘jalik ehtiyojlari uchun zarur bо‘lgan turli ashyolarni tayyorlashmoqdalar. Shu 
bilan birga, mehnat ta’limi darslari о‘quvchilarga unumli ijodiy mehnatning 
yaratuvchanlik rolini chuqurroq tushunish va his etishlariga yordam beradi. 

---

40 
Biroq, о‘quvchilarniyag uiumli mehnati mehnat ta’limi hamda tarbiyasining 
asosi sifatida ta’lim tarbiya vazifalariga bо‘ysundirilishi lozimligini unutmaslik 
shart. Binobarin о‘quvchilar tomonidan tayyorlanadigan mehnat obyektlari mehnat 
ta’limi dasturi talablariga tо‘la javob berishi kerak. Ularni tayyorlash esa 
о‘quvchilarning qо‘lidan keladigan bо‘lishi, ya’ni ularning yoki rivojlanish 
darajasiga, jismoniy kuch va bilim imkoniyatlariga tushunarli bо‘lishini osonlik 
deb tushunmaslik kerak. Oson о‘quv materialini о‘quvchilar qiynalmasdan 
о‘zlashtiradilar, bu esa ularning aqliy faolligi va ijodiy mustaqilligining 
rivojlanishiga unchalik yordam bermaydi. 
Mehnat ta’limining tushunarli bо‘lish tamoyil talablarini hisobga olib bajarish 
о‘quvchilarning qо‘lidan keladigan ishga mos vaqt meyori belgilash juda 
muhimdir. 
Mehnat ta’limining tushunarli bо‘lishi foydalanayotgan ta’lim metodlariga, 
kо‘rgazmali vositalarga, darsning material bilan qanday ta’minlanganligiga, 
о‘qituvchining darsga qanday tayyorlanganligiga va hokazolarga bog‘liq bо‘ladi. 
Bunda о‘quvchilar faqatgina о‘tilayotgan darsni о‘zlashtirib qolmay, oldingi 
о‘tilgan darslar yuzasidan malaka va kо‘nikmalarni tamoyillashtiradilar, kerak 
bо‘lib qolganda esa ega tushirib amaliyot mobaynida qо‘llaydilar. Ongli va puxta 
bilimni о‘zlashtirish maqsadida о‘tilgan materialni tizimli ravishda takrorlab borish 
yangi materiallarni mustahkamlash choralarini kо‘rish zarurligini nazarda tutadi. 
Bunga esa tushunarli bayon etish, mashqlar о‘tkazish, ilgari о‘tilganlarni о‘z 
о‘rnida takrorlash, о‘quv materialni ohistalik bilan murakkablashtira borish, 
о‘qituvchilarining bilimlarini, hisobga olib borish yо‘li bilan erishiladi. 
О‘quvchilar mehnatga doir texnik ma’lumotlarni esdan chiqarib quymasliklari 
uchun о‘qituvchi о‘tilgan materiallarni muntazam ravishda sо‘rab turish kerak. 
О‘quvchilar texnik bilimlarini zarur darajada puxta о‘zlashtirish uchun о‘qituvchi 
yangi materialni о‘rgatish davomida о‘tilgan mavzuni mustahkamlab borish lozim. 
Darsning ana shu tomoni о‘qituvchiga о‘quvchilarning mazkur mavzuni 
о‘zlashtirish darajasini aniqlash imkonini beradi. 

---

41 
Binobarin mehnat ta’limi dasturi talablariga tо‘la javob berish kerak, ularni 
tayyorlash esa о‘quvchilarning qо‘lidan keladigan bо‘lishi, ya’ni ularning 
rivojlanish darajasiga jismoniy kuchi va bilim imkoniyatlariga kelishi zarur. 
Bilim, kо‘nikma va malakalarni о‘zlashtirishning mustahkam va puxta 
bо‘lishi shunday о‘quv jarayonini takozo etadiki, unda о‘quvchilar о‘zlarining 
bо‘lajak faoliyatlari uchun zarur bо‘ladigan bilim, malaka va kо‘nikmalarni iloji 
boricha asosliroq egallaydilar: ularni xotirada qayta tiklay oladilar hamda nazariy 
va amaliy vazifalarni hal etishda foydalanadilar.