Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

7.8. Atmosfer havasının qorunma  t

ԥdbirlԥri 

Atmosfer çirkl

ԥnmԥlԥrinin azaldılması  vԥ tam lԥ÷v 

edilm

ԥsinin  ԥsas yolları  aúa÷ıda göstԥrilԥnlԥrdir: 

t

ԥmizlԥyici filtrlԥrin iúlԥnib hazırlanması vԥ tԥtbiqi, ekoloji 

t

ԥhlükԥsiz enerji mԥnbԥlԥrinin tԥtbiqi, tullantısız istehsal 

texnologiyalarının t

ԥtbiqi, avtomobillԥrin iúlԥnmiú

qazlarının t

ԥmizlԥnmԥmiú atmosferԥ atılmasına qarúı 

mübariz

ԥ vԥ yaúıllaúdırma iúlԥrinin aparılması. 

T

ԥmizlԥyici filtrlԥr atmosferin sԥnaye çirklԥnmԥlԥrin-

d

ԥn mübarizԥdԥ ԥsas vasitԥdir. Atmosferԥ atılan 

tullantıların t

ԥmizlԥnmԥsi onların müxtԥlif filtrlԥr 

(mexaniki, elektrik, maqnitli, s

ԥsli vԥ s.), su vԥ kimyԥvi 

aktiv mayel

ԥrdԥn buraxılması yolu ilԥ aparılır. Bunların 

hamısı toz, buxar v

ԥ qazların udulması üçündür. 

T

ԥmizlԥyici qur÷uların iúlԥmԥ effektivliyi müxtԥlifdir vԥ

h

ԥm  çirklԥndiricilԥrin fiziki - kimyԥvi xassԥlԥrindԥn, hԥm 

d

ԥ  tԥtbiq olunan aparat vԥ üsulların tԥkmillԥúdiril-

m

ԥsindԥn asılıdır.  Tullantıların kobud tԥmizlԥnmԥsi 

zamanı çirkl

ԥndiricilԥrin 70–84%-i, orta tԥmizlԥnmԥ

zamanı 95–98%-i, z

ԥrif tԥmizlԥnmԥ zamanı – 99%-dԥn 

                                                                                  

 219

çoxu k

ԥnar edilir. Sԥnaye tullantılarının tԥmizlԥnmԥsi 

n

ԥinki atmosferi çirklԥnmԥlԥrdԥn qoruyur, hԥtta 

mü

ԥssisԥlԥrԥ ԥlavԥ xammal vԥ  gԥlir dԥ  gԥtirir. Qaz 

tullantılarından kükürdün tutulması sanitar t

ԥmizliyi tԥmin 

edir v

ԥ ԥlavԥ olaraq çox mintonlarla ucuz sulfat 

tur

úusunun alınmasına imkan yaradır. Atmosferin 

qorunması problemini ancaq t

ԥmizlԥmԥ qur÷ularının 

köm

ԥyilԥ  hԥll etmԥk mümkün deyildir. Kompleks 

t

ԥdbirlԥrin  görülmԥsi vԥ  hԥr  úeydԥn  ԥvvԥl  tullantısız 

texnologiyaların t

ԥtbiq olunması vacibdir. Dövri tullantısız 

istehsal biosferd

ԥki dövri proseslԥrlԥ müqayisԥ edilԥ bilԥr, 

– bu g

ԥlԥcԥkdԥ  sԥnayedԥ ԥtraf mühitin tԥmizliyinin 

qorunub saxlanmasında ideal bir vasit

ԥdir. 

Atmosferin çirkl

ԥnmԥlԥrdԥn qorunması üsullarından 

biri – yeni ekoloji t

ԥhlükԥsiz enerji mԥnbԥlԥrindԥn 

istifad

ԥyԥ keçilmԥsidir.  Mԥsԥlԥn, su elektrik stansiyala-

rının tikilm

ԥsi, helioqur÷uların (Günԥúqur÷usu) vԥ külԥk 

müh

ԥrriklԥrindԥn istifadԥ olunması. 1980 –cı illԥrdԥ atom 

elektrik stansiyaları perspektiv enerji m

ԥnbԥlԥrindԥn 

hesab olunurdu. Çernobıl faci

ԥsindԥn sonra atom elektrik 

stansiyalarından daha geni

ú istifadԥ edilmԥsinԥ  tԥrԥfdar 

olanların sayı xeyli azaldı. Bu q

ԥza göstԥrdi ki,   atom 

enerji m

ԥnbԥlԥri onların tԥhlükԥsizlik sistemlԥrinԥ yüksԥk 

                                                                                  

 220

diqq

ԥt tԥlԥb edir. Alternativ enerji mԥnbԥyi kimi qazdan 

istifad

ԥ oluna bilԥr. Havanın avtomobillԥrin tullantı 

qazlarından mühafiz

ԥ  mԥsԥlԥsinin hԥlli yolları: filtrlԥr vԥ

yandırıcı konstruksiyaların (qurulu

úların) quraúdırılması; 

avtomobil yanacaqlarına qatılan qur

÷uúun tԥrkibli 

a

úqarların daha tԥhlükԥsizlԥri ilԥ

ԥvԥz olunması; 

müh

ԥrrikin iú rejiminin tez-tez dԥyiúdirilmԥsini istisna 

ed

ԥn nԥqliyyatın hԥrԥkԥtinin tԥúkil olunması (yol açmalar, 

yol dö

úԥmԥsinin geniúlԥndirilmԥsi, keçidlԥrin tikilmԥsi vԥ

s.). Bu problem 

ԥsasԥn daxili yanma mühԥrriklԥrinin 

elektrik müh

ԥrriklԥri ilԥ ԥvԥz olunması yolu ilԥ  hԥll oluna 

bil

ԥr. 

Avtomobill

ԥrin iúlԥnmiú qazlarının tԥrkibindԥ olan 

toksiki madd

ԥlԥrin azaldılması üçün benzinin digԥr 

yanacaq növl

ԥrilԥ, mԥsԥlԥn müxtԥlif spirtlԥrin qarıúı÷ı ilԥ

ԥvԥz olunması  tԥklif olunur.  Qaz balonlu avtomobillԥr 

perspektiv hesab olunur. 

ùԥhԥrlԥrin vԥ sԥnaye mԥrkԥzlԥ-

rinin ya

úıllaúdırılması: yaúıl bitkilԥr fotosintezin kömԥyi ilԥ

atmosferd

ԥ olan karbon qazını udaraq onu oksigenlԥ

z

ԥnginlԥúdirir. A÷acların yarpaqlarına vԥ  kolluqlara   

72%-

ԥ  qԥdԥr asılı toz hissԥciklԥri vԥ 60%-ԥ  qԥdԥr 

kükürd-4 oksidi  çökür. Odur ki, park, ba

÷ça vԥ ba÷ların 

havasında toz hiss

ԥciklԥrinin miqdarı açıq küçԥlԥrdԥ  vԥ

                                                                                  

 221

meydanlarda olan toz hiss

ԥciklԥrindԥn on dԥfԥlԥrcԥ az 

olur.  Bir çox a

÷aclar vԥ kolluqlar bakteriyaları öldürԥ

bil

ԥn fitonsidlԥr ayırırlar. Yaúıl bitkilԥr  úԥhԥrlԥrin 

mikroiqlimini 

ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ tԥnzimlԥyir, insanların 

sa

÷lamlı÷ına böyük zԥrԥr verԥn  úԥhԥr sԥs-küyünü 

“söndürür” (l

ԥ÷v edir). Havanın tԥmiz saxlanılması üçün 

úԥhԥr planının böyük ԥhԥmiyyԥti vardır.  Fabrik vԥ

zavodlar, n

ԥqliyyat  magistralları yaúayıú mԥhԥllԥlԥrindԥn 

ya

úıl bitkilԥrdԥn ibarԥt olan bufer zonası ilԥ ayrılmalıdırlar. 

Ԥsas külԥk istiqamԥtlԥrini, yerin vԥ su tutarlarının relyefini 

n

ԥzԥrԥ almaqla yaúayıú  mԥhԥllԥlԥrinin külԥk tutmayan 

uca yerl

ԥrdԥ salınması vacibdir. Sԥnaye müԥssisԥlԥrinin 

ya

úayıú  mԥhԥllԥlԥrindԥn uzaqda vԥ ya úԥhԥr kԥnar-

larında  yerl

ԥúdirilmԥsi daha yaxúı hesab olunur. 

7.8.1.  Parnik effektin

ԥ qarúı  tԥdbirlԥr 

Karbon qazının atmosferd

ԥ  yı÷ılması – istixana 

effektinin 

ԥsas sԥbԥbidir. Bunun nԥticԥsindԥ Yer kürԥsi 

Gün

ԥúin  úüaları ilԥ getdikcԥ istilԥnir. Bu qaz parnikin 

úüúԥsi kimi günԥú istiliyini Kosmosa geri buraxmır. 

Karbon qazı, havada t

ԥrkibi azalmadan artır, o müxtԥlif 

zavodların v

ԥ  sԥnaye müԥssisԥlԥrinin yanma blokların-

dan, istilik elektrik stansiyalarından, avtomobil yanacaq 

                                                                                  

 222

sisteml

ԥrindԥn atmosferԥ daxil olur. Bu prosesԥ ԥks 

istiqam

ԥtdԥ gedԥn proses dԥ mövcuddur – bu fotosintez 

prosesidir. Bu prosesin n

ԥticԥsindԥ bitkilԥr havadan 

karbon qazını udur v

ԥ belԥliklԥ öz biokütlԥlԥrini qurur. 

T

ԥԥssüf ki, insan öz düúünülmԥmiú fԥaliyyԥti nԥticԥsindԥ

bu xilasetm

ԥ prosesini meúԥlԥri qırmaqla mԥhdudlaúdırır 

(son ill

ԥrdԥ bu cür tԥsirlԥrԥ  Cԥnubi Amerikanın tropik 

me

úԥlԥri mԥruz qalmıúdır). Alimlԥrin qiymԥtlԥndirmԥlԥrinԥ

gör

ԥ bir ilԥ yer üzündԥ bitkilԥr atmosferdԥn 20-30 milyard 

ton karbonu karbon qazı 

úԥklindԥ udur. Sürԥtlԥ inkiúaf 

ed

ԥn tropik meúԥnin kvadrat metri bir ilԥ havadan 1-2 kq 

karbon qazı udur, arktik tundranın is

ԥ kvadrat metri üçün 

bu r

ԥqԥm yüz dԥfԥ azdır. Amma unutmaq lazım deyil ki, 

quruda yerl

ԥúԥn bitkilԥr Yer florasının cüzi hissԥsidir. Yer 

s

ԥthinin  ԥsas hissԥsini okeanlar tԥúkil edir ki, onların da 

sularında mikroskopik yosunlar mövcuddur. Bir il

ԥ bu 

yosunlar atmosferd

ԥn 40 milyard ton karbon qazı udur. 

Pozulmu

ú meúԥlԥri bԥrpa etmԥk bir qԥdԥr gec mümkün 

oldu

÷undan, okean planktonunun çoxaldılmasını 

stimulla

údırmaq daha mԥqsԥdԥ uy÷un olardı. Bu fikri 

amerikalı okeanoloq Con Martin ir

ԥli sürmüúdür. Onun 

mü

úahidԥlԥri göstԥrib ki, Antarktida sularında bitki 

planktonu olduqca z

ԥifdir. Burada qida maddԥlԥri kifayԥt 

                                                                                  

 223

q

ԥdԥrdir (øngiltԥrԥ ԥtrafındakı sularda olandan çoxdur), 

suyun temperaturu da uy

÷undur, lakin bitki planktonu 

çoxalmır. Aparılan t

ԥdqiqatlar nԥticԥsindԥ müԥyyԥn 

olunmu

údur ki, onların çoxalmasını  mԥhdudlaúdıran, 

suyun t

ԥrkibindԥ dԥmirin olduqca aúa÷ı faizdԥ olmasıdır. 

Bu mikroskopik bitkil

ԥrin yaúadı÷ı üst su qatlarında bir 

litrd

ԥ  cԥmi 8x10

-9

 milliqram d

ԥmir vardır. Bu dԥniz 

sularındakı  d

ԥmirin konsentrasiyasından 50 dԥfԥ azdır. 

Okeana bu d

ԥmir qurudan axıdılan su ilԥ daxil olur. Dԥmir 

t

ԥrkibli mineral hissԥciklԥr dԥniz istiqamԥtindԥ ԥsԥn 

kül

ԥklԥrlԥ  dԥ  dԥnizԥ daxil ola bilԥrlԥr. Antarktidanın 

ԥrazisi qalın buz qatı ilԥ örtüldüyündԥn altıncı qitԥnin 

ԥtrafındakı okean fotosintez üçün lazımlı metalı demԥk 

olar ki, 

ԥldԥ edԥ bilmir. Dԥmir elementi xlorofilin tԥrkibinԥ

daxil olmasa da onun olması fotosintezd

ԥ  iútirak edԥn 

b

ԥzi fermentlԥrin sintezi üçün tԥlԥb olunur. Bu mԥlumatlar 

il

ԥ tanıú olduqdan sonra Martin ideya irԥli sürmüúdür: 

Antarktida sularını d

ԥmir tozu ilԥ qidalandırmaq. O hesab 

edir ki, c

ԥnub yarımkürԥsinin 3,2 milyon km

3

  h

ԥcmindԥ

olan sularını qidalandırmaq üçün 1 milyon ton d

ԥmir tozu 

kifay

ԥt edԥr. Dԥmir tozunun Antarktidaya tankerlԥrlԥ

g

ԥtirilmԥsi mümkündür. Bu ԥmԥliyyat üçün 50-150 milyon 

AB

ù dolları  hԥcmindԥ  vԥsait tԥlԥb olunur. Do÷rudur, bu 

                                                                                  

 224

kiçik r

ԥqԥm deyil, amma nԥzԥrԥ almaq lazımdır ki, parnik 

effekti n

ԥticԥsindԥ suyun altında qalan úԥhԥrlԥr daha 

qiym

ԥtlidir. Bu layihԥnin müԥllifinin hesablamalarına görԥ

okeanı  d

ԥmir tozu ilԥ qidalandırdıqdan sonra okean ildԥ

6,4 milyard ton karbon qazı uda bil

ԥr. Bu isԥ tԥxminԥn bir 

il 

ԥrzindԥ Yer üzündԥ aparılan istehsalat proseslԥri 

n

ԥticԥsindԥ atılan karbon qazının miqdarına bԥrabԥrdir. 

Bel

ԥliklԥ, qlobal istilԥúmԥ  tԥhlükԥsi geridԥ qalır. Buna 

baxmayaraq, Martinin n

ԥzԥriyyԥsi ilԥ razılaúmayanlar da 

mövcuddur. Almaniyalı okeanoloq Viktor Smetasik qeyd 

edir ki, i

ú heç dԥ  dԥmirdԥ deyil, sadԥcԥ Antarktida 

sularındakı axınların t

ԥsiri ilԥ plankton yosunlar okeanın 

d

ԥrinliklԥrinԥ sorularaq, orada iúıq çatıúmazlı÷ından 

m

ԥhv olurlar. Smetasikin fikrincԥ  dԥmirlԥ qidalanma 

yosunların çoxalmasına g

ԥtirib çıxarsa da, eyni zamanda 

bu yosunlarla qidalanan d

ԥniz canlılarının da 

çoxalmasına s

ԥbԥb olacaq vԥ  nԥticԥdԥ bu canlıların 

t

ԥnԥffüsü ilԥ hԥmin karbon, karbon qazı úԥklindԥ yenidԥn 

atmosfer

ԥ qayıdacaqdır. Klimatoloqların bir qismi isԥ

dü

úünür ki, bu o qԥdԥr dԥ ԥlveriúli üsul deyildir, problemi 

h

ԥll etmԥk üçün atmosferԥ karbon qazının atılmasını 

m

ԥhdudlaúdırmaq lazımdır. Hazırda Amerika alimlԥri 

Alyaska körf

ԥzindԥ  vԥ ya Antarktida körfԥzlԥrinin birindԥ

                                                                                  

 225

d

ԥniz suyunun dԥmirlԥ qidalandırılması üçün hԥyata 

keçiril

ԥcԥk iri miqyaslı eksperimentlԥr üzԥrindԥ iúlԥyirlԥr.  

8. Atmosfer mühafiz

ԥsinin texniki vasitԥlԥri vԥ

üsulları 

Neft - qaz v

ԥ kimya sԥnaye sahԥlԥrinin sürԥtlԥ inkiúafı 

il

ԥ yanaúı olaraq atmosferԥ çoxlu miqdarda turú

komponentl

ԥr - karbon, kükürd vԥ azot oksidlԥri, 

hidrogensulfid, hidrogenxlorid, karbohidrogenl

ԥr vԥ tozlar 

dü

úür.  

Atmosferin 

ԥsas çirklԥndiricilԥrinԥ aiddir: 

ɚ) kükürd oksidlԥri (SO

2 

v

ԥ SO

3

);  

b) azot oksidl

ԥri (N

x

O

y

); 

v) karbon oksidl

ԥri (CO vԥ CO

2

);  

q) karbohidrogenl

ԥr (C

x

H

y

); 

 d) tozlar. 

H

ԥr il Yer atmosferinԥ ~ 200 mln. tona qԥdԥr kükürd 

oksidl

ԥri (IV) vԥ tozlar, ~ 60 mln tona qԥdԥr azot oksidlԥri, 

~ 80 mln tona q

ԥdԥr karbon oksidlԥri vԥ ~ 80 mln tona 

q

ԥdԥr müxtԥlif karbohidrogenlԥr atılır. Qazların 

                                                                                  

 226

t

ԥmizlԥnmԥsindԥ adsorbsiya, absorbsiya vԥ katalitik 

üsullar daha çox t

ԥtbiq olunur.         

Absorbsiya  – absorbent adlanan maye uducular 

vasit

ԥsilԥ qaz vԥ ya buxar qarıúı÷ının tԥrkibindԥn qazların 

v

ԥ ya buxarların udulma prosesidir.  

Ⱥdsorbsiya – Adsorbent adlanan vԥ böyük xüsusi 

s

ԥthԥ malik olan bԥrk materialların iútirakı ilԥ

komponentl

ԥrin seçici ayrılma prosesidir.  

Katalitik t

ԥmizlԥnmԥ – qatıúıqları  zԥrԥrsiz, daha az 

z

ԥrԥrli vԥ ya asanlıqla kԥnar edilԥ bilԥn birlԥúmԥlԥrԥ

çevir

ԥn katalitik reaksiyalara ԥsaslanan tԥmizlԥmԥ

üsuludur.  

S

ԥnaye tullantılarının sanitar tԥmizlԥnmԥsi zamanı 

onun t

ԥrkibindԥ olan karbon, azot, kükürd oksidlԥri vԥ

tozlar t

ԥmizlԥnir. Toz hissԥciklԥrinin tutulması üçün 

a

úa÷ıdakı üsullardan istifadԥ edilir: 

1. Qravitasiyalı çökdürm

ԥ. 

2. Sentrifuqa vasit

ԥsilԥ tԥrkib hissԥlԥrinԥ ayrılma.  

3.  Elektrostatik  çökdürm

ԥ. 

4. 

ønersiyalı zԥrbԥ. 

5. Birba

úa tutma. 

6. Diffuziya. 

                                                                                  

 227

Bütün bu prosesl

ԥr xüsusi aparatların kömԥyi ilԥ

h

ԥyata keçirilir. Rekuperasiya - texnoloji proseslԥrdԥ sԥrf 

edilmi

ú maddԥlԥrin yenidԥn bԥrpa edilmԥsi vԥ ilkin halda 

istehsalata qaytarılması (tullantıların s

ԥnayedԥ istifadԥ

edilm

ԥsi) prosesidir. Hԥlledicilԥrin rekuperasiyası 

adsorbentl

ԥrin kömԥyi ilԥ, xüsusi aparatlarda – 

adsorberl

ԥrdԥ  hԥyata keçirilir. Adԥtԥn, bu mԥqsԥdlԥ

aktivl

ԥúdirilmiú kömürdԥn istifadԥ edilir. Tԥrkibindԥ

h

ԥlledici buxarları olan hava, adsorbent layı içԥrisindԥn 

keçirilir. Adsorbent doydurulduqdan sonra ondan 

h

ԥlledicini ayırırlar. 

Termokatalitik t

ԥmizlԥnmԥ – katalizatorların iútirakı 

il

ԥ qaz-hava qarıúı÷ında olan  karbohidrogenlԥrin qeyri-

toksiki madd

ԥlԥrԥ (CO

2

  v

ԥ  H

2

O) oksidl

ԥúmԥ prosesidir. 

Katalizator kimi yüks

ԥk katalitik aktivliyԥ malik olan platin 

qrupu metallarından istifad

ԥ olunur. Tԥmizlԥnԥcԥk 

tulantıların h

ԥcmi 90 min m

3

  v

ԥ daha çox olan 

mü

ԥssisԥlԥrdԥ hԥlledicilԥrin rekuperasiyası, tullantılarının 

h

ԥcmi daha aúa÷ı olan müԥssisԥlԥrdԥ isԥ termokatalitik 

t

ԥmizlԥnmԥ üsulundan istifadԥ tövsiyyԥ olunur. Qazúԥkilli 

tullantıların tozlardan (qur

÷uúun, ka÷ız, dekstrin, boyaq, 

rezin v

ԥ s.) tԥmizlԥnmԥsi mԥqsԥdilԥ müxtԥlif 

toztutucularından: müxt

ԥlif filtrlԥyici materiallardan 

                                                                                  

 228

hazırlanmı

ú filtrlԥrdԥn (parçadan qayrılmıú, qollu) 

tsiklonlardan v

ԥ s. istifadԥ olunur. 

Atmosfer çirkl

ԥnmԥlԥrinin azaldılması  vԥ tam lԥ÷v 

edilm

ԥsinin  ԥsas yolları  aúa÷ıdakılardır: tԥmizlԥyici 

filtrl

ԥrin istehsalı  vԥ  tԥtbiqi, ekoloji tԥhlükԥsiz enerji 

m

ԥnbԥlԥrinin vԥ tullantısız istehsal texnologiyalarının 

t

ԥtbiq edilmԥsi, avtomobillԥrin tullantı qazlarına qarúı 

mübariz

ԥ,  úԥhԥrlԥrin yaúıllaúdırılması. Tԥmizlԥyici filtrlԥr 

atmosferin s

ԥnaye çirklԥnmԥlԥrinԥ qarúı mübarizԥdԥ

ԥsas vasitԥlԥrdԥn biridir. Atmosferԥ atılan tullantıların 

t

ԥmizlԥnmԥsi onların müxtԥlif filtrlԥrdԥn (mexaniki, 

elektrik, maqnit, s

ԥsli vԥ s.), sudan vԥ kimyԥvi aktiv 

mayel

ԥrdԥn  keçirilmԥsi yolu ilԥ hԥyata keçirilir. Bunların 

hamısı toz, buxar v

ԥ qazların tutulması üçün istifadԥ

edilir. T

ԥmizlԥmԥ qur÷ularının effektivliyi müxtԥlif olmaqla 

h

ԥm çirklԥndiricilԥrin fiziki-kimyԥvi xassԥlԥrindԥn, hԥm dԥ

t

ԥtbiq olunan aparat vԥ üsulların tԥkmillԥúdirilmԥ

d

ԥrԥcԥsindԥn asılı olur. Tullantıların kobud 

t

ԥmizlԥnmԥsindԥ çirklԥndiricilԥrin 70 – 84%-i, orta 

t

ԥmizlԥnmԥsindԥ 95 – 98%-ԥ qԥdԥri vԥ incԥ tԥmizlԥnmԥ-

sind

ԥ isԥ 99 vԥ daha yuxarı faizi kԥnar edilir. Atmosferin 

mühafiz

ԥsi problemlԥrini tԥkcԥ  tԥmizlԥyici qur÷uların 

köm

ԥyi ilԥ  hԥll etmԥk  mümkün deyildir. Bunun üçün 

                                                                                  

 229

kompleks t

ԥdbirlԥrin vԥ  hԥr  úeydԥn  ԥvvԥl tullantısız 

texnologiyaların t

ԥtbiq edilmԥsi lazımdır. Tullantısız 

texnologiyalar o halda effektiv olur ki, 

ԥgԥr o biosferdԥ

ba

ú verԥn proseslԥrlԥ analoji olaraq inúa edilir: 

ekosistemd

ԥ bir hԥlqԥnin tullantıları digԥr hԥlqԥlԥrdԥ

istifad

ԥ olunur. Biosferdԥ baú verԥn dövri proseslԥrlԥ

tutu

údurula bilԥn dövri tullantısız istehsal proseslԥrinin 

yaradılması – g

ԥlԥcԥkdԥ ԥtraf mühit tԥmizliyinin mühafizԥ

edilm

ԥsi üçün ideal  istiqamԥtlԥrdԥn biridir. Atmosferin 

çirkl

ԥnmԥlԥrdԥn mühafizԥ edilmԥsi yollarından biri dԥ

yeni ekoloji t

ԥhlükԥsiz enerji mԥnbԥlԥrinin istifadԥsinԥ,  

m

ԥsԥlԥn, su elektrik stansiyaları, külԥk mühԥrriklԥri vԥ

helioqur

÷uların tikilmԥsinԥ ԥsaslanır. Atmosfer havasının 

n

ԥqliyyatın tullantı qazlarından mühafizԥ edilmԥsi filtrli 

qur

÷uların vԥ yandırıcı quruluúların tԥtbiqi, tԥrkibindԥ

qur

÷uúun olmayan aúqarların istifadԥ olunması ilԥ

mümkündür. Bu problemi ba

úlıca olaraq daxili yanma 

müh

ԥrriklԥrini elektrik mühԥrriklԥri ilԥ ԥvԥz etmԥklԥ

aradan qaldırmaq olar. Avtomobill

ԥrdԥn havaya atılan 

i

úlԥnmiú qazların vԥ toksiki maddԥlԥrin azaldılması üçün 

benzinin dig

ԥr yanacaq növlԥri ilԥ, mԥsԥlԥn, müxtԥlif 

spirtl

ԥr qarıúı÷ı ilԥ ԥvԥz edilmԥsi mԥslԥhԥt görülür. 

Qazbalonlu avtomobill

ԥr perspektiv hesab olunur. 

                                                                                  

 230

ùԥhԥrlԥrin vԥ  sԥnaye mԥrkԥzlԥrinin yaúıllaúdırılması: 

ya

úıl bitkilԥr fotosintez prosesindԥ havanı karbon 

qazından t

ԥmizlԥyir vԥ onu oksigenlԥ  zԥnginlԥúdirir. 

A

÷acların  vԥ kolların yarpaqları üzԥrindԥ  72 % asılqan 

toz hiss

ԥciklԥri vԥ 60 % - ԥ  qԥdԥr SO

2

  çökür.  Odur  ki, 

park, ba

÷ça vԥ ba÷ların havasında tozların miqdarı açıq 

küç

ԥ vԥ meydanların havasına nԥzԥrԥn dԥfԥlԥrlԥ az olur.  

Bir çox a

÷aclar vԥ kollar bakteriyaları  mԥhv edԥ bilԥn 

fitonsidl

ԥr ifraz edirlԥr. Yaúıl bitkilԥr  úԥhԥr mikroiqlimini 

xeyli d

ԥrԥcԥdԥ  tԥnzimlԥyir, insan sa÷lamlı÷ına böyük 

z

ԥrԥr vuran úԥhԥr sԥs-küyünü lԥ÷v edir. Fabrik vԥ

zavodlar, n

ԥqliyyat magistralları  yaúayıú massivlԥrindԥn 

ya

úıl bitkilԥrlԥ tԥchiz olunmuú bufer zonası ilԥ ayrılmalıdır.  

S

ԥnaye zonalarının yaúayıú  mԥhԥllԥlԥrindan vԥ ya 

úԥhԥrdԥn uzaqda yerlԥúdirilmԥsi daha yaxúı hesab 

olunur.  

8.1. Qaz  tullantılarının t

ԥmizlԥnmԥ üsulları 

Uzun zaman atmosferin lokal çirkl

ԥnmԥlԥri nisbԥtԥn 

tezlikl

ԥ tԥmiz hava kütlԥlԥri ilԥ qarıúaraq durulaúırdı. Toz, 

tüstü, qazlar hava axınları il

ԥ  sԥpԥlԥnԥrԥk ya÷ıú  vԥ qar 

halında yer s

ԥthinԥ düúür, tԥbii birlԥúmԥlԥrlԥ reaksiyaya 

daxil olaraq neytralla

údırılır. Hazırda isԥ tullantıların 

                                                                                  

 231

h

ԥcmi vԥ sürԥti tԥbiԥtin onları durulaúdıraraq neytral-

la

údırması imkanlarını ötüb keçir. Odur ki, atmosferin 

t

ԥhlükԥli çirklԥnmԥlԥrinin aradan qaldırılması üçün xüsusi 

t

ԥdbirlԥrin görülmԥsi lazımdır.  øndi ԥsas güc çirklԥndirici 

madd

ԥlԥrin atmosferԥ atılmasının qarúısının alınmasına 

yön

ԥldilmiúdir. Fԥaliyyԥt göstԥrԥn vԥ yeni  müԥssisԥlԥrdԥ

toztutucu v

ԥ qaztԥmizlԥyici avadanlıqlar quraúdırılır. Hal-

hazırda qaz tullantılarının daha t

ԥkmillԥúdirilmiú

t

ԥmizlԥnmԥ üsullarının axtarılması davam etdirilir. Qaz 

tullantılarının müxt

ԥlif qatıúıqlardan zԥrԥrsizlԥúdirilmԥsi 

üçün istifad

ԥ edilԥn üsullar vԥ aparatların tԥsnifatı tԥxmini 

olur v

ԥ o mövcud üsulların vԥ xüsusԥn qaztԥmizlԥyici 

aparatların hamısını 

ԥhatԥ  etmir.  Mövcud  tԥmizlԥmԥ

üsullarını n

ԥzԥrdԥn keçirԥk. 

8.1.1. Qaz  tullantılarının tozlardan t