Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

Seysmogeodinamik prosesl

ԥrin monitorinqi — 

respublika 

ԥrazisindԥ seysmogeoloji, seysmogeodinamik, 

hidroseysmoloji v

ԥ geofiziki tԥdqiqatlar  ԥsasında tԥúkil 

edilmi

ú, regional vԥ lokal rejim úԥbԥkԥlԥrindԥ

hidrodinamik, hidrokimy

ԥvi vԥ geofiziki sahԥlԥrin variasi-

yalarına mü

úahidԥlԥrin aparılmasından, seysmo-

geodinamik 

úԥraitin dԥyiúmԥlԥrinin izlԥnilmԥsindԥn, ona 

n

ԥzarԥtdԥn vԥ güclü seysmik proseslԥrin proqnostik ԥla-

m

ԥtlԥrinin öyrԥnilmԥsindԥn ibarԥtdir. 

Seysmogeodinamik prosesl

ԥr üzԥrindԥ kompleks mü-

úahidԥlԥr hidrodinamik, hidrokimyԥvi, geofiziki müúahidԥ

úԥbԥkԥlԥrindԥ (poliqonlarda) aparılır. Müúahidԥlԥr hidro-

dinamik m

ԥntԥqԥlԥrdԥ fasilԥsiz olaraq (hԥr saatdan bir), 

geofiziki m

ԥntԥqԥlԥrdԥ gündԥlik, hidrokimyԥvi mԥntԥqԥ-

l

ԥrdԥ isԥ 5 gündԥn bir aparılır. 

                                                                                  

 591

15.14. Xüsusi mühafiz

ԥ olunan tԥbiԥt ԥrazilԥrinin 

monitorinqi 

Az

ԥrbaycan Respublikasının xüsusi mühafizԥ olunan 

t

ԥbiԥt ԥrazilԥrinin monitorinqi — tԥbiԥt komplekslԥrinin vԥ

onların komponentl

ԥrinin kԥmiyyԥt vԥ keyfiyyԥt 

göst

ԥricilԥrinin öyrԥnilmԥsi, vԥziyyԥtin qiymԥtlԥndirilmԥsi 

v

ԥ proqnozlaúdırılmasından ibarԥtdir. Xüsusi mühafizԥ

olunan t

ԥbiԥt  ԥrazilԥrinin monitorinqi xüsusi mühafizԥ

olunan t

ԥbiԥt  ԥrazilԥri vԥ obyektlԥrinin dövlԥt kadastr 

hüdudlarında aparılır. 

Xüsusi mühafiz

ԥ olunan tԥbiԥt 

ԥrazilԥrinin 

monitorinqin

ԥ aúa÷ıdakılar daxildir: 

ƒ

stasionar v

ԥ marúrut müúahidԥ  mԥntԥqԥlԥrinin 

t

ԥúkil edilmԥsi vԥ müúahidԥlԥrin aparılması; 

ƒ

heyvanlar al

ԥminin say hesabatının aparılması 

(

ԥsasԥn mԥmԥlilԥrin yaz vԥ payız, quúların isԥ payız vԥ

qı

ú say hesabatları); 

ƒ

xüsusi mühafiz

ԥ olunan tԥbiԥt  ԥrazilԥrindԥ olan 

me

úԥlԥrdԥ  tԥbii bԥrpanın vԥziyyԥti, vegetasiya dövrü 

ԥrzindԥ onların üzԥrindԥ müúahidԥlԥrin aparılması 

(

ԥsasԥn erkԥn yaz dövründԥn baúlayaraq tumurcuqlama, 

çiç

ԥklԥmԥ, meyvԥ vԥ yarpaqların düúdüyü dövrԥ qԥdԥr); 

                                                                                  

 592

ƒ

t

ԥbiԥt komplekslԥrinin qorunma vԥziyyԥti, bԥrpası, 

antropogen t

ԥsirlԥrin qiymԥtlԥndirilmԥsi; 

ƒ

t

ԥbiԥt komplekslԥrinin vԥ komponentlԥrinin tԥhlükԥ

faktorlarının öyr

ԥnilmԥsi. 

Qoruqların (yasaqlıqların) monitorinqi a

úa÷ıdakı 

qaydada aparılır: 

ƒ

qoruqların (yasaqlıqların) yerl

ԥúdiyi co÷rafi 

mövqed

ԥn, orada olan bitki vԥ heyvanlar alԥmindԥn asılı 

olaraq, bütün t

ԥbii zonaları  ԥhatԥ edԥn daimi vԥ

müv

ԥqqԥti tԥcrübԥ  vԥ hesabat müúahidԥ  mԥntԥqԥlԥrinin 

v

ԥ marúrutların seçilmԥsi; 

ƒ

qoruqların (yasaqlıqların) 

ԥrazilԥrinin torpaq 

kateqoriyalarına gör

ԥ bölünmԥsi vԥ orada olan 

d

ԥyiúkԥnliyin öyrԥnilmԥsi (il ԥrzindԥ); 

ƒ

qoru

÷un (yasaqlı÷ın) relyefindԥ olan dԥyiúikliklԥrin 

öyr

ԥnilmԥsi (il ԥrzindԥ); 

ƒ

vegetasiya dövründ

ԥ torpa÷ın rütubԥtliliyi, tempe-

raturun v

ԥ ya÷ıntıların dinamikasının qiymԥtlԥndirilmԥsi; 

ƒ

suların (çaylar, göll

ԥr, bulaqlar, úԥlalԥlԥr vԥ s.) 

uçotu (il 

ԥrzindԥ); 

ƒ

flora (yeni növl

ԥr vԥ ԥvvԥllԥr mԥlum olan növlԥrin 

yeni yayıldı

÷ı ԥrazilԥr, nadir, nԥsli kԥsilmԥkdԥ olan, relikt 

v

ԥ endemik növlԥr) vԥ onun dԥyiúmԥsi (il ԥrzindԥ); 

                                                                                  

 593

ƒ

fauna (m

ԥmԥlilԥr, quúlar, amfibi, reptili, balıq vԥ s.) 

v

ԥ onun dԥyiúmԥsi (il ԥrzindԥ); 

ƒ

t

ԥbiԥtin tԥqvimi (müúahidԥlԥr il boyu mövsümlԥr 

üzr

ԥ aparılır); 

ƒ

fenoloji m

ԥrhԥlԥ; 

ƒ

land

úaftın görünüúü; 

ƒ

ԥsas mövsümi proseslԥr, onların indiqatorları, 

temperaturun gedi

úi; baúlanma; 

ƒ

k

ԥnaraçıxma; 

ƒ

qoruq rejiminin v

ԥziyyԥtinin vԥ qoru÷un mühafizԥ

zonasına antropogen t

ԥsirin öyrԥnilmԥsi. 

16. Dövl

ԥt ekoloji ekspertizanın mԥqsԥdi vԥ vԥzifԥlԥri 

16.1. Dövl

ԥt ekoloji ekspertizasının mԥqsԥdi: 

1. Dövl

ԥt ekoloji ekspertizası  tԥsԥrrüfat vԥ baúqa 

f

ԥaliyyԥtlԥr nԥticԥsindԥ ԥtraf mühitԥ tԥsirin qiymԥtlԥndiril-

m

ԥsinin dol÷unlu÷unu vԥ düzgünlüyünü, qԥbul olunan 

q

ԥrarların ekoloji tԥhlükԥsizlik dԥrԥcԥsini, tԥbii resurslar-

dan s

ԥmԥrԥli istifadԥ vԥ ԥtraf mühitin mühafizԥsi barԥdԥ

t

ԥklif olunan tԥdbirlԥrin sԥmԥrԥsini müԥyyԥnlԥúdirmԥk 

m

ԥqsԥdilԥ müvafiq icra hakimiyyԥti orqanları  tԥrԥfindԥn 

t

ԥúkil olunur vԥ hԥyata keçirilir.

                                                                                  

 594

2. Dövl

ԥt ekoloji ekspertizası ԥtraf mühitin mühafizԥsi 

üçün z

ԥruri tԥdbirdir vԥ ԥtraf mühitԥ  mԥnfi tԥsir göstԥrԥ

bil

ԥcԥk tԥsadüfi qԥrarlar qԥbul olunmasının qarúısını alır. 

16.2. Dövl

ԥt ekoloji ekspertizasının vԥzifԥlԥri 

1. N

ԥzԥrdԥ tutulan vԥ  hԥyata keçirilԥn,  ԥtraf mühitin 

v

ԥziyyԥtinԥ  vԥ ԥhalinin sa÷lamlı÷ına hazırda vԥ ya 

g

ԥlԥcԥkdԥ bilavasitԥ  vԥ ya dolayısı ilԥ  tԥsir göstԥrԥ

bil

ԥcԥk, tԥsԥrrüfat vԥ baúqa fԥaliyyԥtlԥrin ekoloji tԥhlükԥsi 

s

ԥviyyԥsini müԥyyԥn etmԥk; 

2. Layih

ԥlԥúdirilԥn tԥsԥrrüfat vԥ baúqa fԥaliyyԥtlԥrin 

ԥtraf mühitin mühafizԥsi haqqında qanunvericiliyin 

t

ԥlԥblԥrinԥ, gigiyena-sanitariya normalarına vԥ

qaydalarına uy

÷unlu÷unu qiymԥtlԥndirmԥk; 

3. N

ԥzԥrdԥ tutulan ԥtraf mühitin mühafizԥsi 

t

ԥdbirlԥrinin keyfiyyԥtinin nԥ  dԥrԥcԥdԥ ԥsaslı oldu÷unu 

mü

ԥyyԥn etmԥk. 

Dövl

ԥt ekoloji ekspertizası aúa÷ıdakıları rԥhbԥr tutur: 

1.   Beyn

ԥlxalq hüquq öhdԥliklԥri; 

2. Qanunçuluq, elmi 

ԥsaslılıq, aúkarlıq prinsiplԥri, 

ekoloji, sosial, müh

ԥndis-texnoloji, texniki, arxitektura-

planla

údırma, iqtisadi vԥ baúqa qiymԥtlԥrin inteqrasiyası 

prinsipl

ԥri; 

                                                                                  

 595

3. T

ԥsԥrrüfat fԥaliyyԥtinin  ԥtraf mühitԥ  tԥsirinin 

kompleks sosial-ekoloji-iqtisadi qiym

ԥtlԥndirilmԥsinin nԥ-

tic

ԥlԥri; 

4. Bütün insanların sa

÷lamlı÷ı  vԥ rifahı üçün ԥlveriúli 

ԥtraf mühitԥ malik olmaq hüququnu; 

5. 

øndiki vԥ gԥlԥcԥk nԥsillԥrin mԥnafeyi naminԥ ekoloji 

tarazlı

÷ın, genofondun vԥ canlı  tԥbiԥtin rԥngarԥngliyinin 

qorunub saxlanılmasını t

ԥmin etmԥk zԥrurԥtini; 

6. T

ԥbiԥtdԥn tԥnzimlԥnmԥyԥn istifadԥnin potensial 

t

ԥhlükԥsi fԥrziyyԥsi; 

7. Q

ԥzaların baú vermԥsinin mümkünlüyünü; 

8. 

Ԥtraf mühitin qorunub saxlanılmasının cԥmiyyԥtin 

inki

úafının ayrılmaz tԥrkib hissԥsi kimi qiymԥtlԥndirilmԥ-

sini. 

16.3. Dövl

ԥt ekoloji ekspertizasının obyektlԥri 

Dövl

ԥt ekoloji ekspertizasının obyektlԥri aúa÷ıdakı-

lardır: 

1. Ölk

ԥ  vԥ iqtisadiyyat sahԥlԥri üzrԥ  mԥhsuldar 

qüvv

ԥlԥrinin inkiúafına vԥ yerlԥúdirilmԥsinԥ dair dövlԥt vԥ

yerli proqramların layih

ԥlԥri; 

2. 

øqtisadiyyat obyektlԥrinin vԥ komplekslԥrinin 

tikintisinin (yenid

ԥn qurulmasının, geniúlԥndirilmԥsinin, 

                                                                                  

 596

yeni texnika il

ԥ  tԥchiz edilmԥsinin) vԥ  lԥ÷v olunmasının 

texniki-iqtisadi 

ԥsaslandırmaları (hesablamaları), 

layih

ԥlԥri,  ԥtraf mühitԥ  tԥsirinin qiymԥtlԥndirilmԥsi 

(

ԤMTQ) sԥnԥdlԥri; 

3. Yeni texnikanın, texnologiyanın, materialların v

ԥ

madd

ԥlԥrin yaradılmasına, o cümlԥdԥn baúqa ölkԥlԥrdԥn 

idxal edilm

ԥsinԥ dair sԥnԥdlԥr; 

4. 

Ԥtraf mühitin mühafizԥsi haqqında tԥlimat-metodik 

v

ԥ normativ-texniki sԥnԥdlԥrin layihԥlԥri; 

5. T

ԥsԥrrüfat fԥaliyyԥti vԥ ya fövqԥladԥ  vԥziyyԥt 

n

ԥticԥsindԥ yaranmıú ekoloji úԥrait; 

6. Regionda, ayrı-ayrı  t

ԥbiԥt obyektlԥrindԥ  vԥ

kompleksl

ԥrindԥ (ekosistemdԥ) ekoloji úԥrait; 

7. Müvafiq icra hakimiyy

ԥti orqanının qԥrarına ԥsasԥn 

t

ԥbii resurslardan istifadԥni nԥzԥrdԥ tutan müqavilԥ

(kontrakt) layih

ԥlԥrinin ekoloji bölmԥlԥri. 

17. Az

ԥrbaycanın ekoloji tԥhlükԥsizliyi sahԥsindԥ

beyn

ԥlxalq ԥmԥkdaúlıq. 

17.1. Ölk

ԥnin ekoloji tԥhlükԥsizliyi sahԥsindԥ

beyn

ԥlxalq ԥmԥkdaúlıq prinsiplԥri 

Ölk

ԥnin ekoloji tԥhlükԥsizliyi istiqamԥtindԥ milli 

s

ԥviyyԥdԥ  hԥyata keçirilԥn tԥdbirlԥr planetar miqyasda 

                                                                                  

 597

ԥtraf mühitin mühafizԥsi vԥ  tԥbii  sԥrvԥtlԥrdԥn davamlı 

istifad

ԥ  mԥsԥlԥlԥrini tam hԥll edԥ bilmir. Ԥvvԥla, milli 

hüquq t

ԥminatlarından kԥnarda olan sԥrvԥtlԥr dünya 

dövl

ԥtlԥri tԥrԥfindԥn intensiv istismara mԥruz qalırlar. 

Dig

ԥr tԥrԥfdԥn, dövlԥtlԥr öz ԥrazilԥrindԥ  tԥsԥrrüfat vԥ

dig

ԥr fԥaliyyԥtlԥr göstԥrԥrԥk qonúu dövlԥtlԥrin  ԥtraf tԥbii 

mühitin

ԥ ciddi ziyan vurur, ya da qonúu dövlԥtlԥrin ekoloji 

maraqlarını bu  v

ԥ ya digԥr formada pozurlar. Buna real 

misal olaraq Araz v

ԥ Kür çaylarının Ermԥnistan vԥ

Gürcüstan t

ԥrԥfindԥn hԥddԥn artıq yüksԥk 

çirkl

ԥndirilmԥsini göstԥrmԥk olar. Üçüncüsü, dövlԥtlԥr 

t

ԥrԥfindԥn razılaúdırılmıú beynԥlxalq tԥdbirlԥrin hԥyata 

keçirilm

ԥsi milli miqyasda  ölkԥnin ekologiyasının 

mühafiz

ԥsi mԥsԥlԥlԥrinin hԥllini daha effektiv edir. Mԥhz 

bu 

ԥsas faktorlar ekologiya üzrԥ beynԥlxalq ԥmԥkdaúlı÷ın 

bir beyn

ԥlxalq hüquqi nizamlayıcı kimi rolunu artırır. 

Hal-hazırda dünya ictimaiyy

ԥtini qlobal ekoloji 

probleml

ԥr daha çox narahat edir. Bunlar, ԥsasԥn, iqlim 

d

ԥyiúmԥlԥri, ozon qatının seyrԥlmԥsi, turúulu ya÷ıúlar, 

s

ԥhralaúma, bioloji müxtԥlifliyin getdikcԥ azalması  ԥhali 

artımının yüks

ԥk tempi vԥ  tԥbii ehtiyatların getdikcԥ

tük

ԥnmԥsi problemlԥridir. Ԥtraf mühitin beynԥlxalq hüquq 

normaları 

ԥsasԥn, indiki vԥ gԥlԥcԥk nԥsillԥr naminԥ yerin 

                                                                                  

 598

t

ԥbii sԥrvԥtlԥrinin davamlı istifadԥ olunmasının vԥ qlobal 

ekologiyanın z

ԥrԥrli tԥsirlԥrdԥn mühafizԥsinin effektiv 

idar

ԥ olunmasına yönԥlmiúdir. 

Milli dövl

ԥtlԥr (xüsusilԥ iqtisadiyyatın keçid dövrünü 

ya

úayanlar)  ԥtraf tԥbii mühitin mühafizԥsi sahԥsindԥ

iqtisadi imkanlar v

ԥ problemlԥrin miqyası baxımından 

beyn

ԥlxalq yardım olmadan bir çox ekoloji problemlԥri 

müst

ԥqil hԥll etmԥk imkanına malik deyildirlԥr. Bununla 

ԥlaqԥdar olaraq, son dövrlԥrdԥ bu sahԥdԥ bir sıra 

strukturlar v

ԥ mexanizmlԥr yaradılmıúdır. Bu strukturların 

ԥsas mԥqsԥdi ölkԥlԥrin inkiúafında, milli vԥ  bԥúԥri 

miqyasda ekoloji v

ԥ sosial problemlԥrin hԥllindԥ onlara 

yardım etm

ԥkdԥn ibarԥtdir. Belԥ struktur vԥ

mexanizml

ԥrin fԥaliyyԥtinin  ԥsas faydası  hԥr  úeydԥn 

ԥvvԥl bu ölkԥlԥrin qlobal vԥ regional problemlԥrin hԥllinԥ

c

ԥlb olunmasından ibarԥtdir. 

Özünün statusu, missiyası, f

ԥaliyyԥt dairԥsindԥn asılı 

olaraq beyn

ԥlxalq tԥúkilatlar müxtԥlif yardımlar etmԥk 

imkanlarına malikdirl

ԥr. Bunlar adԥtԥn maliyyԥ, texniki, 

informasiya, m

ԥslԥhԥt vԥ s. yardımlardan ibarԥtdir. 

Müasir dövrün iqtisadi inteqrasiya 

úԥraitindԥ bütün 

t

ԥhlükԥsizlik növlԥri (hԥrbi, ekoloji, iqtisadi, sosial vԥ s.) 

iç

ԥrisindԥ ekoloji tԥhlükԥsizliyin tԥmin olunması problemi 

                                                                                  

 599

bu gün üçün aktual hesab edilir. 

Ԥlbԥttԥ, ekoloji 

probleml

ԥr ardıcıllı÷ını hԥr hansı bir götürülmüú dövlԥt vԥ

region ç

ԥrçivԥsindԥ hԥll etmԥk olar vԥ lazımdır. Lakin yer 

kür

ԥsinin  ԥhalisinin ekoloji tԥhlükԥsizliyi yalnız bütün 

c

ԥmiyyԥtin birgԥ sԥyi nԥticԥsindԥ tԥmin oluna bilԥr. 

Bundan ötrü planetin ekoloji böhran probleminin h

ԥll 

edilm

ԥsi üçün bütün dövlԥtlԥrin vԥ xalqların birgԥ

koordinasiya edilmi

ú fԥaliyyԥti gԥrԥkdir. Ԥtraf tԥbii mühitin 

beyn

ԥlxalq hüquq mühafizԥsinin  ԥsas obyekti tԥbii 

obyektl

ԥr hesab edilir ki, onlar da beynԥlxalq hüquq 

subyektl

ԥrinԥ dair ekoloji münasibԥtlԥr  ԥmԥlԥ  gԥtirir, 

inki

úlaf edir vԥ geniúlԥnir. Ölkԥnin ekoloji tԥhlükԥsizliyinin 

t

ԥminatı obyektlԥri iki kateqoriyaya ayrılır: 

1. Ayrı-ayrı dövl

ԥtlԥrin yurisdiksiyasına daxil olan. 

2. Ayrı-ayrı dövl

ԥtlԥrin yurisdiksiyasına daxil olmayan. 

Birinciy

ԥ daxil olan atmosfer hövzԥsi, yaxın kosmos, 

dünya okeanı, Antarktida, köç

ԥri heyvan növlԥri. Qeyd 

edil

ԥn obyektlԥr beynԥlxalq ekoloji hüquq normalarına 

müvafiq olaraq qorunur v

ԥ istifadԥ olunur. O obyektlԥr ki, 

beyn

ԥlxalq mühafizԥ olunan obyektlԥrԥ daxil deyildirlԥr, 

z

ԥrurԥt yarandıqda beynԥlxalq ԥmԥkdaúlıq obyektlԥri kimi 

ԥtraf tԥbii mühitin mühafizԥsi, tԥbiԥtdԥn sԥmԥrԥli istifadԥ, 

ekoloji t

ԥhlükԥsizlik sahԥlԥrindԥ çixiú edԥ bilԥrlԥr. 

                                                                                  

 600

Konkret ölk

ԥnin yurisdiksiyasına daxil olan ԥtraf 

mühitin beyn

ԥlxalq hüquqi obyektlԥri – dünya tԥbiԥti mi-

raslarına daxil edilmi

ú  vԥ  nԥsli kԥsilmԥk tԥhlükԥsi 

qar

úısında qalan nadir heyvan vԥ bitki növlԥri, beynԥlxalq 

çaylar, d

ԥnizlԥr, göllԥr vԥ baúqa obyektlԥrdir. Ölkԥnin 

ekoloji t

ԥhlükԥsizliyi sahԥsindԥ beynԥlxalq  ԥmԥkdaúlıq 

prinsipl

ԥri BMT-nin 1972-ci ildԥ keçirilmiú Stokholm 

konfransında ekoloji t

ԥhlükԥsizliyԥ  hԥsr olunmuú

b

ԥyamnamԥdԥ qisa vԥ dürüst ifadԥ edilmiúdir: 

1-ci prinsip: (ba

úlıca): 

H

ԥr bir dövlԥtin özünün milli siyasԥti ilԥ ԥtraf mühitin 

probleml

ԥrinԥ yanaúma÷a müvafiq olaraq öz ԥrazisindԥki 

ehtiyatlardan istifad

ԥ etmԥk hüququna malikdir. Ancaq 

onlar üz

ԥrlԥrindԥ böyük mԥsuliyyԥt daúıyırlar ona görԥ ki, 

onların f

ԥaliyyԥti ölkԥnin milli ԥrazisindԥn kԥnarda yerlԥ-

úԥn dövlԥtlԥrin ekoloji tԥhlükԥsizliyinԥ zԥrԥr vurmasın. 

2-ci prinsip:

Yerin t

ԥbii ehtiyatları, o cümlԥdԥn hava, su, torpaq, 

flora, fauna v

ԥ xüsusilԥ  dԥ  tԥbii ekosistemin xarakterik 

növl

ԥri insanların sԥmԥrԥli planlaúdırma fԥaliyyԥti 

vasit

ԥsilԥ indiki vԥ  gԥlԥcԥk nԥsillԥrin istifadԥsi üçün 

qorunmalıdır. 

                                                                                  

 601

3-cü prinsip: 

B

ԥrpa olunmayan ehtiyatlardan elԥ istifadԥ

olunmalıdır ki, g

ԥlԥcԥkdԥ bu ehtiyatların tükԥnmԥsinin 

qar

úısı alınsın vԥ beynԥlxalq mԥkanda bütün insanlar 

onların istifad

ԥsindԥn yararlana bilsinlԥr. Ölkԥnin ekoloji 

t

ԥhlükԥsizliyinin tԥúkili sahԥsindԥ beynԥlxalq qarúılıqlı 

t

ԥsir prinsiplԥri ümumdünya tԥbiԥt xartiyası ilԥ

tamamlanmı

ú ki, BMT baú assambleyası tԥrԥfindԥn tԥqdir 

edilmi

ú  vԥ 28 oktyabr 1988-ci ildԥ  çıxarılmıú  qԥtnamԥdԥ

t

ԥntԥnԥli elan edilmiúdir: 

1. Bioloji ehtiyatlar yalnız onların t

ԥbii 

özünüb

ԥrpaetmԥ qabiliyyԥti hԥddindԥ istifadԥ olunmalıdır; 

2. Torpaqların m

ԥhsuldarlı÷ı, uzunmüddԥtli 

münbitliyinin saxlanması  v

ԥ üzvi maddԥlԥrin tԥrkib 

hiss

ԥlԥrinԥ ayrılması, eroziya vԥ  hԥr hansı bir baúqa 

özünüm

ԥhvetmԥnin qarúısının alınması 

t

ԥdbirlԥri 

say

ԥsindԥ saxlanılır vԥ yaxúılaúdırılır; 

3. T

ԥkrar istifadԥsi mümkün olan ehtiyatlar, su 

ehtiyatları da daxil olmaqla t

ԥkrarԥn istifadԥ olunur; 

4. Bird

ԥfԥlik istifadԥ olunan bԥrpa olunmayan 

ehtiyatlar, ehtiyatların uçotu aparılmaqla istehlak üçün 

s

ԥmԥrԥli emalın mümkünlüyü vԥ onların istismarının tԥbii 

                                                                                  

 602

sistemin f

ԥaliyyԥtinԥ uy÷unlu÷u ilԥ lazımi dԥrԥcԥdԥ

istismara verilir; 

5. Ölk

ԥdԥ ekoloji tԥhlükԥsizliyi pozan radioaktiv vԥ

toksiki tullantıların atılmasına qar

úı dövlԥt sԥviyyԥsindԥ

xüsusi t

ԥdbirlԥr görülmԥlidir; 

6. Ölk

ԥnin ekologiyasına ciddi, bԥrpası mümkün 

olmayan z

ԥrԥr vura bilԥcԥk fԥaliyyԥtdԥn imtina edilmԥlidir. 

7. 

ønsanların fԥaliyyԥti nԥticԥsindԥ  tԥnԥzzülԥ  u÷ramıú

rayonlar, onların t

ԥbii potensialına uy÷un olaraq bu 

rayonda ya

úayan  ԥhalinin rifah halı qorunmaqla yenidԥn 

qurulmalı v

ԥ ԥvvԥlki vԥziyyԥtԥ gԥtirilmԥlidir. 

øndiki zamanda dövlԥtin qarúısında iki növ ekoloji 

hüquqi m

ԥsuliyyԥt durur: siyasi vԥ maddi. 

M

ԥsuliyyԥtin ԥn geniú yayılmıú forması sanksiyalardır 

(qanunpozucu dövl

ԥtԥ qarúı inzibati, mԥcburedici 

t

ԥdbirlԥr sistemi). Maddi mԥsuliyyԥt bu vԥ ya digԥr dövlԥt 

t

ԥrԥfindԥn beynԥlxalq öhdԥliklԥrin pozulması zamanı 

meydana çıxır ki, onun f

ԥaliyyԥti nԥticԥsindԥ dünya 

c

ԥmiyyԥtinԥ  vԥ ya onun ayrı-ayrı üzvlԥrinԥ maddi zԥrԥr 

vurmu

údur. Maddi mԥsuliyyԥtin aúa÷ıdakı formaları 

mövcuddur: 

T

ԥzminat (ekoloji zԥrԥrin pulla ifadԥsi), Restitusiya 

(pozulmu

ú hüququ bԥrpa etmԥ vԥ zԥrԥrin ödԥnilmԥsi) vԥ  

                                                                                  

 603

Substitusiya (m

ԥhv edilmiú  vԥ yararsız hala düúmüú

obyektl

ԥrin ԥvԥzlԥnmԥsi). 

Bu ekoloji qanun poz

÷unluqlarına görԥ qanun pozan 

dövl

ԥtԥ qarúı  mԥsuliyyԥt növlԥri daxilı olmaqla 

“Restovrasiya” da t

ԥtbiq olunur ki, bu da hԥr hansı bir 

obyektin axırıncının b

ԥrpası ilԥ ԥvvԥlki vԥziyyԥtԥ

g

ԥtirilmԥsidir. 

Öz ekoloji siyas

ԥtindԥ Azԥrbaycan indiki vԥ  gԥlԥcԥk 

n

ԥslin mԥnafeyini nԥzԥrԥ alaraq ümumi tԥhlükԥsizliyin 

t

ԥmin olunması  vԥ  tԥbiԥtin qorunması sahԥsindԥ

beyn

ԥlxalq  ԥmԥkdaúlı÷ın inkiúafı  zԥrurԥtindԥn çıxıú edir. 

Beyn

ԥlxalq cԥmiyyԥt uzun müddԥt ekologiya sahԥsindԥ

beyn

ԥlxalq  ԥmԥkdaúliq prinsiplԥrini tövsiyԥ, tԥklif, 

m

ԥslԥhԥt formasında tԥkmillԥúdirmiú  vԥ formalaúdırmıú-

dır. Bunları qanun halında birl

ԥúdirԥrԥk dövlԥtlԥr bu 

m

ԥsԥlԥnin hԥllindԥ öz üzԥrlԥrinԥ öhdԥliklԥr götürmüúlԥr 

(onların realla

údırılması üzrԥ, gԥrԥkli tԥdbirlԥr görülmԥsi 

üzr

ԥ). Ölkԥnin ekoloji tԥhlükԥsizliyi sahԥsindԥ beynԥlxalq 

ԥmԥkdaúlıq prinsiplԥri haqqında Azԥrbaycan Respub-

likasının qanununda a

úa÷ıdakılar qeyd olunur: 

- h

ԥr bir insan ԥlveriúli ekoloji úԥraitdԥ yaúamaq 

hüququna malikdir; 

                                                                                  

 604

- h

ԥr bir dövlԥt öz ԥhalisinin tԥlabatını ödԥmԥk vԥ

inki

úaf etdirmԥk mԥqsԥdilԥ ԥtraf tԥbii mühitindԥn vԥ tԥbii 

ehtiyatlar

ԥndan istifadԥ hüququna malikdir (Bu halda 

dövl

ԥtin müstԥqilliyi yaranır ki, bu da onun ekoloji 

siyas

ԥtini müԥyyԥn etmԥsinԥ, öz iqtisadiyyatı ilԥ

ekologiya arasında qar

úılıqlı  ԥlaqԥ yaratma÷a, onların 

elmi 

ԥsaslı  ԥlaqԥlԥndirmԥ prinsiplԥrini reallaúdırma÷a 

imkan verir); 

- bir dövl

ԥtin ekoloji firavanlı÷ı baúqa dövlԥtin vԥ ya 

onların maraqları n

ԥzԥrԥ alınmadan tԥmin oluna bilmԥz; 

- ölk

ԥnin  ԥrazisindԥ  hԥyata keçirilԥn tԥsԥrrüfat 

f

ԥaliyyԥti istԥr ölkԥ hüdudlarında, istԥrsԥ  dԥ tabeliyindԥ

olmayan 

ԥrazilԥrdԥ ԥtraf mühitԥ zԥrԥr vurmamalıdır; 

- transs

ԥrhԥd çirklԥnmԥ ilԥ mübarizԥ özfԥaliyyԥtinin 

z

ԥrԥrli nԥticԥlԥri haqqında hԥmsԥrhԥd ölkԥlԥrin xԥbԥrdar 

edilm

ԥsi müasir dünyanın hԥll etmԥli oldu÷u  ԥn  ԥsas 

m

ԥsԥlԥlԥrdԥn biridir; 

- gözl

ԥnilmԥz ekoloji sonluqla nԥticԥlԥnԥ bilԥcԥk 

ist

ԥnilԥn bu vԥ ya digԥr tԥsԥrrüfat fԥaliyyԥti yol 

verilm

ԥzdir; 

- beyn

ԥlxalq sԥviyyԥdԥ  tԥsdiqlԥnmiú meyarlar 

ԥsasında tԥbii ehtiyatların müasir vԥziyyԥti vԥ

                                                                                  

 605

d

ԥyiúdirilmԥsi üzԥrindԥ qlobal, regional vԥ milli 

s

ԥviyyԥlԥrdԥ nԥzarԥt sistemi yaradılmalıdır; 

- fövq

ԥladԥ ekoloji hallarda dövlԥtlԥr biri-birinԥ

köm

ԥklik göstԥrmԥlidirlԥr; 

-ekoloji t

ԥhlükԥsizlik problemlԥri ilԥ ba÷lı bütün 

mübahis

ԥlԥr ancaq sülh yolu ilԥ hԥll edilmԥlidir. 

Ölk

ԥnin tabeçilliyindԥn kԥnarda yerlԥúԥn ekologiyanın 

mühafiz

ԥ olunan obyektlԥri aúa÷ıdakı bölmԥlԥrԥ ayrılır: 

1. Bütün dövl

ԥtlԥrin ümumi istifadԥsindԥ olan 

obyektl

ԥr (atmosfer, ozon tԥbԥqԥsi) 

2. Bir neç

ԥ  vԥ ya bütün dövlԥtlԥrin istifadԥsindԥ olan 

obyektl

ԥr (Antarktida, Qara dԥniz vԥ Barens dԥnizi). 

3. 

øki qonúu dövlԥtin ümumi istifadԥsindԥ olan 

obyektl

ԥr (Dunay çayı, Amur, Kür vԥ.s çaylar, göllԥr) 

Flora v

ԥ faunanın qorunması xüsusi tԥlԥb olunan nԥsli 

k

ԥsilmԥkdԥ olan bitki vԥ heyvan  növlԥrinin qorunması 

m

ԥqsԥdilԥ Beynԥlxalq Qirmızı kitab tԥrtib  olunmuúdur. 

Ekologiyaya z

ԥrԥr vuran hԥrbi vԥ baúqa fԥaliyyԥt 

növl

ԥrinin qada÷an edilmԥsi haqqında, köçԥri heyvan 

növl

ԥrinin qorunması haqqında, atmosferin geniú

s

ԥrhԥddԥ çirklԥnmԥsi haqqında, Aralıq dԥnizinin 

çirkl

ԥnmԥsinin qarúısının alınması haqqında, 

Antarktidada canlı ehtiyatların qorunması haqqında,

                                                                                  

 606

Atlantik okeanın 

úimal-úԥrq hissԥsindԥ balıq ovu 

haqqında, flora v

ԥ fauna növlԥrinin beynԥlxalq ticarԥti 

haqqında, Qütb ayısının qorunması haqqında, Baltik 

d

ԥnizindԥ balıq ovu vԥ canlı ehtiyatların mühafizԥsi 

haqqında razıla

úma vԥ konvensiyalar hԥyata 

keçirilm

ԥkdԥdir. 

Müasir dövrd

ԥ bütün dünyada yüksԥk sԥviyyԥdԥ

qlobal xarakter da

úıma÷a baúlayan ekoloji problemlԥrin 

h

ԥllinin kԥskinliyi vԥ vacibliyi anlayıúı praktiki olaraq dԥrk 

olunmu

údur. Onların universallı÷ı  vԥ bir-birindԥn asılılı÷ı 

co

÷rafi yerlԥúmԥsindԥn vԥ iqtisadi inkiúaf sԥviyyԥsindԥn 

asılı olmayaraq birg

ԥ  tԥklif vԥ  tԥdbirlԥrin iúlԥnib 

hazırlanmasına imkan verir. Bununla yana

úı dünyanın 

müxt

ԥlif ölkԥlԥri 

ԥtraf mühitin yaxúılaúdırılması 

proqramlarını eyni d

ԥrԥcԥdԥ  hԥyata keçirmԥk imkanına 

malik deyill

ԥr. Buna görԥ  dԥ dünya ölkԥlԥri çԥrçivԥsindԥ

beyn

ԥlxalq ԥmԥkdaúlıq çox vacibdir.