Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

Davamlı inki

úafın ԥsas prinsiplԥri: 

1992-ci ild

ԥ Rio-de-Janeyroda qԥbul edilmiú ԥtraf 

mühit v

ԥ davamlı inkiúaf üzrԥ Deklarasiya 

• Bütün insanlar t

ԥbiԥtlԥ harmoniya tԥúkil edԥn 

sa

÷lam vԥ mԥhsuldar hԥyat hüququna malikdir; 

• Davamlı inki

úafa nail olmaq üçün ԥtraf mühitin 

mühafiz

ԥsi inkiúaf prosesinin ayrılmaz hissԥsi olmalı  vԥ

ondan ayrı n

ԥzԥrdԥ tutulmamalıdır; 

• Bugünkü v

ԥ gԥlԥcԥk nԥsillԥr eyni hüquqa malikdir; 

• H

ԥr bir dövlԥt, öz ehtiyatlarından suveren úԥkildԥ

istifad

ԥ etmԥk hüququna malikdir vԥ bu fԥaliyyԥtin baúqa 

dövl

ԥtin  ԥtraf mühitinԥ ziyan vurmamasını  tԥmin etmԥyԥ

gör

ԥ mԥsuliyyԥt daúıyır; 

• Çirkl

ԥndirici çirklԥnmԥ ilԥ ba÷lı bütün xԥrclԥri 

öd

ԥmԥlidir; 

• T

ԥsԥrrüfat fԥaliyyԥti  ԥtraf mühitin mühafizԥsi 

sah

ԥsindԥ müdafiԥ xarakterli tԥdbirlԥrlԥ müúayiԥt 

olunmalıdır; 

• Dövl

ԥtlԥr ԥtraf mühitin qorunması ilԥ ba÷lı bir-biri ilԥ

ԥmԥkdaúlıq etmԥlidir; 

• H

ԥyat sԥviyyԥsi arasındakı fԥrqi azaltmaq vԥ dünya 

ԥhalisinin bir çoxunun tԥlԥbatının effektiv ödԥnilmԥsi 

                                                                                  

 510

m

ԥqsԥdilԥ yoxsullu÷un aradan qaldırılması davamlı 

inki

úafın zԥruri úԥrtidir; 

• Dövl

ԥt istehsal vԥ istehlakda köhnԥ modellԥrdԥn 

istifad

ԥni mԥhdudlaúdırmalı  vԥ  lԥ÷v etmԥli, müvafiq 

demoqrafik siyas

ԥti dԥstԥklԥmԥlidir; 

• Ekoloji m

ԥsԥlԥlԥr bütün maraqlı  tԥrԥflԥrin iútirakı ilԥ

h

ԥll edilmԥlidir. Milli sԥviyyԥdԥ hԥr bir insan ԥtraf mühitlԥ

ba

÷lı olan müvafiq mԥlumatı  ԥldԥ etmԥk vԥ  qԥrarların 

q

ԥbulunda iútirak etmԥk hüququna malik olmalıdır.  Ԥtraf 

mühitin qorunması bütün sosial qrupların i

útirakı ilԥ

h

ԥyata keçirilmԥlidir; 

• Dövl

ԥt  ԥtraf mühitin qorunması sahԥsindԥ qanun-

vericiliyi effektiv 

úԥkildԥ hazırlamalı vԥ tԥtbiq etmԥlidir; 

• Sülh, inki

úaf vԥ ԥtraf mühitin mühafizԥsi bir-biri ilԥ

qar

úılıqlı münasibԥtdԥ olan vԥ ayrılmaz proseslԥrdir 

13.3. Ekoloji probleml

ԥrin hԥlli 

Beyn

ԥlxalq sԥnԥdlԥrdԥ  göstԥrildiyi   kimi, ԥtraf   mühi-

tin mühafiz

ԥsi davamlı inkiúaf üçün vacib amillԥrdԥn biri-

dir. Bu baxımdan  davamlı inki

úaf  respublikada  ԥtraf  

mühitin  qorunması    v

ԥ    tԥbii  resurslardan  davamlı  

istifad

ԥni  tԥlԥb  edir. Belԥ ki, XXI ԥsrin gündԥliyindԥ irԥli 

sürül

ԥn müddԥaların müԥyyԥn hissԥsi  ԥtraf mühitin 

                                                                                  

 511

mühafiz

ԥsi vԥ  tԥbii ehtiyatlardan sԥmԥrԥli istifadԥ ilԥ

ba

÷lıdır. Son  illԥrdԥ    ԥtraf  mühitin  mühafizԥsi  vԥ  

ekoloji  probleml

ԥrin  hԥlli  istiqamԥtindԥ  respublikamızda 

mü

ԥyyԥn iú görülmüúdür. Bu baxımdan Azԥrbaycanda 

davamlı inki

úafı  tԥmin etmԥk mԥqsԥdilԥ ԥtraf mühitin 

mühafiz

ԥsi vԥ  tԥbii ehtiyatlardan sԥmԥrԥli istifadԥ

edilm

ԥsinin hüquqi bazası yaradılmıúdır. Rio 

Konfransından keç

ԥn müddԥt ԥrzindԥ ԥhalinin sa÷lamlı÷ı, 

ԥtraf mühitin mühafizԥsi, ekoloji tԥhlükԥsizlik vԥ  tԥbii 

resurslardan s

ԥmԥrԥli istifadԥyԥ dair 20-dԥn çox milli qa-

nun q

ԥbul edilmiúdir. Buna misal olaraq “Bitki mühafizԥsi 

haqqında” (03.12.96), “

Ԥhalinin sa÷lamlı÷ının qorunması 

haqqında” (25.07.97), “Balıqçılıq haqqında” (27.03.98), 

“Yerin t

ԥki haqqında” (13.02.98), “Ԥtraf mühitin 

mühafiz

ԥsi haqqında” (08.06.99), “Heyvanlar alԥmi 

haqqında” (08.06.99), “Ekoloji t

ԥhlükԥsizlik haqqında” 

(08.06.99), “Atmosfer havasının qorunması haqqında”

(03.03.2001)  v

ԥ s. qanunları göstԥrmԥk olar. 

Az

ԥrbaycanda  ԥtraf mühitin mühafizԥsi vԥ  tԥbii 

ehtiyatlardan istifad

ԥ sahԥsindԥ milli sԥviyyԥdԥ müԥyyԥn 

t

ԥúkilatı tԥdbirlԥr hԥyata keçirilmiúdir: 

- Yeni müst

ԥqil dövlԥtlԥr arasında Dünya Bankının 

d

ԥstԥyi ilԥ ilk dԥfԥ olaraq Azԥrbaycanda  ԥtraf mühitԥ

                                                                                  

 512

t

ԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi  hazırlanaraq hԥyata keçirilmiú-

dir; 

- 

Ԥtraf mühitԥ ciddi tԥsir göstԥrԥ bilԥn karbohidrogen 

ehtiyatların v

ԥ digԥr faydalı qazıntıların istismar layihԥlԥri 

v

ԥ yeni tikinti layihԥlԥri 1996-cı ildԥn baúlayaraq ekoloji 

ekspertizadan keçirilm

ԥyԥ baúlanmıúdır; 

- 1998-ci ild

ԥ ԥtraf mühitin mühafizԥsi üzrԥ milli 

f

ԥaliyyԥt planı hazırlanmıúdır; 

- Davamlı inki

úafa keçid prinsiplԥrinԥ uy÷un olaraq 

ԥtraf mühit vԥ  tԥbii ehtiyatların sistemli idarԥ olunması 

istiqam

ԥtindԥ müԥyyԥn institusional tԥdbirlԥr 

görülmü

údür. Bu tԥdbirlԥrdԥn  ԥn mühümü 2001-ci ilin 

may ayında yeni strukturları 

ԥhatԥ edԥn  Ekologiya vԥ

T

ԥbii Sԥrvԥtlԥr Nazirliyinin yaradılmasıdır. 

 Regional  s

ԥviyyԥdԥ ԥmԥkdaúlıq.  Qeyd    edԥk  ki, 

Az

ԥrbaycan ekoloji  problemlԥrin  hԥllindԥ regional 

s

ԥviyyԥdԥ  dԥ geniú  fԥaliyyԥt göstԥrir. Regional 

ԥmԥkdaúlıq aspektlԥrindԥn biri Xԥzԥr Ekoloji Proqramıdır. 

X

ԥzԥr Ekoloji Proqramı (XEP) Dünya Bankı  vԥ digԥr 

beyn

ԥlxalq maliyyԥ qurumlarının dԥstԥyi ilԥ beú

X

ԥzԥryanı ölkԥnin (Azԥrbaycan, Rusiya, øran, 

Türkm

ԥnistan vԥ Qazaxıstan) razılı÷ı ilԥ 1995-ci ildԥ

t

ԥúkil edilmiúdir. Bu proqramın  ԥsas mԥqsԥdi Xԥzԥrin 

                                                                                  

 513

ekologiyasının uzun müdd

ԥt üçün idarԥ edilmԥsi vԥ bu 

sah

ԥdԥ davamlı inkiúafın tԥmin edilmԥsidir. Xԥzԥr Ekoloji 

Proqramı 

ç

ԥrçivԥsindԥ 1995-ci ildԥn indiyԥ kimi 

Az

ԥrbaycanda bir çox ekoloji layihԥlԥr hԥyata 

keçirilmi

údir. 

Az

ԥrbaycanın dövlԥt strukturlarının vԥ QHT-lԥrin fԥal 

i

útirak etdiyi digԥr regional ekoloji tԥúkilatlardan biri 

Az

ԥrbaycan, Gürcüstan, Rusiya vԥ Ermԥnistanın daxil 

oldu

÷u Cԥnubi Qafqaz Regional Ekoloji Mԥrkԥzidir. 

M

ԥrkԥzin yaradılmasında ԥsas mԥqsԥd Cԥnubi Qafqazda 

ekoloji m

ԥsԥlԥlԥrin hԥllindԥ  vԥ davamlı inkiúafın tԥmin 

edilm

ԥsindԥ hökumԥtlԥrarası (QHT-lԥrarası)  ԥmԥkdaú-

lı

÷ın geniúlԥndirilmԥsi vԥ möhkԥmlԥndirilmԥsindԥn 

ibar

ԥtdir. Fԥal iútirak etmԥk mԥqsԥdilԥ Azԥrbaycan 

Riodan sonra bir  çox  ekoloji  konvensiyalara 

 

qo

úulmuúdur. Azԥrbaycan  Respublikası  Milli  Mԥclisinin 

ratifikasiya  (dövl

ԥtlԥr arasında ba÷lanan müqavilԥnin, 

paktın v

ԥ s. ali hökumԥt orqanı  tԥrԥfindԥn tԥsdiq 

edilm

ԥsi) etdiyi  ekoloji  konvensiyalar  aúa÷ıdakılardır:  

- Ümumdünya m

ԥdԥni vԥ  tԥbii irsinin qorunması 

haqqında Konvensiya, (06.12.93). 

- BMT-nin 

øqlim Dԥyiúmԥlԥri üzrԥ 

Ç

ԥrçivԥ

Konvensiyası Rio-de Janeyro, 1992, (10.01.95). 

                                                                                  

 514

- Ozon qatının qorunması üzr

ԥ Konvensiya, Vyana, 

1985 v

ԥ Ozon qatını da÷ıdan Monreal Protokolu, 1987, 

(31.05.96) 

- S

ԥhralaúmaya qarúı mübarizԥ Konvensiyası,  Paris,   

(24.04.98) 

- Kökü  k

ԥsilmԥk  tԥhlükԥsi  qarúısında  olan  vԥhúi  

fauna  v

ԥ  yabanı flora  növlԥri  ilԥ  beynԥlxalq  ticarԥt  

haqqında Konvensiya (C

øTES), Vaúinqton, 1973, 

(03.06.1998) 

- G

ԥmilԥrdԥn suyun  çirklԥndirilmԥsinin  qarúısının  

alınması    üzr

ԥ  Konvensiya,  1973, 1978, London, 

(22.04.1998) 

- S

ԥrhԥdlԥrarası konteksdԥ ԥtraf mühitԥ  tԥsirin 

qiym

ԥtlԥndirilmԥsinԥ dair Konvensiya (Espo, Finlandiya),   

(01.02.1999) 

- 

Ԥtraf mühitԥ dair mԥsԥlԥlԥr üzrԥ  qԥrarların qԥbul  

edilm

ԥsindԥ ictimaiyyԥtin iútirakı  vԥ informasiyaların  

alınması  bar

ԥdԥ Orxus Konvensiyası, Danimarka, 1998  

(09.11.1999) 

- Avropanın v

ԥhúi tԥbiԥti, yabanı florası    vԥ    tԥbii  

ya

úayıú  mühitinin  qorunması  Konvensiyası,  Bern, 

1979,  (28.10.1999) 

                                                                                  

 515

- Bioloji müxt

ԥliflik üzrԥ Konvensiya, Rio-de-Janeyro, 

1992,  (14.03.2000) 

- Bitkil

ԥrin qorunması üzrԥ Roma  Konvensiyası,   

(14.03.2000)   

- S

ԥrhԥddԥn  keçԥn  su  axınlarının  vԥ    beynԥlxalq  

göll

ԥrin  mühafizԥsi vԥ istifadԥsi (Su Konvensiyası), 

Helsinki, 1992  (18.03.2000) 

- T

ԥhlükԥli  tullantıların  sԥrhԥdlԥrarası  daúınmasına  

v

ԥ    zԥrԥrsizlԥúdirilmԥsinԥ    nԥzarԥt  haqqında  Bazel  

Konvensiyası,  1989, (06.02.2001) 

- Su  qu

úlarının  yaúama  yerlԥri    kimi    beynԥlxalq  

ԥhԥmiyyԥtli  sulu – bataqlıq  yerlԥr  haqqında  Ramsar  

Konvensiyası,  (18.07.2001) 

- Böyük  m

ԥsafԥlԥrdԥ    havanın  transsԥrhԥd  

çirkl

ԥndirilmԥsi  haqqında  Konvensiya  (09.04.2002) 

Qeyd: möt

ԥrizԥdԥ göstԥrilԥn tarix  Azԥrbaycanın  

h

ԥmin konvensiyalara qoúulması tarixini göstԥrir. 

Respublikamızın    beyn

ԥlxalq   konvensiyalara  

qo

úulması      ԥtraf    mühitin  mühafizԥsi      vԥ   qlobal   

ekoloji    probleml

ԥrin    hԥllindԥ Azԥrbaycanın  iútirakına 

nümun

ԥdir.  Bu  konvensiyaların  ratifikasiya edilmԥsi  

respublikamızın  ekologiya  sah

ԥsindԥ  beynԥlxalq 

s

ԥviyyԥdԥ

ԥmԥkdaúlı÷ını göstԥrir. Müstԥqillik  

                                                                                  

 516

qazandıqdan  sonra  

ԥtraf  mühitin  mühafizԥsi  ilԥ  

ԥlaqԥdar  qԥbul olunmuú qanunların hԥr birinin tԥtbiq 

edilm

ԥsi barԥdԥ Respublika prezidentinin müvafiq 

f

ԥrmanları verilmiú, idarԥetmԥ orqanlarının sԥlahiyyԥtlԥri 

v

ԥ icra mexanizmi müԥyyԥnlԥúdirilmiúdir. Mövcud 

qanunlara müvafiq olaraq bir sıra normativ s

ԥnԥdlԥr, 

qaydalar v

ԥ ԥsasnamԥlԥr iúlԥnilib tԥsdiq edilmiúdir. 

Hazırda bu istiqam

ԥtdԥ iúlԥr davam etdirilir.  

øqlim dԥyiúmԥlԥri. Azԥrbaycan Respublikası 1992-ci 

ild

ԥ BMT-nin øqlim Dԥyiúmԥlԥri üzrԥ 

Ç

ԥrçivԥ

Konvensiyasını imzalamı

ú, 1995-ci ildԥ Milli Mԥclis 

t

ԥrԥfindԥn ratifikasiya etmiú, 2000-ci ildԥ bu konvensiyaya 

ԥlavԥ olan Kioto protokolunu imzalamıúdır. 

Konvensiyadan ir

ԥli gԥlԥn öhdԥliklԥrin yerinԥ yetirilmԥsi 

üçün Respublika prezidentinin s

ԥrԥncamı ilԥ 1997-ci ildԥ

iqlim d

ԥyiúmԥlԥri üzrԥ dövlԥt komissiyası yaradılmıúdır. 

Konvensiyanın t

ԥrԥfi kimi Azԥrbaycan iqlim 

d

ԥyiúmԥlԥrinin gözlԥnilԥn tԥsirinin azaldılmasına 

yön

ԥlmiú milli vԥ regional proqramların hazırlanması, 

h

ԥyata keçirilmԥsi vԥ  nԥúr etdirilԥrԥk ictimaiyyԥtԥ

çatdırılması kimi öhd

ԥliklԥr götürmüúdür. Konvensiyanın 

t

ԥlԥblԥrinԥ uy÷un olaraq 1998-1999-cu illԥrdԥ  "øqlim 

d

ԥyiúmԥlԥri üzrԥ birinci milli mԥlumatlar" layihԥsinin I 

                                                                                  

 517

m

ԥrhԥlԥsi, 2000-ci ildԥ isԥ II mԥrhԥlԥsi yerinԥ

yetirilmi

údir. Layihԥnin I mԥrhԥlԥsi çԥrçivԥsindԥ

respublika 

ԥrazisindԥ müasir iqlim dԥyiúmԥlԥrinin 

tendensiyası mü

ԥyyԥn edilmiú, gözlԥnilԥn iqlim 

d

ԥyiúmԥlԥrinin ssenarilԥri (5 ssenari) hazırlanmıú, iqlim 

d

ԥyiúikliklԥrinin neqativ tԥsirlԥri nԥticԥsindԥ baú verԥ

bil

ԥcԥk itkilԥrin azaldılması üçün milli adaptasiya planı, 

qlobal istil

ԥúmԥyԥ  sԥbԥb olan parnik qazlarının milli 

kadastrı, parnik qazlarının tullantılarının azaldılmasına 

dair milli f

ԥaliyyԥt planı hazırlanmıúdır. Layihԥnin II 

m

ԥrhԥlԥsindԥ Azԥrbaycan Respublikasında parnik 

qazlarının azaldılması üçün texnologiyalara milli t

ԥlԥbat 

mü

ԥyyԥnlԥúdirilmiú, iqlim üzԥrindԥ sistematik müúa-

hid

ԥlԥrin hazırkı  vԥziyyԥti vԥ potensialı qiymԥtlԥndiril-

mi

údir. 

Hazırda Az

ԥrbaycan iqlim dԥyiúmԥlԥri üzrԥ ùԥrqi 

Avropa v

ԥ keçmiú SSRø dövlԥtlԥri (12 ölkԥ) ilԥ birlikdԥ

parnik qazlarının inventarla

údırılmasının keyfiyyԥtinin 

t

ԥkmillԥúdirilmԥsi üçün milli potensialın yaradılması üzrԥ

regional layih

ԥnin ilkin mԥrhԥlԥsindԥ  iútirak edir. øqlim 

d

ԥyiúmԥlԥri üzrԥ milli sԥviyyԥdԥ  aúa÷ıdakı strateji 

v

ԥzifԥlԥrin yerinԥ yetirilmԥsi vacibdir: 

                                                                                  

 518

- 

østilik effekti yaradan qazların tullantılarının statistik 

hesabatı, qiym

ԥtlԥndirilmԥsi, mԥnbԥlԥri vԥ toplayıcıları 

haqqında m

ԥlumatların analitik-informasiya sistemlԥrinin 

yaradılması; 

- Davamlı sosial-iqtisadi inki

úafın tԥmin edilmԥsi üçün 

iqtisadiyyata v

ԥ  tԥbii ekosistemlԥrԥ iqlimin tԥhlükԥli 

t

ԥsirinin qiymԥtlԥndirilmԥsi vԥ müvafiq adaptasiya 

t

ԥdbirlԥrinin iúlԥnib hazırlanması; 

- 

øqlim dԥyiúmԥlԥrinin  ԥhalinin sa÷lamlı÷ına tԥsirinin 

qiym

ԥtlԥndirilmԥsi vԥ müvafiq adaptasiya tԥdbirlԥrinin 

i

úlԥnib hazırlanması; 

- Gün

ԥú, külԥk vԥ bioqazdan istilik vԥ elektrik enerjisi 

alınması imkanı ver

ԥn, ekoloji cԥhԥtdԥn tԥmiz 

texnologiyaların Az

ԥrbaycana gԥtirilmԥsinin 

stimulla

údırılması; 

- Ozonda

÷ıdıcı maddԥlԥrdԥn istifadԥ olunmasının 

t

ԥdricԥn aradan qaldırılmasının baúa çatdırılması.                           

13.3.1. T

ԥbii ehtiyatlardan sԥmԥrԥli istifadԥ

Az

ԥrbaycan Respublikası  zԥngin tԥbii sԥrvԥtlԥrԥ  vԥ

inki

úaf etmiú sԥnaye sahԥlԥrinԥ malik olan bir dövlԥt kimi 

geni

ú imkanlara malikdir. Lakin uzun illԥrdԥn bԥri yı÷ılıb 

qalmı

ú ekoloji problemlԥr vaxtında öz hԥllini tapmadı÷ı 

                                                                                  

 519

üçün respublikamızın 

ԥtraf mühiti hԥddindԥn artıq 

çirkl

ԥndirilmiúdir. Hazırda respublika qarúısında hԥllini 

t

ԥcili tԥlԥb edԥn bir sıra ekoloji problemlԥr durur. Bu  

probleml

ԥr  aúa÷ıdakılardır:  

- Bakı  v

ԥ digԥr iri úԥhԥrlԥrdԥ içmԥli suyun 

çatı

úmaması; 

- Su hövz

ԥlԥrinin, o cümlԥdԥn Xԥzԥr dԥnizinin mԥiúԥt 

v

ԥ sԥnaye sularının tullantıları ilԥ çirklԥndirilmԥsi; 

- X

ԥzԥr dԥnizinin sԥviyyԥsinin dԥyiúmԥsi ilԥ ԥlaqԥdar 

vurulan ziyanlar; 

- S

ԥnaye mԥrkԥzlԥrindԥ atmosfer havasına zԥrԥrli 

qazların yol veril

ԥn normadan artıq atılması; 

- K

ԥnd tԥsԥrrüfatı üçün yararlı torpaqların eroziyaya 

u

÷raması vԥ úoranlaúması; 

- 

øri sԥnaye vԥ yaúayıú  mԥntԥqԥlԥrindԥ  mԥiúԥt 

tullantılarının müt

ԥmadi úԥkildԥ yı÷ıúdırılmaması vԥ tԥlԥb 

olunan müvafiq qaydada yerl

ԥúdirilmԥmԥsi. 

Qeyd olunan ekoloji probleml

ԥrin hԥlli yollarını 

davamlı inki

úaf prinsiplԥri  ԥsasında müԥyyԥnlԥúdirmԥk 

üçün onları t

ԥhlil etmԥk zԥruridir. 

                                                                                  

 520

13.3.2. Su ehtiyatları 

M

ԥlumdur ki, Azԥrbaycanda kԥnd tԥsԥrrüfatının ehti-

yaclarını  v

ԥ ԥhalinin içmԥli suya olan tԥlԥbatını ödԥmԥk 

üçün potensial baxımdan kifay

ԥt qԥdԥr su ehtiyatları 

yoxdur. Bir sıra rayonlarda, xüsusil

ԥ Abúeronda suyun 

çatı

úmaması su ehtiyatlarından kifayԥt qԥdԥr sԥmԥrԥli 

istifad

ԥ edilmԥmԥsi ilԥ izah edilir. Su úԥbԥkԥ sisteminin 

çatı

úmaması, bir çox kԥmԥrlԥrin uzun illԥr istismarı 

n

ԥticԥsindԥ  sıradan çıxması, mövcud texniki tԥlԥblԥrԥ

cavab verm

ԥmԥsi ilԥ ԥlaqԥdar tԥqribԥn 45-50%-ԥ  qԥdԥr 

içm

ԥli  su  itkisinԥ  yol  verilir. 

Qon

úu dövlԥtlԥr - Gürcüstan vԥ Ermԥnistanın, o 

cüml

ԥdԥn respublikamızın yaúayıú  mԥntԥqԥlԥrindԥn vԥ

s

ԥnaye obyektlԥrindԥn tԥmizlԥnmԥdԥn axıdılan mԥiúԥt vԥ

s

ԥnaye tullantıları vasitԥsilԥ Azԥrbaycanın  ԥn böyük 

çayları olan Kür v

ԥ Araz çaylarının hԥddindԥn artıq 

çirkl

ԥnmԥsi dԥ öz  hԥllini tԥlԥb edԥn mühüm prob-

leml

ԥrdԥndir. Çayın Xԥzԥr dԥnizinԥ tökülԥn yerindԥ

suyun keyfiyy

ԥti yalnız sԥnayedԥ istifadԥ üçün yararlıdır.

Su t

ԥmizlԥyici qur÷uların vԥziyyԥti dԥ  qԥnaԥtbԥxú

deyildir. Respublikanın 75 

úԥhԥrindԥn yalnız 35-dԥ

sut

ԥmizlԥyici qur÷ular vardır. Onlar da yanız mexaniki 

t

ԥmizlԥmԥ vasitԥlԥri ilԥ tԥchiz olunmuúlar. Bakı úԥhԥrindԥ

                                                                                  

 521

m

ԥiúԥtdԥn atılan çirkli suların ümumi hԥcmi sutkada 1.2 

mln.m

3

  t

ԥúkil edir ki, ondan da yalnız 50%-i tԥmizlԥnir.

X

ԥzԥr dԥnizindԥ su sԥviyyԥsinin qalxma-enmԥ prosesi 

uzun

ԥsrlik tarixԥ malik olmaqla, sahil dövlԥtlԥri üçün bir 

sıra iqtisadi-sosial v

ԥ ekoloji problemlԥr do÷urur. 1930-

1977-ci ill

ԥr ԥrzindԥ Xԥzԥrin sԥviyyԥsi – 28 metr ԥtrafında 

t

ԥrԥddüd etmiúdir. Son 15-16 il ԥrzindԥ isԥ onun 

s

ԥviyyԥsi orta hesabla ildԥ 12-14 sm  qalxmaqla – 26 

metr

ԥ çatmıúdır.

X

ԥzԥr dԥnizindԥ suyun sԥviyyԥsinin qalxması 

Az

ԥrbaycan Respublikasının 825 km-lik sahil zola÷ını 

tamamil

ԥ  tԥsir altına almıúdır. Fԥlakԥt zonasında 

Az

ԥrbaycanın 800 km

2 

- lik 

ԥrazisi, 7 úԥhԥri,  ԥhalisi 1 

milyondan çox olan 35 ya

úayıú  mԥntԥqԥsi, 120-dԥn çox 

heyvandarlıq obyekti, bir sıra xalq t

ԥsԥrrüfatı obyektlԥri, 

15.3 min ha otlaq, 1.2 min ha üzümlük v

ԥ 120 min ha 

ԥkinԥ yararlı torpaq sahԥsinԥ  zԥrԥr vurulmuúdur. Dԥniz 

s

ԥviyyԥsinin qalxması 

n

ԥticԥsindԥ Azԥrbaycan 

Respublikasına d

ԥyԥn ziyanın ümumi mԥblԥ÷i 12 milyard 

AB

ù dolları mԥblԥ÷indԥ qiymԥtlԥndirilir. 

Su ehtiyatlarının qorunmasının v

ԥ 

s

ԥmԥrԥli 

istifad

ԥsinin davamlı inkiúaf prinsiplԥri  ԥsasında hԥyata 

keçirilm

ԥsi vԥ bu mԥqsԥdlԥ su ehtiyatlarının inkiúafı  vԥ

                                                                                  

 522

idar

ԥ edilmԥsi üzrԥ milli vԥ regional proqramların hԥyata 

keçirilm

ԥsi üçün aúa÷ıdakı  tԥdbirlԥrin yerinԥ yetirilmԥsi 

z

ԥruridir:

- Su ehtiyatlarından s

ԥmԥrԥli istifadԥ edilmԥsi 

istiqam

ԥtindԥ dövlԥt proqramının hazırlanması vԥ hԥyata 

keçirilm

ԥsi;

- Ümumi n

ԥzarԥt  ԥsasında bu ehtiyatlardan sԥmԥrԥli 

istifad

ԥnin stimullaúdırılması;

- 

øçmԥli suyun keyfiyyԥtinin yaxúılaúdırılması  vԥ

müvafiq standartlara uy

÷unlaúdırılması;

- Su ekosisteml

ԥrinin fԥaliyyԥtini tԥnzimlԥyԥn müvafiq 

qanunların t

ԥkmillԥúdirilmԥsi;

- Transs

ԥrhԥd çayların çirklԥnmԥdԥn mühafizԥsi vԥ

onların hövz

ԥsindԥ yerlԥúԥn dövlԥtlԥr tԥrԥfindԥn su 

ehtiyatlarından s

ԥmԥrԥli istifadԥ edilmԥsi mԥqsԥdilԥ

regional v

ԥ beynԥlxalq ԥmԥkdaúlı÷ın geniúlԥndirilmԥsi;

- Su çatı

úmazlı÷ının aradan qaldırılması  mԥqsԥdilԥ

s

ԥnaye vԥ digԥr obyektlԥrdԥ suyun tԥkrar istifadԥsinin 

geni

úlԥndirilmԥsi üçün qeyri-ԥnԥnԥvi sulardan (tullantı, 

kollektor-drenaj, çirkab v

ԥ s.) mԥqsԥdyönlü istifadԥ

edilm

ԥsi istiqamԥtindԥ tԥdbirlԥrin hԥyata keçirilmԥsi.

                                                                                  

 523

13.3.3. Atmosfer  havasının  mühafiz

ԥsi 

Müst

ԥqillik ԥldԥ etdikdԥn sonra yaranmıú keçid dövrü 

il

ԥ ԥlaqԥdar mövcud iqtisadi ԥlaqԥlԥr pozuldu÷undan 

respublikamızda bir çox s

ԥnaye müԥssisԥlԥrinin fԥaliyyԥti 

dayandırılmı

ú, bԥzilԥri isԥ istehsal gücünün 10-20 faizi 

h

ԥcmindԥ  fԥaliyyԥt göstԥrirlԥr. Bu baxımdan stasionar 

m

ԥnbԥlԥrdԥn atmosfer havasına atılan zԥrԥrli maddԥlԥrin 

miqdarı 1990-cı il ill

ԥ müqayisԥdԥ xeyli azalmıúdır. 

Qeyd etm

ԥk lazımdır ki, sԥnaye müԥssisԥlԥrindԥ

mövcud olan qaz-toz tutucu qur

÷uların ԥksԥriyyԥti nasaz 

v

ԥziyyԥtdԥdir. Yaxın gԥlԥcԥkdԥ güclü sԥnaye 

potensialına malik olan respublikamızda bu mü

ԥssisԥlԥr  

ekoloji  c

ԥhԥtdԥn  müasir  tԥlԥbata  cavab  vermԥyԥn  

texnologiya  il

ԥ  öz fԥaliyyԥtlԥrini tam bԥrpa etmiú olsalar, 

onda iri s

ԥnaye  úԥhԥrlԥrimizin atmosfer havası növbԥti 

d

ԥfԥ ekoloji fԥlakԥt dԥrԥcԥsinԥ çatdırıla bilԥr. Qeyd 

olunan probleml

ԥrin hԥll edilmԥsi vԥ respublikada 

davamlı  inki

úafın tԥmin edilmԥsi  üçün aúa÷ıdakı strateji 

t

ԥdbirlԥrin hԥyata keçirilmԥsi zԥruridir: 

- S

ԥnaye müԥssisԥlԥrindԥki qaz-toz tutucu qur÷uların 

ԥsaslı tԥmir edilmԥsi vԥ ya yenilԥri ilԥ ԥvԥz edilmԥsi;

- N

ԥqliyyatda qur÷uúunsuz (etilsizlԥúdirilmiú) 

benzind

ԥn istifadԥ olunmasına keçilmԥsi;

                                                                                  

 524

- Ekoloji t

ԥlԥblԥrԥ cavab vermԥyԥn köhnԥ  nԥqliyyat 

vasit

ԥlԥrinin istismarının qada÷an edilmԥsi; 

- Ya

úayıú  mԥskԥnlԥrindԥ, yol kԥnarında vԥ

m

ԥhԥllԥlԥrdԥ yaúıllıqların artırılması yolu ilԥ atmosfer 

havasının keyfiyy

ԥtinin yaxúılaúdırılması vԥ  s.