Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

ùԥkil 10.10. Çirkli suların adsorbsiya üsulu ilԥ tԥmizlԥnmԥ

prosesinin texnoloji sxemi. 

1 – q

ԥbuledici rezervuar; 2,7,9 –nasoslar; 3 – adsorber; 4 – erlift; 

5 – çökdürücü; 6 – 

úԥffaflaúdırılmıú su rezervuarı; 8 –  çoxlaylı 

basqı filtr; 10 – yuyulmu

ú su rezervuarı; 11 – aktiv kömürü 

yükl

ԥyԥn bunker; 12 -13 – filtr; 14 – reversiv transportyor; 15 – 

qidalandırıcı 

únek; I – çirkli su; II – çöküntü yandırılmaya; III – 

yuyulmu

ú su; IV – tԥmizlԥnmiú su; V – aktiv kömürün vakuum 

n

ԥql xԥtti; VI – vakuum nasosa gedԥn hava borusu;VII –

regenerasiyaya ged

ԥn kömür. 

III

7      

         II  

9 

I

VII 

     

VII 

V      

    VI 

13

14

4 

3        2       1

   

15

6     5

  10          8

1

  12      11 

                                                                                  

 446

10.2.7. Xlor üzvi madd

ԥlԥr istehsal edԥn 

mü

ԥssisԥlԥrdԥ yaranan çirkab suların adsorbsiya 

üsulu il

ԥ tԥmizlԥnmԥ qur÷usunun texnoloji sxemi 

Ԥn çox karbohidrogenlԥrin xlor törԥmԥlԥri vԥ xlor üzvi 

tur

úularla çirklԥnԥn sԥnaye çirkab sularının adsorbsiya 

yolu il

ԥ tԥmizlԥnmԥsi prosesinin texnoloji sxemi tipik fiziki-

kimy

ԥvi tԥmizlԥmԥ sxemlԥrindԥn hesab olunur vԥ bu 

halda mü

ԥssisԥnin axıntı çirkab sularını  úԥhԥr bioloji 

t

ԥmizlԥmԥ sistemlԥrinԥ göndԥrmԥk lazım gԥlmir.  

Xlor üzvi istehsal prosesl

ԥrindԥ yaranan ümumzavod 

çirkab suları qarı

úı÷ının tԥrkibindԥ çoxlu miqdarda 

xammal, aralıq, yan v

ԥ hazır mԥhsullar da olur.  Bu 

birl

ԥúmԥlԥrin ancaq bir hissԥsini çirkab sularının 

t

ԥrkibindԥ müԥyyԥn etmԥk olur. Çirkab sularının üzvi 

çirkl

ԥnmԥsinin ümumi qatılı÷ı oksigenԥ olan kimyԥvi 

t

ԥlԥbat (ɈɄɌ) ilԥ qiymԥtlԥndirilir. Kompleks xlor üzvi  

madd

ԥlԥr istehsal edԥn müԥssisԥlԥrdԥ çirkab suları 

t

ԥrkibindԥ neytral, zԥif-turú vԥ güclü turúu çirklԥnmԥlԥrinin 

nisb

ԥti tԥqribԥn 23,3 : 51,7 : 25,0 kimi olur. Belԥliklԥ, xlor 

üzvi sintez mü

ԥssisԥlԥrindԥ yaranan çirkab sularının 

t

ԥrkibindԥ 77%-ԥ  qԥdԥr hԥll olmuú üzvi maddԥlԥr turú

xass

ԥ daúıyır vԥ bu maddԥlԥrin dԥ üçdԥ iki hissԥsi çox 

                                                                                  

 447

z

ԥif turúulardan ibarԥt olur. Ona görԥ  dԥ bu maddԥlԥrin 

tur

ú mühitdԥn adsorbsiya olunaraq ayrılması  ԥn effektiv 

üsullardan hesab olunur v

ԥ bu úԥraitdԥ sԥrf olunan aktiv 

kömürün miqdarı neytral çirkab sularının t

ԥmizlԥnmԥsi 

zamanı  s

ԥrf olunan aktiv kömürün miqdarından az olur.  

Kompleks istehsal mü

ԥssisԥlԥrindԥ çirkab sularının 

t

ԥrkibi vԥ ümumi çirklԥnmԥ qatılı÷ı xeyli dԥrԥcԥdԥ

d

ԥyiúdiyindԥn çirkab sularının tԥmizlԥnmԥ sxemi dԥ

çirkab sularının t

ԥrkibindԥ olan üzvi maddԥlԥrin qatılı÷ının 

d

ԥyiúmԥsinԥ uy÷un olaraq aktiv kömürün dԥ xüsusi 

s

ԥrfinin asanlıqla dԥyiúmԥsinԥ imkan yaratmalıdır. Bu 

halda aktiv kömürün xüsusi s

ԥrfi suyun tԥrkibindԥ olan 

çikl

ԥndiricilԥrin udulması üçün lazım olan adsorbentin  

ɈɄɌ vahidindԥ (q Ɉ

2

/m

3

) miqdarı il

ԥ qiymԥtlԥndirildikdԥ

m

ԥqsԥdԥuy÷un hesab olunur.  Mԥsԥlԥn, 1 qr  ɈɄɌ-ɚ

uy

÷un aktiv kömürün qramlarla miqdarı. 

Xlor üzvi sintez mü

ԥssisԥlԥrindԥ çirkab sularının 

t

ԥrkibindԥ olan çirklԥndiricilԥrin qatılı÷ı 3 dԥfԥyԥ  qԥdԥr 

d

ԥyiúdikdԥ aktiv kömürün xüsusi sԥrfi 5,5 

÷ 7,5 ɤq /ɤq 

ɈɄɌ hԥddindԥ dԥyiúir. ɈɄɌ – suyun tԥrkibindԥ olan bütün 

reduksiyaedicil

ԥrin oksidlԥúdirilmԥsi üçün sԥrf olunan 

oksidl

ԥúdiricinin ekvivalent miqdarına uy÷un olan 

                                                                                  

 448

oksigenin miqdarıdır. Y

ԥni 1 mq maddԥyԥ  sԥrf olunan 

oksigenin milliqramlarla miqdarıdır. 

Xlor üzvi madd

ԥlԥr istehsal edԥn müԥssisԥlԥrdԥ

yaranan çirkab suların adsorbsiya üsulu il

ԥ  tԥmiz-

l

ԥnmԥsinin texnoloji sxemi úԥkil 10.11-dԥ verilmiúdir. 

Çirkab suyu 

ԥvvԥlcԥ içԥrisindԥ olan qiymԥtli 

m

ԥhsullardan tԥmizlԥndikdԥn sonra kollektorda toplanır. 

Bel

ԥ qarıúıq hԥmiúԥ turú reaksiya verir, lakin güclü 

tur

úuların qatılı÷ı çox geniú intervalda dԥyiúԥ bilԥr. 

Kollektordan çirkab su qarı

úı÷ı 1 çökdürücüsünԥ

gönd

ԥrilir. Burada çirkab suyunun tԥrkibindԥ olan kobud 

hiss

ԥciklԥr ayrılır. Sonra çirkab suları 2 aralıq tutumuna 

daxil olur, oradan 3 nasosu vasit

ԥsilԥ 4 filtrinԥ göndԥrilir. 

Buradan çıxan filtrat 5 tutumunda toplanır ki, oradan da 6 

nasosu vasit

ԥsilԥ aktiv kömürlԥ doldurulmuú bir neçԥ

kalon blokundan ibar

ԥt olan 7 aktiv kömürlԥ adsorbsiya 

aparatına gönd

ԥrilir. Adsorbsiya üsulu ilԥ  tԥmizlԥnmiú

çirkli su 8 qarı

údırıcı-neytrallaúdırıcıya verilir ki, buraya da 

ԥhԥng südü çԥnindԥn müԥyyԥn dozalarla mԥhlul verilir. 

8 qarı

údırıcı neytralizatorunda tԥmizlԥnmiú  vԥ

neytralla

údırılmıú çirkab suyu 10 çökdürücüsündԥ

çıkdürülür. Suyun bir hiss

ԥsi tԥmizlԥnmiú su kollektoruna 

verilir, yerd

ԥ qalan su 11 qum filtrindԥ filtrlԥndikdԥn sonra 

                                                                                  

 449

12 tutumuna daxil olur, oradan da 13 v

ԥ 16 nasosu 

vasit

ԥsilԥ kömürü yumúaltmaq üçün 7 adsorberinԥ  vԥ

qum filtrini yumaq üçün 11 qum filtrin

ԥ göndԥrilir.   

Bel

ԥ sxem üzrԥ  iúlԥyԥn qur÷ularda turúuya davamlı 

nasoslar v

ԥ boru kԥmԥrlԥri istifadԥ olunur. Adsorbsiya 

aparatı poladdan hazırlanır. 

øçԥrisi isԥ    turúuya dvamlı 

k

ԥrpiclԥ hörülür ki, bu da turúu koroziyasının qarúısını 

alır.  Çirkab sularının neytralla

údırıcı qur÷uya qԥdԥr olan 

bütün tutumları da tur

úuyadavamlı material ilԥ örtülür. Bu 

sxemd

ԥ adsorbsiya qovúa÷ı ԥsas hesab olunr.  Bԥzԥn bu 

adsorbsiya sistemi bir neç

ԥ ardıcıl birlԥúdirilmiú nisbԥtԥn 

qısa kalonlar blokundan ibar

ԥt olur. Bu kalonlar sıx 

d

ԥnԥvԥr xırdalanmıú aktiv kümür ilԥ doldurulur. Bu halda 

d

ԥnԥciklԥri  

≥ 0,5 mm olan aktiv antrasit fraksiyası, ȺQ-3 

v

ԥ ɄȺD tipli aktiv kömür dԥ istifadԥ edilԥ bilԥr.  Adsorber-

l

ԥr blokundan istifadԥ etmԥklԥ prosesin fasilԥsizliyi  ԥldԥ

olunur. Bu üsulun üstün c

ԥhԥti ondan ibarԥtdir ki, prosesi 

yüks

ԥk filtrlԥmԥ sürԥti ilԥ aparmaq mümkün olur. Ԥgԥr 

çirkab suyunun t

ԥrkibindԥ xlor üzvi birlԥúmԥlԥrin miqdarı 

çox olarsa, onda adsorbsiya olunmu

ú çirklԥndiricilԥrin 

aktiv kömür üz

ԥrindԥn regenerasiyası üçün xüsusi termiki 

rejim seçilir. Bu halda regenerasiyanı 800

0

ɋ-dԥn yüksԥk 

temperaturda aparmaq lazımdır ki, xlor üzvi birl

ԥúmԥlԥr 

                                                                                  

 450

tamamil

ԥ oksidlԥúsin vԥ destruksiya ԥldԥ olunsun.  Digԥr 

t

ԥrԥfdԥn xlor üzvi birlԥúmԥlԥrin parçalanması hesabına 

sobadan çıxan qazların t

ԥrkibindԥ hidrogenxloridin 

miqdarı da artıq olur. Bu halda  çıxan qazların da xüsusi 

olaraq hidrogenxloridd

ԥn tԥmizlԥnmԥsi dԥ lazım gԥlir.  

Kimya mü

ԥssisԥlԥrindԥ 

t

ԥrkibindԥ sulfolaúmıú

birl

ԥúmԥlԥr olan çirkab suların tԥmizlԥnmԥsindԥn sonra 

kömürün termiki regenerasiyası zamanı  çıxan qazların 

t

ԥrkibindԥ  nԥzԥrԥ çarpacaq dԥrԥcԥdԥ SO

2

  d

ԥ olur. Bu 

halda qur

÷udan tüstü qazlarını yüksԥk temperaturla 

çıxarmaq lazımdır ki, tur

úu koroziyasına sԥbԥb olan 

suyun kondensl

ԥúmԥsi prosesi baú vermԥsin.  

HCI v

ԥ  SO

2

 –nin atmosfer

ԥ atılmasının qarúısını 

almaq üçün regenerasiya qur

÷ularından çıxan qazları 

suvarmalı skrubberl

ԥrdԥ turúudan yumaq lazım gԥlir. 

T

ԥbiidir ki, bu da qur÷unun hԥm mürԥkkԥblԥúmԥsinԥ,  

h

ԥm dԥ bahalaúmasına sԥbԥb olur.  Buna görԥ dԥ çirkab 

sularından xlor üzvi birl

ԥúmԥlԥrin ayrılması üçün lokal 

qur

÷ulardan istifadԥ olunmasına ciddi stimul yaranır.  

                                                                                  

 451



ùԥkil 10.11. Xlor üzvi mԥhsulların istehsalı prosesindԥ

yaranan çirkli suların adsorbsiya üsulu il

ԥ tԥmizlԥnmԥsi-

nin       texnoloji sxemi. 

1,10 – çökdürücül

ԥr; 2,5,12 – aralıq tutumları; 3,6,13,16 

– nasoslar; 4,11 – qum filtrl

ԥri; 7 – adsorber; 8 – 

qarı

údırıcı neytralizator; 9 - ԥhԥng südü dozatoru; 14 – 

vibrosito; 15 – kömürd

ԥn ayrılan su tutumu; I – çirkli su; 

II – 

úlam; III – aktiv kömür; IV – tԥmiz su; V- 

regenerasiyaya ged

ԥn kömür; VI - ԥhԥng südü. 

V

14 

   

15 

I

II 

2

3

1 

4 

5 

6

  

    III 

7

VI

8      10

      

13   II

    

9

IV 

11 

12 

                                                                                  

 452

10.2.8. Neft m

ԥhsulları ilԥ çirklԥnmiú suların 

t

ԥmizlԥnmԥ texnologiyası 

Hal-hazırda dünyada su n

ԥqliyyatı ilԥ 3 milyard ton 

neft v

ԥ neft mԥhsulları daúınır. Bu halda 40-60% neft 

m

ԥhsulları ilԥ çirklԥnmiú ballast suları  ԥmԥlԥ  gԥlir. 

Tankerl

ԥrin ballast suları dԥnizԥ atılmazdan ԥvvԥl tԥmiz-

l

ԥnmԥsinԥ baxmayaraq yenԥ  dԥ neft çirklԥndiricilԥrinin 

xeyli hiss

ԥsi dԥniz vԥ okeanlara düúür, amma su hövzԥ-

l

ԥinin öz-özünü tԥmizlԥmԥ xassԥlԥri onların neytrallaú-

dırılması üçün kifay

ԥt etmir. 

Müasir dövrd

ԥ úirin çirkab sularına malik olan 

mü

ԥssisԥlԥrdԥn fԥrqli olaraq dԥniz çirkab suları  tԥkrar 

istifad

ԥ oluna bilmir. Neft mԥhsulları ilԥ çirklԥnmiú ballast 

sularının  t

ԥmizlԥnmԥsi mövcud olan tԥsnifata uy÷un  

olaraq mexaniki, fiziki-kimy

ԥvi, kimyԥvi vԥ bioloji üsullarla 

aparılır. 

Açıq su hövz

ԥlԥrinԥ atılan suların tԥrkibindԥ karbohid-

rogenl

ԥrin miqdarı sanitar normalara görԥ      5

⋅10

-5

q/litr-

d

ԥn artıq olmamalıdır. Neft mԥhsulları ilԥ çirklԥnmiú

ballast sularının t

ԥmizlԥnmԥsi qur÷usunun texnoloji sxemi 

úԥkil 10.12.-dԥ verilmiúdir.  

Neft m

ԥhsulları ilԥ çirklԥnmiú ballast suları gԥmi nasosları 

vasit

ԥsilԥ paylaúdırma vԥ neft tԥrkibinin kontrol edilmԥsi 

                                                                                  

 453

qov

úa÷ına verilir. Suda neft mԥhsullarının qatılı÷ı 100-

300 mq/l h

ԥddindԥ olduqda su ԥvvԥlcԥ 9 bufer vԥ çökdü-

rücü ç

ԥnԥ, sonra isԥ 8 flotatoruna vԥ 7 çökdürücüsünԥ

gönd

ԥrilir. Tԥmizlԥnmԥyԥ göndԥrilԥn ballast sularının 

t

ԥrkibindԥ neft mԥhsullarının qatılı÷ı kԥskin artdıqda neftli 

su qarı

úı÷ı  3 bufer toplayıcı  çԥninԥ göndԥrilir, qatılaú-

dırılmı

ú neftli su mԥhlulu qarıúı÷ı 4 istidԥyiúdirici 

qur

÷usunu keçԥrԥk ԥvvԥlcԥ  5 ayırıcı, sonra isԥ neft top-

layıcı ç

ԥnlԥrinԥ verilir. 7-9 çökdürücü çԥnlԥrindԥ vԥ  8 flo-

tatorunda toplanmı

ú neft   3  toplayıcı bufer çԥninԥ yı÷ılır.  

10 nasos ejektor qur

÷usu ilԥ 8 flotatoruna hava ilԥ

doydurulmu

ú  tԥzԥ  dԥniz suyu verilir. Bu halda tԥzyiq 

ç

ԥnindԥn istifadԥ olunması vacib deyildir, belԥ ki, 

durula

údırma üçün suyun hava ilԥ lazım olan kontakt 

müdd

ԥtini (1 – 3 dԥqiqԥ) böyük hԥcmԥ malik olan tԥzyiqli 

boru k

ԥmԥrindԥ  tԥmin etmԥk mümkündür. Ballast 

sularının t

ԥmizlԥnmԥsi üçün tԥklif olunan bu texnoloji 

sxem d

ԥnizԥ atılacaq çirkab sularının keyfiyyԥtini 

yüks

ԥltmԥyԥ imkan verԥcԥk vԥ bütövlükdԥ qur÷unun 

etibarlı i

úini tԥmin edԥcԥkdir. 

T

ԥmizlԥnmԥ sxeminin texniki effektivliyi çirkab suyunda 

neftin v

ԥ neft mԥhsullarının qatılı÷ının azalma miqdarı ilԥ

ölçülür. T

ԥlԥb olunan texniki effektivliyi tԥyin etmԥk üçün 

                                                                                  

 454

t

ԥmizlԥmԥ kompleksinԥ daxil olan çirkab suyunda neftin 

qatılı

÷ı ilԥ tullanılacaq suyun buraxıla bilԥn qatılı÷ı 

arasındakı f

ԥrq tapılmalıdır.

                 

ΔɄ

ɇ

= 

Ʉ

ÇSH 

– BQH

N

  …. (10.6) 

burada 

ΔɄ

ɇ

 – t

ԥmizlԥmԥ qur÷usuna verilԥn çirkli suyun 

t

ԥrkibindԥ olan neftin qatılı÷ının azalması; 

Ʉ

ÇSH

 – t

ԥmizlԥmԥ qur÷usu sisteminԥ verilԥn çirkli suda 

olan neft v

ԥ neft mԥhsullarının qatılı÷ı; 

BQH

N 

– çirkli suda olan neftin buraxıla bil

ԥn qatılı÷ı. 

Çirkli suların müxt

ԥlif qur÷ularda neft mԥhsullarından 

t

ԥmizlԥnmԥ dԥrԥcԥsi cԥdvԥl 10.1.-dԥ verilmiúdir. 

C

ԥdvԥl 10.1. 

Çirkab suların t

ԥmizlԥnmԥ dԥrԥcԥsi 

Qur

÷u 

Suda neft m

ԥhsullarının miqdarı, 

mq/l 

T

ԥmizlԥnmԥdԥn 

qabaq 

T

ԥmizlԥnmԥdԥn 

sonra 

Neft tutucuları 

400 – 15000 

50 – 100 

Koaqulyasiyalı 

flotasiya qur

÷su 

50 – 100 

15 – 20 

Nohur –çökdürücü 

50 – 100 

15-30 

Bioloji t

ԥmizlԥmԥ

stansiyası 

20 – 50 

5 – 10 

økipillԥli 

ozonla

údırma 

qur

÷usu 

10 – 15 

1 – 3 

                                                                                  

 455

  

ùԥkil 10.12. Neft-mԥdԥn çirkab sularının tԥmizlԥnmԥ   

                     prosesinin texnoloji sxemi. 

1 – tanker; 2 – t

ԥrkibindԥ neft olan ballast sularının 

payla

údırma qovúa÷ı; 3 – toplayıcı bufer çԥni; 4 – 

istid

ԥyiúdirici; 5 – ayırıcı çԥn; 6 – neftin toplanması üçün 

ç

ԥn; 7,9 – çökdürücü çԥnlԥr; 8 – flotator; 10 – nasos 

ejektor qur

÷usu; 11 – dԥniz suyu üçün çԥn; I – neftlԥ

çirkl

ԥnmiú su; II – dԥniz suyu; III – neft; IV – tԥmiz su. 

I

1        2

   

  

11   

     

10 

   

9 

4

7 

5

 III 

6 

8 

IV 

3

II 

                                                                                  

 456

Neft m

ԥhsulları ilԥ çirklԥnmiú suların tԥmizlԥnmԥ

prosesinin intensivl

ԥúdirilmԥsinin ԥsas istiqamԥtlԥri: 

1. Neftli su qarı

úı÷ının, mԥsamԥlԥrinin ölçüsü  2 – 5 mkm 

olan menbranlardan keçirm

ԥklԥ ultrafiltrasiyası. 

2. Ultras

ԥs, sԥs tezliyi vԥ maye mühitin aúa÷ı tezlikli 

vibrasiyası sah

ԥsindԥ neft damcılarının  böyüdülmԥsi. Bu 

üsul birinci pill

ԥnin kiçik qabaritli çökdürücülԥri üçün çox 

perspektiv hesab olunur.  

3. M

ԥrkԥzdԥnqaçma sahԥsindԥn istifadԥ olunması. 

4. Kiçik neft damcılarının s

ԥrbԥst ozonla oksidlԥúmԥsi. 

Bu üsul il

ԥ  tԥrkibindԥ 10-15 mq/l qatılı÷ında neft olan 

çirkab sularını tamamil

ԥ neft mԥhsullarından tԥmizlԥmԥk 

mümkündür. 

5. Çirkab suyunun t

ԥrkibindԥ olan neftin yandırılmasına 

ԥsaslanan termiki üsullar.  

                                                                                  

 457

11. Radiasiya 

úüalarının ԥtraf mühitԥ ekoloji tԥhlükԥsi 

v

ԥ onlara qarúı  mübarizԥ. 

11.1. Radiasiya  

úüalarının tԥbiԥti vԥ tԥsiri haqqında 

ԥsas anlayıúlar 

øúıq  – yüksԥk tezlikli vԥ kiçik dal÷a uzunluqlu 

elektromaqnit dal

÷alarıdır. Elektromaqnit dal÷alarının 

spektri üç qrupa bölünür: infraqırmızı 

úüalar (40000-760 

mkm v

ԥ ya 400 – 0,76 nm), görünԥn spektr (760-400 

mkm v

ԥ ya 0,76 – 0,4 nm), ultrabԥnövúԥyi úüalar (400 – 

180 mkm v

ԥ ya 0,4-0,18 nm). øúıq ikili xüsusiyyԥtԥ

malikdir: o n

ԥinki dal÷adır, eyni zamanda hissԥciklԥr 

axınıdır (foton). Dal

÷a uzunlu÷u bu vԥ ya digԥr  úüaların 

bioloji toxumalara daxilolma d

ԥrinliyini müԥyyԥn edir. 

ùüaların bioloji membranlarla qarúılıqlı  tԥsirinin xarakter 

v

ԥ intensivliyi úüalanma porsiyasının enerjisindԥn - 

kvantdan asılıdır. Bu da öz növb

ԥsindԥ elektromaqnit 

dal

÷alarının tezliyi ilԥ düz, dal÷anın tezliyi ilԥ  tԥrs 

müt

ԥnasibdir. Belԥliklԥ, kvantın ölçüsü tezliyin artması vԥ

dal

÷a uzunlu÷unun azalması ilԥ artır. Mԥs: optik 

úüalardan ultrabԥnövúԥyi  úüalar  ԥn yüksԥk bioloji 

aktivliy

ԥ malikdirlԥr. Infraqırmızı  úüalar (øQ) – istilik 

úüaları adlanır vԥ müalicԥ  mԥqsԥdilԥ  qısa dal÷alı  øQ-

úüalarından (780-1400 nm) istifadԥ olunur. Onlar 

                                                                                  

 458

orqanizmin toxumalarına 3-4 mm-d

ԥn 3-4 sm qԥdԥr 

d

ԥrinliyԥ daxil ola bilԥr. Toxumalar tԥrԥfindԥn udularaq 

kvant enerjisi istilik enerjisin

ԥ çevrilir. Bu zaman 

qısamüdd

ԥtli spazm fazası baú verir, sonra isԥ aktiv 

hiperemiya fazası (damarların geni

úlԥnmԥsi) ilԥ ԥvԥz 

olunur. 

østilik katalozator rolunu oynayaraq toxumalardakı 

biokimy

ԥvi vԥ oksidlԥúmԥ proseslԥrini sürԥtlԥndirir, 

madd

ԥlԥr mübadilԥsi vԥ trofikanı yaxúılaúdırır, yerli 

leykositoz v

ԥ faqositozun artması vԥ damar keçiriciliyinin 

gücl

ԥnmԥsi hesabına immun reaksiyaları aktivlԥúdirir.  

Ultrab

ԥnövúԥyi  úüa nԥdir? - Ultrabԥnövúԥyi  úüa insan 

gözl

ԥri ilԥ görünԥ bilԥn, elektromaqnit dalgalarının ancaq 

bir hiss

ԥsini tԥúkil edԥn iúıq  úüasıdır. Ultraqırmızı  iúıq 

úüasından kiçik enerjiyԥ malik olan dal÷alar infraqırmızı 

(istilikli) 

úüalanma adlanır. Ultrabԥnövúԥyi  úüadan çox 

enerjiy

ԥ malik olan dal÷alara ultrabԥnövúԥyi  úüalanma 

deyilir. Bu növ 

úüalanma kimyԥvi rabitԥlԥrԥ  vԥ o 

cüml

ԥdԥn  canlı hüceyrԥlԥrin kimyԥvi rabitԥlԥrinԥ    tԥsir 

ed

ԥ bilԥcԥk qԥdԥr enerjiyԥ malikdir. Ԥhalinin radiasiya 

t

ԥhlükԥsizliyi haqqında Azԥrbaycan Respublikasinin 

qanunu

Azarbaycan Respublikasının Prezidenti

H.

Ԥliyevin  30 dekabr 1997-ci il ʋ 423-øQ  saylı ԥmri ilԥ

t

ԥsdiq edilmiúdir. Bu Qanun radioaktiv úüa mԥnbԥlԥri 

                                                                                  

 459

sah

ԥsindԥ  qԥzasız fԥaliyyԥtin,  ԥhalinin radiasiya 

t

ԥhlükԥsindԥn qorunması  vԥ sa÷lamlı÷ının mühafizԥ

edilm

ԥsinin hüquqi ԥsaslarını müԥyyԥn edir.   

Radioaktiv madd

ԥ - kԥnar (xarici) tԥsir olmadan atom 

nüv

ԥsinin çevrilmԥsi nԥticԥsindԥ ionlaúdırıcı úüa buraxan 

izotoplar (atomlar); 

øonlaúdırıcı  úüalanma  - radioaktiv çevrilmԥlԥr vԥ

nüv

ԥ parçalanması zamanı  ԥtraf mühitlԥ qarúılıqlı  tԥsir 

n

ԥticԥsindԥ maddԥdԥ müxtԥlif iúarԥli ionlar yarada bilԥn 

úüalar; 

Radioaktiv madd

ԥlԥrin aktivliyi - radioaktiv 

madd

ԥnin nüvԥ parçalanma sürԥtini xarakterizԥ edԥn, 

vahid zamanda ba

ú verԥn parçalanmaların sayı; vahidi - 

Bekkereldir (Bk), küridir (Ku); 

Zivert (zv) - ekvivalent dozanın güc vahidi olub, 1 kq 

madd

ԥnin 1 saniyԥdԥ uddu÷u enerji;  

Rentgen  - rentgen v

ԥ qamma úüalarının  úüalanma 

doza vahidi olub, normal 

úԥraitdԥ 1 sm havada yaratdı÷ı 

elektrik yükünün miqdarı; 

Radioaktivliy

ԥ  nԥzarԥt  - radiasiya tԥhlükԥsizliyi, 

radioaktiv madd

ԥlԥr vԥ digԥr ionlaúdırıcı úüa mԥnbԥlԥrinԥ

aid 

ԥsas sanitariya qaydaları  vԥ normalarına riayԥt 

olunması; 

                                                                                  

 460