Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

Kimy

ԥvi tԥmizlԥmԥ üsulunun mahiyyԥti ondan 

ibar

ԥtdir ki, çirkab sularına müxtԥlif kimyԥvi reagentlԥr 

ԥlavԥ edilir vԥ bu reagentlԥr dԥ çirklԥndiricilԥrlԥ

reaksiyaya girib onları  h

ԥll olmayan çöküntü halında 

çökdürürl

ԥr. Kimyԥvi tԥmizlԥmԥ hԥll olmayan qatıúıqların

95%, h

ԥll olan qatıúıqların isԥ 25% azalmasına imkan 

verir.  

Elektroliz üsulu da geni

ú tԥtbiq sahԥsi tapmıúdır. Bu 

halda çirkab sularında olan üzvi madd

ԥlԥr da÷ıdılır vԥ

onun t

ԥrkibindԥ olan metallar, turúular vԥ digԥr qeyri-üzvi 

madd

ԥlԥr ayrılır. Elektroliz yolu ilԥ  tԥmizlԥnmԥ xüsusi 

qur

÷ularda – elektrolizyorlarda hԥyata keçirilir. Çirkab 

sularının elektroliz yolu il

ԥ  tԥmizlԥnmԥsi üsulu qur÷uúun  

v

ԥ mis emal edԥn müԥssisԥlԥrdԥ, lak-boyaq vԥ digԥr 

s

ԥnaye sahԥlԥrindԥ daha effektiv hesab olunur.  

Kimy

ԥvi tԥmizlԥmԥ üsulu böyük miqdarda reagent 

t

ԥlԥb edir. Bundan baúqa reaksiya zamanı alınan 

madd

ԥlԥri çirkli sudan ayırmaq vԥ emal etmԥk  lazımdır. 

Çirkli suların t

ԥrkibindԥn turúu, qԥlԥvi, hԥmçinin dԥ

duzların ayrılması üçün çirkli suların neytralla

úma üsulu 

geni

ú tԥtbiq sahԥsi tapmıúdır. Tԥrkibindԥ mineral turúular 

                                                                                  

 420

v

ԥ ya qԥlԥvilԥr olan çirkli sular neytrallaúma prosesinԥ

düçar edilir.  T

ԥmizlԥyici qur÷uların materiallarının korro-

ziyadan qorunması, çirkli sulardan duzların ayrılması  v

ԥ

onlarda biokimy

ԥvi proseslԥrin qarúısını almaq mԥqsԥdilԥ

çirkab sularını neytralla

údırırlar. Neytrallaúma aúa÷ıda 

göst

ԥrilԥn qaydada aparılır: turú  vԥ  qԥlԥvi mühitli çirkab 

sularının qarı

údırılması ilԥ, reagentlԥrin  ԥlavԥ olunması 

il

ԥ, turú suların neytrallaúdırıcı materiallar içԥrisindԥn 

keçiril

ԥrԥk filtrlԥnmԥsilԥ, turú xassԥli qazların qԥlԥvi 

mühitli sularda v

ԥ ya ammonyakın turú sularda 

absorbsiya olunması il

ԥ. Turú  vԥ  qԥlԥvi mühitli çirkab 

sularının t

ԥmizlԥnmԥsi üçün kalsium oksid, natrium, 

kalium v

ԥ ya kalsium hidroksidlԥr, hԥmçinin dԥ kalsium, 

natrium v

ԥ maqnezium karbonatlar kimi reagentlԥrin 

i

útirakı ilԥ aparılan neytrallaúma proseslԥrindԥn istifadԥ

olunur.  Çirkab sularının neytralla

úması üçün lazım olan 

reagentl

ԥrin kütlԥ sԥrfi aúa÷ıdakı tԥnlik üzrԥ hesablanır: 

B

a

C

Q

K

G

P

/

100

3

⋅

⋅

⋅

⋅

=

...................(10.1) 

Burada:  

ɤ

3

– ehtiyat 

ԥmsalı;  Q

p

– reagent s

ԥrfi, 

m

3

/saat; 

ɋ – qԥlԥvi vԥ ya turúunun qatılı÷ı, kq/m

3

; 

ɚ – 

reagentin xüsusi s

ԥrfi,  ɤq/ɤq;  ȼ-ԥmtԥԥ  mԥhsulunda aktiv 

hiss

ԥciklԥrin miqdarı, % ilԥ. 

                                                                                  

 421

Reagentl

ԥrin nԥzԥri sԥrfi 0,4–2,5 ɤq/ɤq  tԥúkil edir. 

Çirkab suyu il

ԥ reagentin qarúılıqlı  tԥsir müddԥti 5 

d

ԥqiqԥdԥn çox olur, metal ionları olan turú  xassԥli  çirkab 

suları üçün – 30 d

ԥqiqԥ tԥúkil edir.  

Çirkab sularının oksidl

ԥúdiricilԥrlԥ  tԥmizlԥnmԥsi. Xlor 

v

ԥ xlortԥrkibli maddԥlԥr, havanın oksigeni kimi ԥnԥnԥvi 

oksidl

ԥúdiricilԥrlԥ yanaúı son dövrlԥrdԥ ozondan da 

istifad

ԥ olunur. Çirkli suların dԥrin tԥmizlԥnmԥsi 

m

ԥqsԥdilԥ ozonlaúdırma üsulundan müvԥffԥqiyyԥtlԥ

istifad

ԥ olunur. Çirkli suların sintetik  sԥthi aktiv maddԥlԥr, 

neft m

ԥhsulları  vԥ s. tԥmizlԥnmԥsi prosesindԥ ozondan 

istifad

ԥ edilmԥsi ԥn perspektiv üsul hesab olunur.   

Ozonoliz prosesi ozonun karbonun ikiqat v

ԥ ya üçqat 

rabit

ԥli  karbon atomuna fiksasiyası  vԥ sonra da onun 

parçalanması il

ԥ ozonidlԥrin alınmasına ԥsaslanır. Ԥmԥlԥ

g

ԥlԥn ozonidlԥr möhkԥm olmur vԥ tez parçalanırlar. 

Ozonla

údırmanın katalitik tԥsiri ozonlaúdırılmıú havada 

oksigenin oksidl

ԥúdiricilik xassԥsinin artmasına ԥsaslanır.  

Ozonoliz v

ԥ radikallarla oksidlԥúmԥ prosesinin birgԥ

t

ԥsiri ilԥ çirkab sulardan kalloid maddԥlԥr, toksiki 

mikroçirkl

ԥndiricilԥr, hԥll olmuú üzvi maddԥlԥr kԥnar edilir.  

Hal-hazırda injektorlu v

ԥ rotorlu aparatlardan, tԥzyiqli 

                                                                                  

 422

boru k

ԥmԥrlԥri vԥ spiral borulardan da effektiv istifadԥ

olunur.    

ønjektorlu vԥ rotorlu aparatlar fazaların bԥrabԥr 

paylanmasına, yüks

ԥk reaksiya sürԥtinin vԥ    tԥmizlԥmԥ

d

ԥrԥcԥsinin  ԥldԥ olunmasına vԥ  hԥmçinin dԥ ozondan 

daha tam istifad

ԥyԥ  imkan yaradır.  

Ozonun t

ԥzyiqli boru kԥmԥrinԥ daxil edilmԥsi kontakt 

kamerası olmadı

÷ı halda yüksԥk tԥmizlԥmԥ effektinin 

ԥldԥ olunmasına imkan yaradır vԥ ozon itgisinin az, 

qarı

údırıcının  yı÷cam vԥ sadԥ olmasını tԥmin edir.   

Ozonla

údırma zamanı  spiralvari borulardan da istifadԥ

olunur. Bu halda çirkli suları nasos vasit

ԥsilԥ spiral 

borulara verilir. Buraya h

ԥm dԥ injektor vasitԥsilԥ ozon-

hava qarı

úı÷ı da daxil edirlԥr. Spiral borudan çıxan su 

böyük sür

ԥtlԥ havaayırıcı borunu keçir vԥ onun yuxarı 

k

ԥnarı ilԥ axaraq hava qabarcıqlarından azad olur. 

Spiralvari boruda ozondan istifad

ԥ 

t

ԥmizlԥnmԥ

effektivliyini 80–90%-

ԥ  qԥdԥr, oksidlԥúmԥ sürԥtini isԥ

barbotaj aparatlarına n

ԥzԥrԥn iki dԥfԥyԥ  qԥdԥr artırır.   

Ԥn çox oksidlԥúmԥ mԥrkԥzdԥnqaçma sԥpԥlԥyici maúında 

ԥldԥ olunur. Bu halda qarıúma sahԥsindԥ mexaniki 

titr

ԥmԥ intensivliyi 57 Bt/sm

2

  olur. M

ԥrkԥzdԥnqaçma 

s

ԥpԥlԥyici maúının sxemi úԥkil 10.8–dԥ verilmiúdir. Çirkli 

                                                                                  

 423

sular 2 borusu vasit

ԥsilԥ verilԥrԥk 8 içiboú valın vasitԥsilԥ

sorulur, disk-s

ԥpԥlԥyicisinin kömԥyi ilԥ disperslԥúdirilir, 

s

ԥpԥlԥyici disklԥr arası deúikdԥn keçԥrԥk nazik tԥbԥqԥ

ԥmԥlԥ gԥtirir. Emal olunaraq tԥmizlԥnmiú su 5 borusu ilԥ

çıxarılır. 

Ԥmԥlԥ gԥlԥn nazik tԥbԥqԥ 3 stasionar istiqamԥt-

l

ԥndiricinin arası ilԥ keçԥrԥk damcı vԥ qabarçıqlar halında  

xırdalanaraq yan boru k

ԥmԥri ilԥ verilԥn ozonlaúdırılmıú

hava il

ԥ qarıúdırılır. 6 ozonlaúdırılmıú su 7 boru kԥmԥrinin 

köm

ԥyi ilԥ tsiklԥ qaytarılır. 

1 – s

ԥpԥlԥyici; 2 – suyun  daxil edilmԥsi üçün boru; 3 –   

stasionar istiqam

ԥtlԥndirici; 4 – qarıúdırma kamerası; 5 – 

suyun xaric edilm

ԥsi üçün boru; 6 – ozonlaúdırılmıú su; 

     10.8. M

ԥrkԥzdԥnqaçma sԥpԥlԥyici maúın. 

                                                                                  

 424

7 – ozonla

údırılmıú suyun tsiklԥ qaytarılması üçün boru 

k

ԥmԥri; 8 – içiboú val. 

Ozonla

údırma 

ԥsasԥn flotasiya, dezinfeksiya, 

flokulyasiya, aktivl

ԥúdirilmiú kömür vԥ qum filtrlԥri ilԥ

filtrl

ԥmԥ proseslԥrindԥn sonra çirkab sularının son 

t

ԥmizlԥnmԥsi üçün istifadԥ olunur. 

Çirkli suların fiziki-kimy

ԥvi tԥmizlԥnmԥ üsulları 

reagentli v

ԥ reagentsiz olmaqla 2 qrupa bölünür.  

Reagentli t

ԥmizlԥmԥ üsulunda çirkli sulardan 

birl

ԥúmԥlԥrin ayrılması  vԥ çökdürülmԥsi üçün xüsusi 

madd

ԥlԥrdԥn – koaqulyantlardan (dԥmir vԥ alüminium 

duzları, ammonyaklı su v

ԥ s.) vԥ flokulyantlardan 

(poliakrilamid, sintetik polimerl

ԥr, tԥbii polimerlԥr, qeyri-

üzvi madd

ԥlԥr, mԥsԥlԥn, aktiv silikat turúusu) istifadԥ

olunur. Çirkli suların reagentl

ԥr vasitԥsilԥ  tԥmizlԥnmԥ

üsulu bir neç

ԥ  mԥrhԥlԥdԥn ibarԥtdir: reagentlԥrin 

hazırlanması  v

ԥ dozalara bölünmԥsi, onların su ilԥ

qarı

údırılması, lopaԥmԥlԥgԥlmԥ, lopa-lopa qatıúıqların 

sudan ayrılması.  

Reagentsiz t

ԥmizlԥmԥ üsuluna aiddir: sorbsiyalı, 

elektrokimy

ԥvi, radiasiyalı  vԥ s. üsullar. Belԥ  tԥmizlԥmԥ

üsullarında çirkli suların t

ԥrkibindԥ olan zԥrԥrli 

                                                                                  

 425

komponentl

ԥrin ayrılması  vԥ parçalanması reaksiya 

sistemin

ԥ ԥlavԥ kimyԥvi birlԥúmԥlԥr daxil edilmԥdԥn baú

verir. Bununla bel

ԥ, prosesin hԥyata keçirilmԥsi kԥnardan 

ԥlavԥ enerjinin daxil edilmԥsi vԥ sorbent kimi neytral 

madd

ԥlԥrdԥn istifadԥ olunmasını  tԥlԥb edir ki, 

sorbentl

ԥrin dԥ regenerasiyası  úlam  úԥklindԥ  tԥkrar 

çirkl

ԥnmԥlԥr ԥmԥlԥ gԥtirir.    

Son ill

ԥrdԥ çirkli suların membranlı  tԥmizlԥnmԥ

prosesl

ԥri (ultrafiltrasiya, ԥks osmos, mikrofiltrlԥmԥ, 

membranlar vasit

ԥsilԥ  çıxarılma, dializ, elektrodializ) 

 

geni

ú  tԥtbiq sahԥsi tapmıúdır. Membranlar asetat 

sellülozalar, poliamid, flüorplast, polikarbonat, 

polivinilxlorid v

ԥ digԥr polimerlԥr,  úüúԥ, qrafitr, metal 

oksidl

ԥrindԥn hazırlanır.   

Ultrafiltrasiya ayrılacaq mayel

ԥrin yüksԥk hԥrԥkԥt 

sür

ԥtlԥri ilԥ xarakterizԥ olunur. Tԥzyiqin artırılması  vԥ

ayrılacaq mayel

ԥrin hԥrԥkԥt sürԥtinin azaldılması ilԥ ԥks 

osmos yaranır. 

Ԥks osmos prosesindԥ membranlar 

praktiki olaraq bütün h

ԥll olan maddԥlԥrlԥ birlikdԥ hԥm dԥ  

mineral v

ԥ üzvi xarakterli (o cümlԥdԥn dԥ mikrob, 

bakteriya, virus, göb

ԥlԥk sporları  vԥ s.) birlԥúmԥlԥri dԥ

tutub  saxlaya bilir. 

                                                                                  

 426

Maye, qarı

úıq vԥ çirkli suların ayrılması  vԥ

qatıla

údırılması, suyun deminerallaúdırılmasının  mem-

branlı prosesl

ԥri, ekoloji cԥhԥtdԥn daha effektiv hesab 

olunur, bel

ԥ ki, bu halda çirkli sulardan qiymԥtli 

madd

ԥlԥrin ayrılması, sulardan tԥkrar istifadԥ vԥ iúlԥnmiú

m

ԥhlulların regenerasiya olunmasına imkan yaranır.   

       Çirkab  sularının t

ԥmizlԥnmԥ üsulları içԥrisindԥ

çayların v

ԥ digԥr su hövzԥlԥrinin biokimyԥvi vԥ fizioloji 

c

ԥhԥtdԥn öz-özünü tԥmizlԥmԥ qanunauy÷unluqlarına 

ԥsaslanan bioloji tԥmizlԥmԥ üsulunun böyük rolu vardır. 

Çirkab sularının t

ԥmizlԥnmԥsi üçün bir neçԥ bioloji qur÷u 

tipl

ԥri mövcuddur: biofiltrlԥr, bioloji göllԥr vԥ aerotenklԥr 

(çirkli suları aerasiya etm

ԥk üçün hovuz).      

Biokimy

ԥvi (bioloji) tԥmizlԥnmԥ üsulu çirkli suların 

bir çox h

ԥll olmuú üzvi maddԥlԥrdԥn, a÷ır metal 

ionlarından (m

ԥsԥlԥn, bakteriyaların kömԥyi ilԥ xrom 

ionlarından) v

ԥ bir sıra qeyri-üzvi maddԥlԥrdԥn 

(hidrogensulfid, ammonyak, nitritl

ԥr vԥ s.) tԥmizlԥnmԥsin-

d

ԥ istifadԥ olunur. Proses mikroorqanizmlԥrin bu 

madd

ԥlԥrdԥn qida maddԥsi kimi istifadԥ etmԥ

qabiliyy

ԥtinԥ ԥsaslanır. Üzvi maddԥlԥrlԥ kontakta girԥrԥk 

mikroorqanizml

ԥr onları suya, karbon dioksidԥ  vԥ digԥr 

madd

ԥlԥrԥ çevirԥrԥk qismԥn da÷ıdır. Üzvi maddԥlԥrin 

                                                                                  

 427

dig

ԥr hissԥsi biokütlԥnin  ԥmԥlԥ  gԥlmԥsinԥ  sԥbԥb olur. 

Çirkab sularının biokimy

ԥvi tԥmizlԥnmԥsinin aerob vԥ

anaerob üsulları m

ԥlumdur. Aerob biokimyԥvi tԥmizlԥnmԥ

üsulu h

ԥyat fԥaliyyԥtlԥri üçün sabit oksigen axını  vԥ 20–

40°

ɋ temperatur rejimi lazım olan aerob 

mikroorqanizml

ԥrdԥn istifadԥyԥ

ԥsaslanır. Bioloji 

t

ԥmizlԥmԥ üsullarının effektiv istifadԥ

úԥraiti 

mikroorqanizml

ԥr vasitԥsilԥ üzvi maddԥlԥrin biokimyԥvi 

destruksiyası  v

ԥ minerallaúdırılmasına  ԥsaslanır. Mühit 

tur

úulu÷unun biokimyԥvi proseslԥrin baú vermԥsindԥ rolu 

çox böyükdür. Bu halda mühitin tur

úulu÷u pH 6,5–8,5 

h

ԥdlԥrindԥ olmalıdır.  

Termiki yandırma.

T

ԥrkibindԥ mineral vԥ üzvi 

elementl

ԥr saxlayan yüksԥkqatılıqlı çirkli suların lԥ÷v 

edilm

ԥsindԥ termiki yandırma üsulu tԥtbiq olunur.  Bu 

üsulda çirkli sular yandırma sobasına daxil edilir v

ԥ 900 –

1000°

ɋ temperaturda buxarlandırılır. Üzvi qatıúıqlar 

yanaraq tam yanma m

ԥhsulları  –  ɋ0

2

, 

ɇ

2

0, N0

2 

ԥmԥlԥ

g

ԥtirirlԥr. Xüsusi yanma istiliyi  Q

yan

 < 8,4 

ɆCoul/kq olan, 

s

ԥnaye çirkli suları maye yanacaq kimi yanırlar.  Ԥgԥr  

Q

yan

< 8,4 

ɆCoul/kq olarsa yanma istiliyi aúa÷ıdakı 

t

ԥnliyin kömԥyi ilԥ hesablanır: 

                                                                                  

 428

      

¦

=

⋅

=

n

i

i

yan

i

yan

Q

C

Q

1

/

1

ρ

   .............(10.2)   

Burada C

i 

–  çirkli suyun t

ԥrkibindԥ olan i-ci 

komponentin qatılı

÷ı, mol/dm

3 

; 

i

yan

Q

- i-ci komponentin 

xüsusi yanma istiliyi, kCoul/mol; 

ρ - çirkli suyun sıxlı÷ı, 

kq/m

3 

il

ԥ. 

   

østehsalat çirkab sularının tԥmizlԥnmԥsindԥ fiziki-kimyԥvi 

üsulların böyük 

ԥhԥmiyyԥti vardır. Bu üsullar hԥm sԥrbԥst, 

h

ԥm dԥ mexaniki, kimyԥvi vԥ biokimyԥvi üsullarla  birlikdԥ

t

ԥtbiq edilir. Son illԥrdԥ fiziki-kimyԥvi tԥmizlԥmԥ üsulu 

geni

ú  tԥtbiq olunma÷a baúlanmıúdır. Çirkab sularının 

fiziki-kimy

ԥvi tԥmizlԥnmԥ üsulunda koaqulyasiya, 

flotasiya, adsorbsiya, iond

ԥyiúmԥ, ekstraksiya, 

rektifikasiya, buxarlandırma, distill

ԥ,  ԥks osmos vԥ

ultrafiltrasiya, kristalla

úma, desorbsiya vԥ digԥr proseslԥr 

t

ԥtbiq olunur. Fiziki-kimyԥvi emal üsulunda çirkab 

sularından inc

ԥ dispers asılqan hissԥciklԥr vԥ  hԥll olan 

qeyri-üzvi qatı

úıqlar kԥnar edilir vԥ üzvi vԥ pis oksidlԥúԥn 

madd

ԥlԥr da÷ıdılır.  

10.2.4. Çirkab sularının ion mübadil

ԥ üsulu ilԥ

t

ԥmizlԥnmԥsi 

                                                                                  

 429

øon mübadilԥsi üsulu ilԥ tԥmizlԥnmԥ çirkab sularından  

metalların (sink, mis, 

ɯrom, nikel, qur÷uúun, kadmium vԥ

s.) v

ԥ hԥmçinin dԥ arsen, fosfor, sianid birlԥúmԥlԥrinin çı-

xarılması  m

ԥqsԥdilԥ  tԥtbiq olunur. Bu tԥmizlԥmԥ üsulu 

çirkab sularının yüks

ԥk dԥrԥcԥdԥ tԥmizlԥnmԥsilԥ qiymԥtli 

madd

ԥlԥrin rekuperasiya (texnoloji proseslԥrdԥ  sԥrf edil-

mi

ú maddԥlԥrin yenidԥn bԥrpa edilmԥsi vԥ ya tullantıların 

s

ԥnayedԥ istifadԥ edilmԥsi) olunmasına imkan yaradır. 

øon mübadilԥsi öz tԥrkibindԥ olan ionları vԥ mԥhlulda 

olan dig

ԥr ionları    dԥyiúmԥk xassԥsinԥ malik olan bԥrk 

faza il

ԥ  mԥhlul (çirkab suları) arasındakı    qarúılıqlı  tԥsir 

prosesidir. B

ԥrk fazanı  tԥúkil edԥn maddԥyԥ ionitlԥr 

deyilir. Onlar praktiki olaraq suda h

ԥll olmurlar. øon 

mübadil

ԥsi ekvivalent nisbԥtdԥ baú verir vԥ ԥksԥr 

hallarda dön

ԥn proses olur. øon mübadilԥ reaksiyası 

mübadil

ԥ olunan ionların (A vԥ B) kimyԥvi potensiallarının 

müxt

ԥlifliyi nԥticԥsindԥ baú verir. Bu reaksiyaları ümumi 

halda a

úa÷ıdakı kimi göstԥrmԥk olar: 

         R

m

B + mA = mRA + B..........(10.3) 

Reaksiya ion mübadil

ԥ tarazlı÷ının yaranmasına 

q

ԥdԥr gedir.  Tarazlı÷ın yaranma sürԥti daxili vԥ xarici 

faktorlardan asılıdır: m

ԥhlulun hidrodinamiki rejimindԥn, 

mübadil

ԥ olunan ionların qatılı÷ından, ionit dԥnԥlԥrinin 

                                                                                  

 430

qurulu

úundan, onun ionlar üçün keçiriciliyindԥn.  øonitlԥr 

üzvi v

ԥ qeyri-üzvi mԥnúԥli olur. Onlar tԥbii vԥ ya sintetik 

madd

ԥlԥr ola bilԥr.  øonitlԥr toz, dԥnԥvԥr, lifli material, 

v

ԥrԥqԥlԥr vԥ lövhԥ halında buraxılırlar. øri dԥnԥvԥr ionitlԥr 

böyük laylı filtrl

ԥrdԥ, tozúԥkilli ionitlԥr isԥ layının 

hündürlüyü 3-10 mm olan filtrl

ԥrdԥ  istifadԥ olunur.  

øon mübadilԥ üsulu ilԥ çirkab sularının tԥmizlԥnmԥsi 

ad

ԥtԥn onların ardıcıl olaraq kationitlԥr vԥ anionitlԥr 

(b

ԥzԥn duz formasında olan ionitlԥrdԥn istifadԥ olunur) 

vasit

ԥsilԥ süzülmԥsi yolu ilԥ  hԥyata keçirilir.  Çirkab 

sularının ion mübadil

ԥsi ilԥ  tԥmizlԥnmԥsinin 3 variantı 

mümkündür: 

- xüsusi texnoloji prosesl

ԥrdԥ ԥmԥlԥ  gԥlԥn çirkab 

sularının t

ԥmizlԥnmԥsi – yerli (lokal) tԥmizlԥnmԥ;  

- çirkab sularının ümumi t

ԥmizlԥnmԥ üsulu; 

- t

ԥrkibindԥ olan mineral duzların kԥnar  edilmԥsi 

m

ԥqsԥdilԥ qabaqcadan kimyԥvi reagentlԥrlԥ  zԥrԥrsiz-

l

ԥúdirilmiú çirkab sularının tԥmizlԥnmԥsi. 

ùԥkil 10.7-dԥ turú-qԥlԥvi xassԥli çirkab sularının ion 

mübadil

ԥ üsulu ilԥ  tԥmizlԥnmԥsinin prinsipial sxemi 

göst

ԥrilmiúdir.  øon mübadilԥ üsulu ԥsasԥn ümumi 

duzlulu

÷u 3 q/l-ԥ  qԥdԥr olan çirkab sularının 

t

ԥmizlԥnmԥsindԥ istifadԥ olunur. Suyun tԥrkibindԥ duzun 

                                                                                  

 431

miqdarının artması ionitl

ԥrin regenerasiyalararası 

davamiyy

ԥt dövrünün azalması  vԥ onların regenerasiya-

sına s

ԥrf olunan kimyԥvi reagentlԥrin artması ilԥ ԥlaqԥdar 

olaraq üsulun iqtisadi faydalılı

÷ını azaldır. Turúulu-qԥlԥvili 

çirkab sularında a

÷ır metalların cԥmi qatılı÷ı 0,5-dԥn    

1,5 q/l h

ԥddindԥ  dԥyiúir. Bu cür çirkab sularının 

t

ԥmizlԥnmԥsindԥ ionitlԥrin tԥtbiqi çirkab sularının 90-

95%-

ԥ  qԥdԥr tԥmizlԥnԥrԥk istehsalata qaytarılması  vԥ

h

ԥmçinin dԥ  tԥkrar istifadԥ üçün a÷ır metalların 

ayrılmasına imkan verir.  

                                                                                  

 432

10.2.5. Çirkli suların bioloji t

ԥmizlԥnmԥ üsulları 

 Bioloji  t

ԥmizlԥnmԥ üsulu  tԥsԥrrufat–mԥiúԥt vԥ

 6 

5 

 I        1    3            4       II 

III 

  IV 

VII

          

VI

2

  V 

ùԥkil 10.7. Yuyucu vԥ çirkab sularının ion mübadilԥsi üsulu 

il

ԥ tԥmizlԥnmԥsi prosesinin prinsipial sxemi: 

1- çirkab sularının toplayıcı-tutumu, 2-nasos, 3-mexaniki 

filtr, 4-uducu filtr, 5- kationit filtrl

ԥri, 6- anionit filtrlԥri; I – 

çirkli sular;  II – kationitl

ԥrin regenerasiyası üçün turúu; III – 

anionitl

ԥrin regenerasiyası üçün qԥlԥvi; IV – tԥmizlԥnmiú

su; V – q

ԥlԥvili tullantı regenerasiyaya; VI – turú tullantılar 

regenerasiyaya; VII – 

úlam. 

                                                                                  

 433

s

ԥnaye çirkab sularının müxtԥlif hԥll olmuú üzvi vԥ bir sıra 

qeyri-üzvi birl

ԥúmԥlԥrdԥn (hidrogen-sulfid, ammonyak vԥ

s.) t

ԥmizlԥnmԥsi mԥqsԥdilԥ istifadԥ olunur. Tԥmizlԥnmԥ

prosesi mikroorqanizml

ԥrin hԥyat fԥaliyyԥti prosessindԥ

çirkl

ԥndirici maddԥlԥrlԥ qidalanmasına  ԥsaslanır. Çirkab 

sularının bioloji t

ԥmizlԥnmԥsinin aerob vԥ anaerob 

üsulları m

ԥlumdur.  

Aerob üsul, h

ԥyat fԥaliyyԥtlԥri üçün daima oksigen 

axını  v

ԥ 20...40°ɋ temperatur hԥddi lazım olan, aerob 

mikroorqanizml

ԥrin istifadԥ olunmasına  ԥsaslanır. Aerob 

t

ԥmizlԥnmԥ üsulunda mikroorqanizmlԥr aktiv lillԥ  vԥ ya 

bioplyonka il

ԥ becԥrilir. Aktiv lil canlı orqanizmlԥrdԥn bԥrk 

substratdan (qidaverici v

ԥ ya qidalandırıcı mühit) ibarԥt 

olur. Canlı orqanizml

ԥri bakteriyalar, sadԥ qurdlar vԥ

yosunlar  t

ԥmsil edir. Bioplyonka biofiltrin doldurması 

üz

ԥrindԥ inkiúaf edir vԥ 1...3 mm vԥ yuxarı qalınlıqda 

selikli örtük 

úԥklindԥ olur. Bioplyonka bakteriya, sadԥ

göb

ԥlԥk, acıtma vԥ digԥr orqanizmlԥrdԥn ibarԥt olur. 

Aerob t

ԥmizlԥnmԥ  hԥm tԥbii  úԥraitdԥ, hԥm dԥ süni 

qur

÷ularda baú verԥ bilԥr. Tԥbii  úԥraitdԥ  tԥmizlԥnmԥ

prosesi suvarma, filtrl

ԥmԥ sahԥlԥrindԥ baú verir.  Bioloji 

nohurlarda suvarma sah

ԥsi – bu çirkab sularının 

t

ԥmizlԥnmԥsi vԥ aqrokultura (ԥkinçilik vԥ tarla iúlԥrini 

                                                                                  

 434

yax

úılaúdırmaq üçün görülԥn tԥdbirlԥr) mԥqsԥdlԥri üçün 

xüsusi hazırlanmı

ú sahԥdir. Tԥmizlԥnmԥ prosesi torpaq 

mikroflorası, gün

ԥú, hava vԥ bitkilԥrin tԥsiri ilԥ baú verir. 

Torpaq suvarma sah

ԥlԥrindԥ bakteriya, maya, yosun vԥ  

sad

ԥ heyvanlar olur. Çirkab suları ԥsasԥn bakteriyalardan 

ibar

ԥt olur.  Qarıúıq biosenozlarda torpa÷ın aktiv layı ilԥ

mikroorqanizml

ԥr arasında mürԥkkԥb qarúılıqlı  tԥsir 

meydana g

ԥlir ki, bunun da nԥticԥsindԥ çirkab suları 

t

ԥrkiblԥrindԥ olan bakteriyalardan azad olur.