Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

Çirkab sularının t

ԥmizlԥnmԥsi – çirkab sularının 

t

ԥrkibindԥ olan zԥrԥrli maddԥlԥrin da÷ıdılması  vԥ ya  

k

ԥnar edilmԥsi mԥqsԥdilԥ onların emal olunması 

prosesidir.  

Çirkab sularının çirkl

ԥndiricilԥrdԥn azad edilmԥsi 

mür

ԥkkԥb bir istehsaldır. Hԥr hansı digԥr istehsal 

sah

ԥlԥrindԥ oldu÷u kimi bu istehsal sahԥsindԥ  dԥ

xammal (çirkab suları) v

ԥ hazır mԥhsul (tԥmizlԥnmiú

sular) olur. Çirkab sularının t

ԥmizlԥnmԥ üsullarının 

seçilm

ԥsi çirklԥndirici maddԥlԥrin qatılı÷ından asılıdır. Bu 

v

ԥ ya digԥr üsulun tԥtbiq olunması hԥr bir konkret halda 

çirkl

ԥnmԥnin xarakteri vԥ qatıúıqların zԥrԥrlilik dԥrԥcԥsi 

il

ԥ müԥyyԥn olunur. Bu üsullar birlikdԥ  tԥtbiq olundu÷u 

halda çirkab sularının t

ԥmizlԥnmԥsi vԥ  zԥrԥrsizlԥúdiril-

m

ԥsi kombinԥ olunmuú üsul adlanır.  

Mexaniki t

ԥmizlԥmԥ üsulunun  mahiyyԥti ondan 

ibar

ԥtdir ki, çirkli sular çökdürülmԥ  vԥ filtrlԥmԥ yolu ilԥ

mexaniki qarı

úıqlardan azad olur. Kobud dispers 

hiss

ԥciklԥr, ölçülԥrindԥn asılı olaraq müxtԥlif konstruksi-

yalı hörm

ԥ tor, ԥlԥk, qumtutucu, septiklԥr, peyin tutucula-

rı, s

ԥth çirklԥndiricilԥri isԥ - çökdürücülԥr, nefttutucuları, 

benzin-ya

÷ tutucuları  vԥ s. vasitԥsilԥ tutulur.  Mexaniki 

üsul m

ԥiúԥt çirkab suları  tԥrkibindԥn 60-75%, sԥnaye 

                                                                                  

 404

çirkab suları  t

ԥrkibindԥn isԥ 95%-ԥ  qԥdԥr hԥll olmayan 

qatı

úıqların ayrılmasına imkan verir ki, hԥmin qatıúıqlar 

da qiym

ԥtli qatıúıq kimi istehsalatda istifadԥ olunur.   

S

ԥnaye vԥ mԥiúԥt çirkab suları tԥrkibindԥ hԥll olan vԥ hԥll 

olmayan asılqan hiss

ԥciklԥr olur. Asılqan qatıúıqlar (bԥrk vԥ

maye) su il

ԥ dispers sistem ԥmԥlԥ gԥtirir.  Asılqan hissԥciklԥrin 

ölçül

ԥrindԥn asılı olaraq ԥmԥlԥ gԥlԥn dispers sistemlԥri 3 qrupa 

bölürl

ԥr: 1) hissԥciklԥrinin ölçülԥri 0,1 mkm-dԥn böyük olan 

kobuddispers sisteml

ԥr (suspenziya vԥ emulsiya); 2) hissԥ-

cikl

ԥrinin ölçülԥri 0,1 mɤm - 1 nm hԥddindԥ olan kalloid 

sisteml

ԥr; 3) hissԥciklԥri ayrı-ayrı molekul vԥ ya ionların 

ölçül

ԥrinԥ uy÷un olan hԥqiqi mԥhlullar . 

Çirkab sularından asılqan hiss

ԥciklԥrin kԥnar edilmԥsi 

üçün hidromexaniki süzm

ԥ (dövrü vԥ fasilԥsiz), çökdürmԥ

(cazib

ԥ  vԥ  mԥrkԥzdԥnqaçma qüvvԥsi tԥsiri ilԥ), filtrlԥmԥ  

prosesl

ԥrindԥn istifadԥ olunur. Üsulun seçilmԥsi asılqan 

hiss

ԥciklԥrin ölçüsündԥn, fiziki-kimyԥvi xassԥlԥrindԥn, 

qatılı

÷ından, çirkab suyunun sԥrfindԥn vԥ lazımi 

t

ԥmizlԥmԥ dԥrԥcԥsindԥn asılı olur.  

Süzg

ԥcdԥn keçirmԥ vԥ durultma.  

Çirkab sularının t

ԥrkibindԥ olan mineral vԥ üzvi 

çirkl

ԥndiricilԥri (0,20-0,25mm) ayırmaq üçün qumtutucula-

                                                                                  

 405

rından v

ԥ kobuddispers qatıúıqları  tԥmizlԥmԥk mԥqsԥdilԥ

çökdürm

ԥklԥ durultma üsulundan istifadԥ olunur. 

Çökdürücül

ԥr horizontal, vertikal, radial, naziklaylı 

(boru v

ԥ lövhԥúԥkilli) növlԥrdԥ hazırlanır. Horizontal 

çökdürücül

ԥr iki vԥ ya daha çox eyni zamanda iúlԥyԥn 

bölm

ԥlԥri olan düzbucaqlı rezervuarlardan ibarԥtdir 

(

úԥk.10.4,ɚ).  Su çökdürücünün bir tԥrԥfindԥn digԥr 

t

ԥrԥfinԥ do÷ru hԥrԥkԥt edir. 

Çökdürücül

ԥrin dԥrinliyi  (ɇ) = 1,5-4,0 m, uzunlu÷u – 8-12 

m, koridorun eni – 3-6 m olur. Çirkab suyunun miqdarı 

15000 m³/gün olduqda horizontal çökdürücül

ԥrdԥn 

istifad

ԥ olunması mԥslԥhԥt görülür. Bu halda çökdürülmԥ

effektivliyi 60%-

ԥ çatır. Vertikal çökdürücülԥr konus dibli 

silindrik rezervuarlar (

úԥk.10.4, b) olub, çökdürmԥ zonası-

nın hündürlüyü – 4-5 m olur. Vertikal çökdürücül

ԥrdԥ

çökdürülm

ԥ effektivliyi horizontal çökdürücülԥrinkinԥ

n

ԥzԥrԥn 10-20% aúa÷ı olur.  

Radial çökdürücül

ԥrdԥ çirkli su mԥrkԥzdԥn kԥnarlara 

do

÷ru hԥrԥkԥt edir  (úԥk.10.4, v).  Belԥ çökdürücülԥr su 

s

ԥrfi 20000 m³/gün olduqda istifadԥ olunur vԥ çökdürmԥ

effektivliyi  60%-

ԥ çatır. Naziklaylı çökdürücülԥr xırda 

dispers qatı

úıqların effektiv ayrılması  mԥqsԥdilԥ istifadԥ

olunur. 

                                                                                  

 406

ùԥk. 10.4. ɚ - horizontal: 1 – giriú novu; 2 – çökdürücü 

kamera; 3 – çıxı

ú novu, 4 -çuxur; b- vertikal: 1–silindrik hissԥ;  

  2 – m

ԥrkԥzi boru; 3 - novcuq; 4 –konus hissԥsi: v - radial: 1 –  

   gövd

ԥ; 2 - nov; 3 - bölüúdürücü quruluú; 4 – sakitlԥúdirici  

  kamera; 5 – kür

ԥkcik mexanizmi; q - boruúԥkilli, d - maili lövhԥcikli: 

  1 – gövd

ԥ; 2 – lövhԥlԥr; 3 – úlamqԥbuledici. 

      

Çirkli su 

  

ùlam 

   a) 

T

ԥmiz su 

  

Çirkli su 

1              2

T

ԥmiz su 

T

ԥmiz  

su

úlam

Çöküntü       q) 

Çirkli su                v)   

çöküntü

        Çirkli  

         sular 

Duru su 

b)

Tԥmiz 

su

Çirkli su 

d)

Yuyucu  

suyu 

                                                                                  

 407

Bu  çökdürücül

ԥrin ölçülԥri kiçik olur vԥ  tԥrkibindԥ

xırda dispersl

ԥúmiú  hԥll olmayan qatıúıqlar olan zԥif 

qatılıqlı istehsalat çirkab sularınin t

ԥmizlԥnmԥsindԥ tԥtbiq 

edilir. Borulu çökdürücül

ԥrin  iúçi elementi diametri 25-50 

mm v

ԥ uzunlu÷u 0,6-1,0 metr olan borulardan ibarԥtdir 

(

úԥk.10.4,q).  Borular kiçik (5°-yԥ  qԥdԥr) vԥ böyük (45-

60°) maillikl

ԥ quraúdırılır. Kiçik maillikli borulu 

çökdürücül

ԥr dövrü iúlԥyirlԥr. Belԥ çökdürücülԥr 

t

ԥrkibindԥ az asılqan hissԥciklԥr saxlayan vԥ su sԥrfi 100-

10000 m

3

/gün olan çirkab sularının durula

údırılması 

zamanı istifad

ԥ olunur. Tԥmizlԥnmԥ effektivliyi  80-85%-ԥ

çatır. Böyük maillikli borulu çökdürücül

ԥrdԥ su aúa÷ıdan 

yuxarıya do

÷ru, çöküntü isԥ fasilԥsiz olaraq borunun dibi 

il

ԥ úlam  sahԥsinԥ sürüúür. Çöküntünün fasilԥsiz olaraq 

k

ԥnar edilmԥsi boruların yuyulması  zԥruriyyԥtini aradan 

qaldırır. Tor

úԥkilli çökdürücülԥr gövdԥlԥrindԥ bir sıra 

paralel qura

údırılmıú lövhԥlԥr olan aparatlardır (úԥk.10.4, 

d). Su lövh

ԥlԥr arası ilԥ, çöküntülԥr isԥ  aúa÷ı sürüúԥrԥk 

úlamtutucusuna yı÷ılır.  

Durula

údırıcılar tԥbii suların tԥmizlԥnmԥsi vԥ  bԥzi 

istehsalat sularının qabaqcadan 

úԥffaflaúdırılması üçün 

t

ԥtbiq edilir. Adԥtԥn içԥrisindԥn qabaqcadan koaqulyant-

larla i

úlԥnmiú su buraxılan asılqan çöküntü laylı 

                                                                                  

 408

durula

údırıcılardan istifadԥ olunur. Durulaúdırıcının 

prinsipial sxemi 

úԥk.10.5-dԥ göstԥrilmiúdir. Suyu 

koaqulyantlarla birlikd

ԥ durulaúdırıcının aúa÷ı hissԥsin-

d

ԥn verirlԥr. Koaqulyant topası  vԥ onunla aparılan 

asılqan hiss

ԥciklԥr onların düúmԥ sürԥti çıxan su axınının 

sür

ԥtinԥ bԥrabԥr olana qԥdԥr çıxmaqda olan su axını ilԥ

qalxırlar (1-1 k

ԥsiyi). Bu kԥsik hissԥsindԥn yuxarıda 

asılqan çöküntü layı 

ԥmԥlԥ  gԥlir ki, onun da içԥrisindԥn 

duruldulmu

ú su süzülür.  Bu halda kaoqulyant topasına 

asılqan hiss

ԥciklԥrin yapıúması prosesi müúahidԥ olunur. 

Çöküntü çöküntüsıxla

údırıcısında kԥnar edilir, 

durula

údırılmıú su isԥ novçaya daxil olur vԥ oradan da 

sonrakı t

ԥmizlԥnmԥ prosesinԥ göndԥrilir.  

                       

ùԥk. 10.5. Durulaúdırma bloku: 1 - durulducu;  

2 - novça; 3 – çöküntü sıxla

údırıcısı. 

Çirkli sular 

T

ԥmizlԥnmiú sular 

Çöküntü 

                                                                                  

 409

Çirkab suları m

ԥrkԥzi boru ilԥ flokulyasiya kamerasına 

daxil olur, burada aerasiya olunan hava il

ԥ üzvi 

madd

ԥlԥrin qismԥn oksidlԥúmԥsi, çirklԥndiricilԥrin 

topala

úması  vԥ sorbsiyası baú verir. Sonra çirkab suları 

çökdürm

ԥ zonasına daxil olyr. Asılqan çöküntü layından 

keç

ԥrkԥn çirkab suyunun tԥrkibindԥ olan xırda dispers 

asılqan  hiss

ԥciklԥr ayrılır. Flokulyasiya kamerasının 

h

ԥcmi onda suyun 20 dԥqiqԥlik qalmasını tԥmin edir. Bu 

halda suyun asılqan hiss

ԥciklԥrdԥn tԥmizlԥnmԥ  dԥrԥcԥsi 

70%-

ԥ çatır. 

Çirkab sularının filtrl

ԥmԥ üsulu ilԥ tԥmizlԥnmԥsi. 

T

ԥrkibindԥ  xırda dispers hissԥciklԥr olan çirkab sularını 

çökdürm

ԥ yolu ilԥ ayırmaq mümkün olmadıqda filtrlԥmԥ

üsulundan istifad

ԥ edirlԥr. Ayrılma mayeni buraxa, 

dispers fazanı is

ԥ tutub saxlaya bilԥn  mԥsamԥli 

arak

ԥsmԥ vasitԥsilԥ aparılır. Proses maye sütununun 

hidrostatik t

ԥzyiq qüvvԥsi, arakԥsmԥ üzԥrindԥki yüksԥk 

t

ԥzyiq vԥ ya arakԥsmԥdԥn sonra vakuum tԥsiri 

n

ԥticԥsindԥn baú verir. Filtrlԥmԥ üçün müxtԥlif 

konstruksiyalı filtrl

ԥrdԥn istifadԥ edirlԥr. Onlara olan ԥsas 

t

ԥlԥbat: qatıúıqların ayrılmasının yüksԥk effektivliyi vԥ

filtrl

ԥmԥnin maksimal sürԥti.  

                                                                                  

 410

Filtrl

ԥmԥ prosesi 3 mԥrhԥlԥdԥn ibarԥtdir: 1) hissԥcik -

l

ԥrin layı ԥmԥlԥ gԥtirԥn maddԥ sԥthinԥ keçirilmԥsi; 2) sԥt-

h

ԥ yapıúdırılması vԥ 3) sԥthdԥn qoparılması. 

Asılqan hiss

ԥciklԥrinin tutulma mexanizminԥ görԥ

filtrl

ԥmԥnin 2 növü vardır: 1) çirklԥndirici (çöküntü) 

plyonka vasit

ԥsilԥ filtrlԥmԥ; 2) çirklԥndirici (çöküntü) 

plyonka 

ԥmԥlԥ  gԥlmԥdԥn filtrlԥmԥ. Birinci halda ölçülԥri 

material m

ԥsamԥlԥrinin ölçülԥrindԥn böyük olan 

hiss

ԥciklԥr tutulur, sonra da çirklԥnmԥ layı ԥmԥlԥ gԥlir ki, 

o da filtrl

ԥyici material rolunu oynayır. økinci halda filtrlԥmԥ

doldurma layı daxilind

ԥ baú verir ki, orada da çirkli 

hiss

ԥciklԥr filtrlԥyici material nüvԥsinin adgeziya qüvvԥlԥri 

t

ԥrԥfindԥn  tutulur.  

Asta filtrl

ԥrdԥn koaqulyasiya olunmayan çirkab 

sularının filtrl

ԥnmԥsindԥ istifadԥ olunur. Bu filtrlԥrin üstün 

c

ԥhԥti onlarda çirkab sularının tԥmizlԥnmԥ  dԥrԥcԥsinin  

yüks

ԥk olmasıdır. Çatıúmayan cԥhԥti: ölçülԥrinin böyük 

olması, bahalı olması  v

ԥ çöküntüdԥn tԥmizlԥnmԥ

prosesinin mür

ԥkkԥbliyi. 

Sür

ԥtli filtrlԥrin 2 növü vardır: birlaylı  vԥ çoxlaylı 

(

úԥk. 10.6,ɚ). Birlaylı filtrlԥrdԥ filtrlԥyici lay eyni bir 

materialdan, çoxlaylı filtrl

ԥrdԥ isԥ müxtԥlif materiallardan  

ibar

ԥt olur. Çirkab suları filtrin daxilinԥ verilir ki, orada da 

                                                                                  

 411

filtrl

ԥyici material vԥ drenajın içԥrisindԥn keçԥrԥk filtrdԥn 

xarıc olur. Ümumi doldurma hündürlüyü  1,5-2 m, filtrl

ԥmԥ

sür

ԥti isԥ 12-20 m/saat qԥbul olunur. Hԥrԥkԥtli doldurmalı 

filtrl

ԥrdԥ filtrlԥyici doldurma vertikal vԥziyyԥtdԥ yerlԥúdirilir 

v

ԥ filtrlԥnԥn su isԥ horizontal vԥziyyԥtdԥ  hԥrԥkԥt edir 

(

úԥk. 10.6,b). Filtrlԥyici material  kimi kvars  qumu        

(1,5–3 mm) v

ԥ ya qranit çınqılından (3–10 mm) istifadԥ

olunur. Filtrin sxemi  

úԥk. 10.6, b – göstԥrilmiúdir. Çirkab 

suyu kollektora daxil olur, oradan kanal v

ԥ deúik vasitԥsilԥ

filtrl

ԥyici lay içԥrisindԥn keçirilir. Tԥmizlԥnmiú su filtrdԥn 

drenaj kamerası vasit

ԥsilԥ  çıxarılır. Çirklԥnmiú material 

borudan hidroelevator il

ԥ yuyucu qur÷uya verilir. 

Filtrl

ԥmԥnin hesabi sürԥti 15 m/saat, yuyucu suyun 

s

ԥrfi filtrin mԥhsuldarlıgına görԥ 1–2%, filtrdԥn  ԥvvԥl 

lazımi t

ԥzyiq basqısı 2-2,5 metr olur. Filtrin tԥmizlԥmԥ

effektivliyi  50-55%-

ԥ çatır. Bu filtrlԥrin üstün cԥhԥti: 

böyük filtrl

ԥmԥ sürԥti, doldurmanın çirklԥrdԥn 

yuyulmasının yüks

ԥk keyfiyyԥti, filtrin kiçik istehsal 

sah

ԥsinԥ malik olması. Filtrin çatıúmayan cԥhԥti: böyük 

metaltutumu, boru k

ԥmԥrlԥri divarlarının sürtülüb 

yeyilm

ԥsi, qumun xırdalanması  vԥ aparılması, istismarın 

mür

ԥkkԥbliyi. 

                                                                                  

 412

                               

ùԥk.10.6. Filtrlԥr:

Çirkli su 

Yuyucu 

su 

Tԥmiz su 

      Çirkli su 

   Tԥmiz su 

Yuyucu su 

Koaqulyant 

Çirkli su 

Tԥmiz su 

Yuyucu su 

Çirkli su 

Tԥmiz su 

b)

v) 

q) 

a) 

    

   

   

   

   

  Y

u

y

u

cu

 s

u

 

      

    

    Y

u

y

uc

u s

u

                                                                                  

 413

ɚ – sürԥtli: 1 – gövdԥ; 2 – yuyucu suyun tԥm  izlԥnmԥ sistemi; 3 – 

çirkab suyunun verilm

ԥ sistemi; 4 – yuyucu suyun verilmԥ sistemi; 

5 – m

ԥsamԥli drenaj; 6 –filtrlԥyici material; b – hԥrԥkԥtli 

doldurmalı: 1 – gövd

ԥ; 2 – drenaj kamerası; 3 – orta kamera; 4 – 

kanallar; 5 – novlu borular: 6 – çirkab suyunun daxil edilm

ԥ

sistemi; 7 – klassifikator(çe

úidlԥrԥ ayıran aparat); 8 – yuyucu 

qurulu

ú; 9 – yuyucu suyun verilmԥsi üçün boru; 10 – yuyucu 

suyun çıxarılması üçün boru; 11 – kollektor; 12,13 - borular; 14 – 

halqa

úԥkilli kollektor; 15 – hidroelevator (su qaldırıcı maúın); v – 

mikrofiltr; 1 – fırlanan baraban, 2 – yuma üçün qurulu

ú, 3 – yuyucu 

suyun toplanması üçün nov;  4 – yuyucu suyun çıxarılması üçün 

boru; 5 – 

úԥffaflaúdırılmıú suyun çıxarılması üçün kamera; q – 

köpükpoliuretan doldurmalı filtr: 1 – köpükoliuretan layı; 2 – 

kamera; 3 –  elevator (qaldırıcı ma

úın); 4 – istiqamԥtlԥndirici 

diyirc

ԥk; 5 – lent; 6 – suvarma kanalı; 7 – sıxıcı diyircԥk: 5 – 

regenerat üçün tutum; 9 – hörm

ԥ  arakԥsmԥ. 

Mikrofiltrl

ԥr (úԥk.10.6,v) Mikrofiltrasiya prosesi çirkab 

sularının mas

ԥmԥlԥrinin ölçülԥri 40–70 mkm olan tor 

iç

ԥrisindԥn keçirilmԥklԥ süzülmԥsindԥn ibarԥtdir. 

Mikrofiltrl

ԥr çirkab sularının bԥrk vԥ lifli materiallardan 

t

ԥmizlԥnmԥsi üçün istifadԥ edilir. ùԥk.10.6,v–dԥ

mikrofiltrin sxemi göst

ԥrilmiúdir. Çirkab suları barabanın 

daxilin

ԥ verilir vԥ oradan da deúik vasitԥsilԥ kameranı 

keçir. Asılqan hiss

ԥciklԥr barabanın daxili sԥthindԥ tutulur 

v

ԥ yuma zamanı  yuyucu su ilԥ yuyucu su novuna daxil 

olur, baraban 6-20 d

ԥqiqԥ

-1 

tezlikl

ԥ fırlanır. Filtrlԥmԥ sürԥti  

25-45 m

3

/m

2

saat –a çatır. Asılqan hiss

ԥciklԥrin 

m

ԥhluldakı xüsusi kütlԥsi 15-20mq/dm

3

 olduqda 

t

ԥmizlԥnmԥ effektivliyi çirkab suyunun tԥrkibi vԥ

                                                                                  

 414

xass

ԥlԥrindԥn, mikrofiltrlԥrin iú rejimindԥn (hidravlik qüvvԥ, 

t

ԥzyiq itkisi, yuma intensivliyindԥn vԥ s.) vԥ deúiklԥrinin 

ölçül

ԥrindԥn  asılı olaraq 50-60 % - ԥ çatır. 

Maqnit filtrl

ԥri. Bu filtrlιr çox geniú yayılmıúdır, 

t

ιmizlιnmι dιrιcιsi 80%-ι çatır. Belι filtrlιrin kömιyi ilι

mayel

ιrin tιrkibindιn xırda ferromaqnit hissιciklιr (0,5-5 

mkm) k

ԥnar edilir. Maqnit hissԥciklԥri ilԥ yanaúı bu filtrlԥr 

h

ԥm dԥ abraziv material (cilalayıcı, itilԥyici vԥ

pardaxlayıcı materiallar), qum v

ԥ digԥr çirklԥndirici 

hiss

ԥciklԥrini dԥ tutur. Buna qeyri-maqnit hissԥciklԥrinin 

elektrikl

ԥnmԥ effekti sԥbԥb olur. Maqnit filtrlԥri sabit 

maqnit v

ԥ ya elektrik maqniti ilԥ tԥchiz oluna bilԥr, onların 

m

ԥhsuldarlı÷ı 60 m/saat–a çatır.  Çirkab suları laminar 

axınla hiss

ԥciklԥrinin ölçülԥri 0,5-1 mkm olan ferromaqnit 

hiss

ԥciklԥrinin maqnit sahԥsini keçԥrkԥn maqnitlԥú-

dirilm

ԥyԥ  mԥruz qalır vԥ hissԥciklԥrinin ölçülԥri 50 mkm 

olan aqlomeratlar 

ԥmԥlԥ  gԥtirir ki, onu da filtrlԥmԥklԥ

k

ԥnar edirlԥr, ya da qravitasiya sahԥsinin tԥsiri ilԥ

çökdürürl

ԥr. Maye axınlarının  istiqamԥti ilԥ maqnit 

sah

ԥsinin istiqamԥti bir-birinԥ uy÷un gԥlmԥlidir, çünki bu 

halda çökdürm

ԥ prosesi üçün ԥlveriúli  úԥrait yaranır. 

Filtrl

ԥmԥ ilԥ tԥmizlԥnmԥ maqnit sahԥsinin gԥrginliyindԥn, 

mayenin axma sür

ԥtindԥn, onun özlülüyündԥn, maye 

                                                                                  

 415

axını istiqam

ԥtinԥ nԥzԥrԥn qüvvԥ sahԥsinin vԥziyyԥtindԥn 

asılıdır.  

10.2.2. Çirkli suların mexaniki t

ԥmizlԥnmԥsi 

prosesinin texnoloji sxemi 

Zavoddan g

ԥlԥn çirkli sular su toplayıcı hovuza daxil 

olur. Burada  bütün istehsal sah

ԥlԥrindԥn gԥlԥn çirkli 

sular havaüfürücünün köm

ԥyilԥ aerasiya ilԥ qarıúdırılır vԥ

sonra da nasos vasit

ԥsilԥ çirkli suların tԥmizlԥnmԥsi 

qov

úa÷ına göndԥrilir. Çirkli sularin mexaniki tԥmizlԥnmԥ

qov

úa÷ının prinsipial sxemi úԥkil 10.7 – dԥ göstԥrilmiúdir.  

Çirkli sular 1 toru üz

ԥrindԥn keçirilԥrԥk süzülür. 

T

ԥmizlԥnmiú sular nasos vasitԥsilԥ sonrakı  mԥrhԥlԥyԥ, 

tor üz

ԥrinԥ çökmüú úlam isԥ  çԥng ilԥ  tԥmizlԥnԥrԥk 

úlamtoplayıcılarına yı÷ılır.  øri qatıúıqlardan tԥmizlԥnԥn su 

çökdürülm

ԥ seksiyasına daxil edilir, burada ԥvvԥlcԥ 2 

qumtutucusunda, sonra da 3 horizontal çökdürücüd

ԥ

çirkli suların t

ԥrkibindԥ olan mineral vԥ üzvi 

çirkl

ԥndiricilԥrin a÷ırlıq qüvvԥsi tԥsiri hesabına ayrılması 

prosesi aparılır.  Çirkli suların bu aparatlarda qalma 

müdd

ԥti 1,5 saatdan az olmamalıdır. Tԥmizlԥnmiú    su  4 

úԥffaflaúdırıcı aparata göndԥrilir. 4 úԥffaflaúdırıcı aparata 

h

ԥm dԥ koaqulyant kimi hidrokrekinq katalizatoru 

                                                                                  

 416

istehsalı prosesind

ԥ yaranan çirkli sular da verilir. 

Prosesd

ԥ yaranan çöküntülԥr 

úlamtoplayıcılarına 

gönd

ԥrilir. Sonra su 5 pres-filtri keçԥrԥk xırda dispers 

fazadan ayrılır. T

ԥmizlԥnmiú su öz axını ilԥ sonrakı 

t

ԥmizlԥmԥ mԥrhԥlԥlԥrinԥ (mԥsԥlԥn, kimyԥvi vԥ ya bioloji)  

gönd

ԥrilir.  

1 

2

3 

4

5

    II                    IV                VI                  VIII               XI 

 IX 

I 

III 

V

VII 

X

XII 

       

ùԥkil 10.7. Çirkli suların mexaniki tԥmizlԥnmԥ

                       qov

úa÷ının prinsipial sxemi: 

Aparatlar: 1 – tor, 2 – qumtutan, 3 – horizontal 

çökdürücü, 4 – 

úԥffaflaúdırıcı, 5 – pres-filtr. Axınlar: I – 

istehsalatdan g

ԥlԥn çirkli sular; II – tor üzԥrinԥ çökԥn 

úlam; III – sonrakı  tԥmizlԥnmԥyԥ göndԥrilԥn su; IV – 

qumtutucudan ayrılan çöküntü; V– son t

ԥmizlԥnmԥ üçün 

horizontal çökdürücüy

ԥ göndԥrilԥn su; VI – horizontal 

çökdürücüd

ԥn ayrılan  úlam; VII – úԥffaflaúdırıcıya 

gönd

ԥrilԥn su; VIII – úԥffaflaúdırıcıdan ayrılan úlam; IX – 

koaqulyant kimi veril

ԥn hidrokrekinq katalizatoru 

istehsalı prosesind

ԥ alınan çirkli sular; X – pres-filtrԥ

veril

ԥn su;  XI – pres-filtrin  çöküntüsü; XII – son 

t

ԥmizlԥnmԥyԥ göndԥrilԥn  su. 

                                                                                  

 417

10.2.3. Çirkab sularının kimy

ԥvi vԥ fiziki-kimyԥvi 

üsullarla t

ԥmizlԥnmԥsi 

Çirkli sular mexaniki t

ԥmizlԥnmԥdԥn sonra tԥrkibindԥn 

v

ԥ irԥli sürülԥn tԥlabatdan asılı olaraq kimyԥvi, fiziki-

kimy

ԥvi vԥ ya bioloji tԥmizlԥnmԥyԥ göndԥrilir. Kimyԥvi 

t

ԥmizlԥmԥ üsulu çirklԥndiricilԥrin ayrılması ancaq  qatıúıq 

v

ԥ reagent arasında, çirkab sularından asanlıqla ayrıla 

bil

ԥn yeni maddԥlԥrin alınması ilԥ gedԥn kimyԥvi 

reaksiyalar n

ԥticԥsindԥ mümkün oldu÷u halda tԥtbiq 

olunur. S

ԥnaye çirkab sularının bu cür tԥmizlԥnmԥ

üsulları neytralla

úma, oksidlԥúmԥ, reduksiya, zԥrԥrli 

qatı

úıqların zԥrԥrsiz hala çevrilmԥsi, xlorlaúma üsulu ilԥ

z

ԥrԥrsizlԥúdirmԥ  vԥ qatıúıqların çökdürülmԥsi proses-

l

ԥrinԥ ԥsaslanır.  

Çirkab sularının t

ԥmizlԥnmԥsinin elektrokimyԥvi 

üsullarına elektrokimy

ԥvi oksidlԥúmԥ  vԥ reduksiya, 

elektrokoaqulyasiya, elektroflotasiya, elektron mübadil

ԥsi, 

elektroliz v

ԥ elektrodializ proseslԥri aid edilir. Çirklԥnmiú

sular h

ԥmçinin ultrasԥs, ozon, iondԥyiúmԥ  qԥtranları  vԥ

yüks

ԥk tԥzyiqin kömԥyi ilԥ tԥmizlԥnԥ bilԥr. Xlorlaúma yolu 

il

ԥ suların tԥmizlԥnmԥsi yaxúı  mԥlumdur.  øonmübadilԥ - 

b

ԥrk maddԥ (ionit) vԥ elektrolit mԥhlulu arasında baú

                                                                                  

 418

ver

ԥn dönԥr kimyԥvi reaksiyadır. øonitlԥr (iondԥyiúdiricilԥr) 

öz ionlarını xarici mühit ionları il

ԥ dԥyiúdirmԥ qabiliyyԥtinԥ

malik, h

ԥll olmayan bԥrk maddԥlԥrdir. Sintetik iondԥyiúmԥ

q

ԥtranları, seolitlԥr (alyümosilikatlar), hidroksidlԥr vԥ

d

ԥyiúkԥn valentli metalların duzları daha geniú  tԥtbiq 

sah

ԥsi tapmıúlar.  øondԥyiúmԥ üsulu suların duzsuzlaú-

dırılma, 

úirinlԥúdirilmԥ  vԥ yumúaldılmasının  ԥsas üsulla-

rından hesab olunur; Bu üsulla ist

ԥnilԥn tԥmizlԥnmԥ

d

ԥrԥcԥsinԥ  vԥ ayrılan çirklԥndirici komponentlԥrin utilizԥ

olunmasına nail olmaq olar. T

ԥmizlԥnmԥ zamanı çirkli 

sular iond

ԥyiúmԥ  qԥtranı, seolitlԥr vԥ s. ilԥ doldurulmuú

ionit filtrl

ԥrindԥn keçirilir.  

Kimy

ԥvi tԥmizlԥmԥ  sԥnaye çirkab sularını dövri su 

t

ԥchizatı sisteminԥ vermԥzdԥn  ԥvvԥl hԥm müstԥqil bir 

üsul kimi, h

ԥm dԥ çirkab sularını su hövzԥlԥrinԥ  vԥ ya 

úԥhԥr kanalizasiya úԥbԥkԥsinԥ buraxmazdan ԥvvԥl tԥtbiq 

olunur. Kimy

ԥvi tԥmizlԥnmԥ üsulunun tԥtbiqi bir sıra 

hallarda (ilkin, qabaqcadan olan), bioloji  v

ԥ ya fiziki-

kimy

ԥvi tԥmizlԥnmԥdԥn  ԥvvԥl mԥqsԥdԥuy÷un hesab 

olunur. Kimy

ԥvi emal hԥmçinin istehsalat çirkab sularının 

dezinfeksiyası, r

ԥngsizlԥúdirilmԥsi vԥ ya onun tԥrkibindԥn 

müxt

ԥlif komponentlԥrin çıxarılması    mԥqsԥdilԥ tam 

t

ԥmizlԥnmԥ üsulu kimi dԥ  tԥtbiq olunur. østehsalat çirkab 

                                                                                  

 419

sularının yerli (lokal) t

ԥmizlԥnmԥsi zamanı çox hallarda 

kimy

ԥvi tԥmizlԥmԥ üsuluna üstünlük verilir.