Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

Ԥhalinin radiasiya tԥhlükԥsizliyi (bundan sonra 

radiasiya t

ԥhlükԥsizliyi)  - indiki vԥ  gԥlԥcԥk nԥsillԥrin 

sa

÷lamlı÷ının ionlaúdırıcı úüalanmaların zԥrԥrli tԥsirindԥn 

qorunması; 

T

ԥbii radiasiya fonu - kosmik úüalanmaların vԥ tԥbii 

radionuklidl

ԥrin torpaqda, suda, havada, biosferin digԥr 

elementl

ԥrindԥ, qida maddԥlԥrindԥ, habelԥ insan 

orqanizmind

ԥ tԥbii yaratdı÷ı úüalanma dozası; 

Texnogen d

ԥyiúdirilmiú radiasiya fonu - insan 

f

ԥaliyyԥti nԥticԥsindԥ 

t

ԥbii radiasiya fonunun 

d

ԥyiúdirilmԥsi; 

Yol veril

ԥn doza - insan orqanizminin vԥ onun ayrı-

ayrı orqanlarının radio-h

ԥssaslı÷ını  nԥzԥrԥ almaqla 

úüalanmanın gԥlԥcԥkdԥ orqanizmdԥ  mԥnfi nԥticԥlԥr 

tör

ԥtmԥsi ehtimalının inkar olunmasını tԥsdiqlԥyԥn tԥqvim 

ili 

ԥrzindԥ ionlaúdırıcı úüalanmanın dozası; 

Sanitar-mühafiz

ԥ zonası  - ionlaúdırıcı  úüalanma 

m

ԥnbԥyi  ԥtrafında mԥnbԥnin normal istismarı  úԥraitindԥ

ԥhalinin effektiv (normal) úüalanma normasından yüksԥk 

dozalı 

ԥrazi; 

Mü

úahidԥ zonası 

sanitar-mühafiz

ԥ zonasının 

hüdudları xaricind

ԥ radiasiya nԥzarԥti aparılan ԥrazi; 

                                                                                  

 461

Radiasiya q

ԥzası  - texniki qur÷uların nasazlı÷ı, 

i

úçilԥrin (personalın) sԥhvi, tԥbii fԥlakԥtlԥr vԥ digԥr 

s

ԥbԥblԥrdԥn ionlaúdırıcı  úüa mԥnbԥlԥri üzԥrindԥ

idar

ԥetmԥnin itirilmԥsi nԥticԥsindԥ insanların müԥyyԥn 

olunmu

ú normadan artıq  úüalanmasına vԥ ya ԥtraf 

mühitin radioaktiv çirkl

ԥnmԥsinԥ gԥtirԥn qԥzalar. 

Radiasiyanın 

ԥsas parametrlԥri cԥdvԥl 11.1-dԥ

göst

ԥrilmiúdir. 

C

ԥdvԥl11. 1. 

                            Radiasiyanın 

ԥsas parametrlԥri 

Parametrl

ԥr 

Beyn

ԥlxalq 

sistemd

ԥ

vahidi(BS) 

Vahidi 

Vahidl

ԥr arasında 

nisb

ԥtlԥr 

Aktivlik Bekkerel 

(B

ɤ) Küri 

(Kü)  1Kü=37*10

9

B

ɤ

Yarımparçalanma 

dövrü 

Saniy

ԥ

D

ԥqiqԥ

Gün 

øl 

- 

- 

- 

Udulmu

ú doza 

Qrey (Qr) 

Rad 

1Qr=100 rad 

Ekvivalent doza 

Zivert (zv) 

Ber 

1zv=100 ber 

11.2. Radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin ԥsas prinsiplԥri 

Radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin olunmasının  ԥsas 

prinsipl

ԥri aúa÷ıdakılardır:  

Normala

údırma prinsipi -  ԥhalinin bütün ionlaúdırıcı 

úüalanma mԥnbԥlԥrindԥn aldı÷ı fԥrdi dozanın miqdarının 

yol veril

ԥn dozadan yüksԥk olmaması; 

                                                                                  

 462

Ԥsaslandırma prinsipi - ionlaúdırıcı 

úüa 

m

ԥnbԥlԥrindԥn istifadԥ zamanı insan vԥ  cԥmiyyԥtԥ

veril

ԥcԥk fayda tԥbii radiasiya fonuna ԥlavԥ olunan 

úüalanma dozası  nԥticԥsindԥ yarana bilԥn zԥrԥrin 

riskind

ԥn artıq olmadıqda, belԥ istifadԥ ilԥ ba÷lı bütün 

f

ԥaliyyԥt növlԥrinin qada÷an olunması; 

Optimalla

údırma prinsipi - ionlaúdırıcı 

úüa 

m

ԥnbԥlԥrinin istifadԥsi zamanı iqtisadi vԥ sosial amillԥr 

n

ԥzԥrԥ alınmaqla fԥrdi  úüalanma dozasının vԥ

úüalanmaya mԥruz qalan úԥxslԥrin sayının mümkün 

q

ԥdԥr aúa÷ı sԥviyyԥdԥ saxlanılması.  

Radiasiya q

ԥzası zamanı radiasiya tԥhlükԥsizliyinin 

t

ԥmin olunmasında aúa÷ıdakılar ԥsas götürülmԥlidir: 

- radiasiya q

ԥzasının nԥticԥlԥrini lԥ÷v etmԥk üçün 

n

ԥzԥrdԥ tutulan tԥdbirlԥr zԥrԥrdԥn çox fayda vermԥlidir; 

- radiasiya q

ԥzasının nԥticԥlԥrinin lԥ÷vi üzrԥ

f

ԥaliyyԥtin növlԥri vԥ miqyası ionlaúdırıcı  úüalanma 

dozasının maksimum azalmasını t

ԥmin etmԥlidir. 

Radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi üçün 

a

úa÷ıdakı tԥdbirlԥrin hԥyata keçirilmԥsi nԥzԥrdԥ tutulur: 

- t

ԥúkilati-hüquqi, mühԥndis-texniki, sanitariya-

gigiyena, tibbi-profilaktik, t

ԥlimat vԥ  tԥhsil xarakterli 

t

ԥdbirlԥr kompleksinin; 

                                                                                  

 463

- dövl

ԥt vԥ yerli özünüidarԥ orqanları, ictimai birliklԥr, 

hüquqi v

ԥ fiziki úԥxslԥr tԥrԥfindԥn radiasiya tԥhlükԥsizliyi 

sah

ԥsindԥ qayda, norma vԥ normativlԥrԥ ԥmԥl olunma 

t

ԥdbirlԥrinin; 

- radiasiya 

úԥraiti vԥ radiasiya tԥhlükԥsizliyi tԥdbirlԥri 

haqqında 

ԥhaliyԥ mԥlumat verilmԥsi. 

Radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin olunması sahԥsindԥ

dövl

ԥt orqanlarının sԥlahiyyԥtlԥri aúa÷ıdakılardır: 

- dövl

ԥt siyasԥtinin müԥyyԥnlԥúdirilmԥsi vԥ onun 

h

ԥyata keçirilmԥsi; 

- müvafiq qanunvericilik aktlarının, dig

ԥr normativ 

hüquqi aktların i

úlԥnib hazırlanması, qԥbul edilmԥsi vԥ

onlara 

ԥmԥl olunmasına nԥzarԥt; 

- dövl

ԥt proqramının hazırlanması  vԥ  hԥyata 

keçirilm

ԥsi; 

- radiasiya t

ԥsiri nԥticԥsindԥ ԥhalinin sa÷lamlı÷ına vԥ

ԥmlakına dԥyԥ bilԥn zԥrԥrin yüksԥk riski ilԥ ԥlaqԥdar 

kompensasiyanın növl

ԥri vԥ miqdarının tԥyin olunma 

qaydalarının mü

ԥyyԥnlԥúdirilmԥsi; 

- radiasiya q

ԥzası baú vermԥsi tԥhlükԥsi yaranarsa, 

çevik t

ԥdbirlԥrin tԥúkili vԥ hԥyata keçirilmԥsi; 

                                                                                  

 464

- radiasiya q

ԥzası  nԥticԥsindԥ ԥhalinin sa÷lamlı÷ına 

v

ԥ ԥmlakına dԥyԥn zԥrԥrin ödԥnilmԥsi qaydasının 

mü

ԥyyԥnlԥúdirilmԥsi; 

- 

ԥhalinin radiasiya tԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi, o 

cüml

ԥdԥn  úüalanma dozasının uçotu vԥ ona nԥzarԥt 

sah

ԥsindԥ vahid dövlԥt idarԥetmԥ sisteminin yaradılması 

v

ԥ onun fԥaliyyԥtinin tԥmin olunması; 

- radiasiya q

ԥzası nԥticԥsindԥ radioaktiv çirklԥnmԥlԥrԥ

m

ԥruz qalmıú ԥrazilԥrdԥ  iú  vԥ yaúayıúın xüsusi rejiminin 

mü

ԥyyԥn edilmԥsi; 

- müvafiq 

ԥrazilԥrin radiasiya úԥraiti haqqında 

sakinl

ԥrԥ informasiya verilmԥsi; 

- radiasiya q

ԥzası  nԥticԥsindԥ úüalanmaya mԥruz 

qalmı

ú ԥhaliyԥ kömԥk göstԥrilmԥsinin tԥúkili vԥ ona 

n

ԥzarԥt; 

- radiasiya q

ԥzası  nԥticԥsindԥ radioaktiv çirklԥnmԥyԥ

m

ԥruz qalmıú ԥrazilԥrdԥ  tԥbii qoruqların - nadir bitki vԥ

heyvan növl

ԥrinin mühafizԥsi üçün tԥdbirlԥr görülmԥsi; 

- strateji nüv

ԥ materiallarının, radioaktiv maddԥlԥrin vԥ

dig

ԥr ionlaúdırıcı úüa mԥnbԥlԥrinin idxal vԥ ixracının, on-

ların tranzit ötürülm

ԥsinin, ölkԥ ԥrazisindԥ daúınmasının 

t

ԥnzimlԥnmԥsi vԥ  fԥaliyyԥt növlԥrinԥ  nԥzarԥtin hԥyata 

keçirilm

ԥsi; 

                                                                                  

 465

- radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi sahԥsindԥ

Az

ԥrbaycan Respublikasının beynԥlxalq  ԥmԥkdaúlı÷ının 

h

ԥyata keçirilmԥsi vԥ beynԥlxalq müqavilԥlԥr üzrԥ

öhd

ԥliklԥrin yerinԥ yetirilmԥsi.  

11.3. Radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi 

sah

ԥsindԥ dövlԥt normalaúdırılması 

     Radiasiya  t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi sahԥsindԥ

dövl

ԥt normalaúdırılması sanitariya-gigiyena norma, 

qayda v

ԥ normativlԥrinin, radiasiya tԥhlükԥsizliyi 

qaydalarının, dövl

ԥt standartlarının,  ԥmԥyin mühafizԥsi, 

tikinti-norma v

ԥ qaydalarının radiasiya tԥhlükԥsizliyi 

haqqında s

ԥrԥncamverici, tԥlimat vԥ baúqa sԥnԥdlԥrin 

q

ԥbul edilmԥsi ilԥ 

h

ԥyata keçirilir. Radiasiya 

t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi sahԥsindԥ sanitariya 

norma v

ԥ qaydaları, gigiyena normativlԥri Azԥrbaycan 

Respublikasının qanunvericiliyi il

ԥ müԥyyԥn olunmuú

qaydada müvafiq icra hakimiyy

ԥti orqanı tԥrԥfindԥn tԥsdiq 

edilir. 

øonlaúdırıcı  úüa mԥnbԥlԥrindԥn istifadԥ edildikdԥ

Az

ԥrbaycan Respublikası hüdudlarında  úüalanmanın 

a

úa÷ıdakı ԥsas gigiyena normativlԥri müԥyyԥnlԥúdirilir:  

- 

ԥhali üçün orta illik yol verilԥn doza 0,001 zivertԥ

b

ԥrabԥrdir vԥ ya insanın bütün hԥyatı dovründԥ (70 il) yol 

                                                                                  

 466

veril

ԥn doza 0,07 zivert (zv) qԥbul olunur. Ardıcıl beú il 

ԥrzindԥ orta illik yol verilԥn doza 0,001 zivertdԥn artıq 

olmamalıdır; 

- radiasiya qur

÷ularında iúlԥyԥnlԥr üçün yol verilԥn orta 

illik doza 0,02 zivert

ԥ vԥ ya hԥyatının müԥyyԥn fԥaliyyԥti 

dövründ

ԥ (50 il) yol verilԥn doza 1 zivertԥ  bԥrabԥr 

götürülür. 

Ԥgԥr ardıcıl beú il ԥrzindԥ orta illik yol verilԥn 

doza 0,02 zivertd

ԥn böyük olmazsa, onda bu beú ilin ayrı-

ayrı ill

ԥrindԥ orta illik yol verilԥn doza 0,05 zivertԥ çata 

bil

ԥr. 

ùüalanma dozalaranın qԥbul olunmuú  hԥdlԥri insan 

orqanizminin v

ԥ onun ayrı-ayrı orqanlarının  úüalanmaya 

m

ԥruz qalması zamanı yol verilԥ bilԥn dozaların 

mü

ԥyyԥnlԥúdirilmԥsi üçün ilkin hԥdlԥr kimi qԥbul edilԥ

bil

ԥr. Radiasiya qԥzası  úԥraitindԥ  mԥhdud zaman 

intervalında sanitariya-gigiyena norma v

ԥ qaydaları ilԥ

mü

ԥyyԥnlԥúdirilmiú dozadan artıq dozalara da yol verilԥ

bil

ԥr. 

       

øonlaúdırıcı  úüa mԥnbԥlԥrindԥn istifadԥ ilԥ ԥlaqԥdar 

elmi t

ԥdqiqat, tԥcrübi-konstruktor iúlԥri, qur÷uların tikilmԥ-

si, onlar üçün texnoloji avadanlı

÷ın layihԥlԥúdirilmԥsi vԥ

hazırlanması radiasiya t

ԥhlükԥsizliyi vasitԥlԥrinin, hԥm-

çinin radioaktiv madd

ԥlԥrin hasilatı, emalı (istehsalı), 

                                                                                  

 467

da

úınması, nԥqli, saxlanılması, istifadԥsi, mԥhv edilmԥsi 

v

ԥ basdırılması sahԥsindԥki iúlԥr dövlԥt inhisarında 

olmaqla müvafiq icra hakimiyy

ԥti orqanlarının müԥyyԥn 

etdiyi qaydada h

ԥyata keçirilir. Radiasiya tԥhlükԥsizliyinin 

t

ԥmin edilmԥsi sahԥsindԥ pozuntular aúkar edildikdԥ, 

istehsalat n

ԥzarԥtini hԥyata keçirԥn sԥlahiyyԥtli úԥxslԥrin 

pozuntular aradan qaldırılanad

ԥk ionlaúdırıcı  úüa 

m

ԥnbԥlԥri ilԥ aparılan iúlԥri dayandırmaq hüququ vardır. 

11.4. Radiasiya t

ԥhlükԥsizliyi úԥraitinin 

qiym

ԥtlԥndirilmԥsi 

Radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin qiymԥtlԥndirilmԥsi aúa÷ıda-

kılara 

ԥsasԥn hԥyata keçirilir: 

- 

ԥtraf mühitin radioaktiv çirklԥnmԥsinin xüsusiyyԥti vԥ

d

ԥrԥcԥsi; 

- radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsindԥ norma, 

qayda v

ԥ gigiyena tԥdbirlԥrinԥ ԥmԥl olunmasının tԥhlili; 

- radiasiya q

ԥzasının ehtimalı vԥ onun miqyası; 

- radiasiya q

ԥzalarının qarúısının alınması  vԥ onun 

n

ԥticԥlԥrinin lԥ÷v edilmԥsinԥ hazırlıq; 

- ionla

údırıcı  úüa mԥnbԥlԥrindԥn  ԥhalinin ayrı-ayrı 

qruplarının m

ԥruz qaldıqları úüalanma dozalarının tԥhlili; 

                                                                                  

 468

- mü

ԥyyԥn olunmuú normadan artıq  úüalanma dozasına 

m

ԥruz qalmıú úԥxslԥrin sayı. 

Ԥrazi, müԥssisԥ  vԥ  tԥúkilatların radioaktiv tԥhlükԥsiz-

liy

ԥ hazırlı÷ının vԥziyyԥti hԥr il ԥrazi, müԥssisԥ  vԥ

t

ԥúkilatların radioloji-gigiyenik pasportlarında  ԥks olunur. 

øonlaúdırıcı  úüa mԥnbԥlԥrindԥn istifadԥ ilԥ ԥlaqԥdar 

f

ԥaliyyԥt göstԥrԥn müԥssisԥ  vԥ  tԥúkilatlar aúa÷ıdakı 

t

ԥlԥblԥri yerinԥ yetirmԥlidirlԥr: 

- radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsinԥ aid 

Qanunda v

ԥ digԥr normativ hüquqi aktlarda müԥyyԥn 

edilmi

ú  tԥlԥblԥrԥ, normalara, qaydalara, normativlԥrԥ  vԥ

t

ԥlimatlara ԥmԥl edilmԥsi; 

- radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi sahԥsindԥ

t

ԥdbirlԥrin planlaúdırılıb hԥyata keçirilmԥsi; 

- ionla

údırıcı  úüa mԥnbԥlԥri hesab edilԥn yeni 

(modernl

ԥúdirilmiú) istehsalat, texnoloji proses, mԥhsul, 

material v

ԥ maddԥlԥrԥ dair insan sa÷lamlı÷ı üçün 

radiasiya t

ԥhlükԥsizliyi baxımından ԥsaslandırma iúlԥrinin 

aparılması; 

- radioloji 

úԥrait üzrԥ müԥssisԥ  vԥ  tԥúkilatın  ԥrazisindԥ, 

otaqlarda v

ԥ iú yerlԥrindԥ, hԥmçinin radioaktiv maddԥlԥrin 

tullantıları üz

ԥrindԥ radiasiya tԥhlükԥsizliyinin tԥmin 

                                                                                  

 469

edilm

ԥsi ilԥ ԥlaqԥdar müntԥzԥm olaraq istehsalat 

n

ԥzarԥtinin hԥyata keçirilmԥsi; 

- i

úçilԥrin (personalın) fԥrdi úüalanma dozalarına nԥzarԥt 

v

ԥ onların uçotu; 

- istehsalat n

ԥzarԥti xidmԥti mütԥxԥssislԥrinin, iú

icraçılarının, daimi v

ԥ ya müvԥqqԥti olaraq ionlaúdırıcı 

úüa mԥnbԥlԥri ilԥ iúlԥyԥn digԥr úԥxslԥrin attestasiyasının 

keçirilm

ԥsi; 

- i

úçilԥrin ilkin (iúԥ qԥbul olunarkԥn) vԥ dövri (müntԥzԥm) 

tibbi müayin

ԥlԥrdԥn keçirilmԥsi; 

- i

úçilԥrin (personalın) iú yerindԥ  mԥruz qaldı÷ı 

ionla

údırıcı  úüalanmanın sԥviyyԥsi vԥ onların aldıqları 

f

ԥrdi  úüalanma dozaları haqqında onlara müntԥzԥm 

m

ԥlumat verilmԥsi; 

- radiasiya t

ԥhlükԥsizliyi sahԥsindԥ müvafiq icra 

hakimiyy

ԥti orqanlarına radiasiya tԥhlükԥsizliyi üçün 

qorxu yaradan q

ԥza  úԥraiti vԥ texnoloji reqlament 

pozuntuları haqqında vaxtında m

ԥlumat verilmԥsi; 

- radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi sahԥsindԥ

müvafiq icra hakimiyy

ԥti orqanlarının qԥrar vԥ

s

ԥrԥncamlarının, onların sԥlahiyyԥtli nümayԥndԥlԥrinin 

müvafiq göst

ԥriúlԥrinin yerinԥ yetirilmԥsi; 

                                                                                  

 470

- radiasiya t

ԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi sahԥsindԥ

ԥhalinin hüquqlarının hԥyata keçirilmԥsinin tԥmin 

edilm

ԥsi; 

- radioaktiv 

úüa mԥnbԥlԥri ilԥ  iúlԥyԥn iúçilԥrin vaxtaúırı 

radiasiya t

ԥhlükԥsizlik texnikası qaydaları ilԥ tanıú

edilm

ԥsi. 

Ԥhali vԥ  iúçilԥrin tԥbii radionuklidlԥrin tԥsirindԥn 

mühafiz

ԥsi mԥqsԥdi ilԥ  aúa÷ıdakı  tԥdbirlԥr hԥyata 

keçirilm

ԥlidir: 

- qamma-

úüalanmanın vԥ torpaqdan ayrılan radonun 

s

ԥviyyԥsini nԥzԥrԥ almaqla binaların vԥ qur÷uların 

tikilm

ԥsi üçün zԥrԥrsiz (tԥhlükԥsiz) torpaq sahԥlԥrinin 

ayrılması; 

- radonun binaya daxil olmasının qar

úısının alınması 

t

ԥdbirlԥri nԥzԥrԥ alınmaqla bina vԥ qur÷uların 

layih

ԥlԥúdirilmԥsi vԥ tikilmԥsi; 

- ya

úayıú binalarının vԥ  sԥnaye (istehsal) qur÷ularının 

istismara q

ԥbul edilmԥsi zamanı binaların daxilindԥki 

havada radonun, t

ԥbii radionuklidlԥrdԥn vԥ digԥr 

radioaktiv madd

ԥlԥrdԥn qamma-úüalanmanın dozasının 

intensivliyinin n

ԥzԥrԥ alınması, tikinti materiallarında 

radiasiya t

ԥhlükԥsizliyi üzrԥ istehsalat nԥzarԥtinin 

keçirilm

ԥsi; 

                                                                                  

 471

- bina v

ԥ qur÷uların istismarı zamanı otaqlarda radonun 

v

ԥ  tԥbii radionuklidlԥrdԥ qamma vԥ digԥr radioaktiv 

úüalanmanın sԥviyyԥsinin nԥzԥrԥ alınması. 

Bina v

ԥ qur÷ularda tԥbii radionuklidlԥr, qamma-

úüalanmanın vԥ radonun miqdarının normativlԥrԥ uy÷un 

olmadı

÷ı halda bu bina vԥ qur÷unun istifadԥ  mԥqsԥdi 

d

ԥyiúdirilir. Radiasiya tԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi 

t

ԥlԥblԥrinԥ cavab vermԥyԥn tikinti materialları  vԥ

m

ԥmulatlarından istifadԥ etmԥk qada÷an edilmԥlidir. 

Ԥrzaq, qida mԥhsulları, onlar üçün xammallar, içmԥli 

su, onların emalı, istehsalı, saxlanması, da

úınması, satıúı 

(paylanması) v

ԥ istifadԥsi zamanı onlarla tԥmasda olan 

material v

ԥ mԥmulatlar radiasiya tԥhlükԥsizliyi tԥlԥblԥrinԥ

cavab verm

ԥli vԥ bu qanuna uy÷un olaraq istehsalat 

n

ԥzarԥtindԥ olmalıdır. Radiasiya tԥhlükԥsizliyi 

normalarına cavab verm

ԥyԥn sԥnaye vԥ

ԥrzaq 

m

ԥhsullarının ölkԥyԥ  gԥtirilmԥsinԥ yol verilmԥmԥlidir. 

Ԥhali (xԥstԥlԥr) tibbi rentgen-radioloji müayinԥdԥn 

keçiril

ԥn zaman qoruyucu vasitԥlԥrdԥn istifadԥ

olunmalıdır. 

Ԥhalinin tibbi rentgen-radioloji müayinԥ

zamanı 

úüalanma dozaları radiasiya tԥhlükԥsizliyi 

sah

ԥsindԥki qayda, norma vԥ normativlԥrԥ uy÷un 

olmalıdır. Tibbi rentgen-radioloji müayin

ԥ  vԥ müalicԥ

                                                                                  

 472

zamanı  x

ԥstԥnin tԥlԥbi ilԥ ona gözlԥnilԥn vԥ ya aldı÷ı 

úüalanma dozası  vԥ úüalanmanın mümkün nԥticԥsi 

bar

ԥdԥ tam mԥlumat verilmԥlidir. Epidemioloji nöqteyi-

n

ԥzԥrdԥn tԥhlükԥli xԥstԥliklԥrin aúkar edilmԥsi mԥqsԥdi 

il

ԥ aparılan profilaktiki müayinԥlԥr, habelԥ rentgen 

müayin

ԥsi yeganԥ diaqnostik vasitԥ oldu÷u hallar istisna 

olmaqla x

ԥstԥ tibbi rentgen-radioloji müayinԥdԥn imtina 

ed

ԥ bilԥr. 

Radiasiya q

ԥzası baú vermԥ ehtimalı olan müԥssisԥ

v

ԥ tԥúkilatlar aúa÷ıdakılara malik olmalıdırlar: 

- potensial radiasiya q

ԥzalarının siyahısına; 

- radiasiya q

ԥzası baú verdikdԥ qԥbul edilmԥsi zԥruri olan 

q

ԥrarların meyarlarına; 

- i

úçilԥrin (personalın) vԥ ԥhalinin radiasiya qԥzasından 

v

ԥ  qԥzanın nԥticԥlԥrindԥn mühafizԥsinin tԥmin edilmԥsi 

t

ԥdbirlԥrinin radiasiya tԥhlükԥsizliyinin tԥmin edilmԥsi 

sah

ԥsindԥ dövlԥt nԥzarԥtini hԥyata keçirԥn müvafiq icra 

hakimiyy

ԥti orqanları ilԥ razılaúdırılmıú tԥdbirlԥr planına; 

- radiasiya q

ԥzası haqqında mԥlumat vermԥk vԥ onun 

n

ԥticԥlԥrini lԥ÷v etmԥk üçün vasitԥlԥrԥ; 

- radiasiya q

ԥzasına mԥruz qalan úԥxslԥrin profilaktikası 

v

ԥ radiasiya qԥzasından zԥrԥr çԥkԥnlԥrԥ pulsuz 

                                                                                  

 473

ixtisasla

údırılmıú tibbi yardım göstԥrilmԥsi üçün 

vasit

ԥlԥrԥ; 

- i

úçilԥrdԥn (personaldan) tԥúkil olunmuú  qԥza-xilasetmԥ

d

ԥstԥlԥrinԥ. 

Ultrab__ԥnövúԥyi_úüaların_növlԥri_vԥ_müalicԥvi__t__ԥsiri_haqqında'>11.5. Ultrab

ԥnövúԥyi úüaların növlԥri vԥ müalicԥvi 

t

ԥsiri haqqında 

 Günd

ԥlik hԥyatda vԥ istehsalatda bakterioloji 

çirkl

ԥndiricilԥrԥ qarúı mübarizԥ daima müxtԥlif mühitlԥrin 

mikroorqanizml

ԥrlԥ çirklԥnmԥsinԥ qarúı mübarizԥ

aparma

÷a ehtiyac ԥmԥlԥ  gԥtirir. Bu yaranın, suyun, 

qidaların, qabla

údırmanın, mԥnzillԥrin, lԥvԥzimatların, 

havanın  v

ԥ s. yoluxdurulması ilԥ baú verir. ønsanlar 

x

ԥstԥlik törԥdicilԥri vԥ digԥr mikroorqanizmlԥrlԥ, onları 

qızdırmaqla, mexaniki üsullarla t

ԥmizlԥmԥklԥ, 

dondurmaqla, 

úüalandırmaqla, kimyԥvi maddԥlԥrlԥ  tԥsir 

etm

ԥklԥ mübarizԥ aparma÷ın yollarını    öyrԥnmiúdir. Son 

zamanlar ultrab

ԥnövúԥyi  úüalardan istifadԥyԥ ԥsaslanan 

texnika v

ԥ texnologiyaların çox intensiv inkiúafı baú verir. 

Ultrab

ԥnövúԥyi  úüaların tԥsiri - uzunlu÷u 

≥  0,3 

mkm olan ultrab

ԥnövúԥyi  úüalar ozon qatından keçԥ

bilmirl

ԥr, görünԥn spektrlԥr müntԥzԥm zԥiflԥyirlԥr, 

infraqırmızı 

úüalar dal÷a uzunlu÷undan asılı olaraq 

                                                                                  

 474

z

ԥiflԥyir. Günԥú  iúı÷ı hava vԥ sudan keçir, odur ki, 

fotosintez prosesi su altında da ged

ԥ bilir, lakin dԥniz 

bitkil

ԥri ancaq evfonik zonada (fotosintez intensivliyinin 

bitkil

ԥrin tԥnԥffüs intensivliyindԥn az oldu÷u zona) 

mövcud olur. Odur ki, 100 metrd

ԥn aúa÷ıda olan sahԥdԥ

bitkil

ԥr inkiúaf etmir, ancaq heyvanlar dԥrinlikdԥ  dԥ

ya

úaya bilirlԥr. Quruda Günԥú  iúı÷ı bitki yarpaqlarında 

udulur v

ԥ ya ԥks olunur, o olmadıqda isԥ rԥqabԥt ortaya 

çıxır. Göy v

ԥ qırmızı úüalar xlorofil tԥrԥfindԥn uduldu÷una 

gör

ԥ fotosintez baú verir. Bu da meúԥdԥ bitki 

yarpaqlarının altında s

ԥrinlik yaradır. Günԥú radiasiyası 

úüalanma spektrindԥn asılı olaraq canlılara tԥsir göstԥrir. 

Odur ki, ultrab

ԥnövúԥyi  úüalar güclü bakterisid tԥsirinԥ

malik olurlar. Ultrab

ԥnövúԥyi 

úüalanmanın 

dezinfeksiyaedici effekti 

ԥsasԥn fotokimyԥvi reaksiyalar 

n

ԥticԥsindԥ DNK-da baú verԥn   dönmԥyԥn zԥdԥlԥnmԥ

hallarıdır. DNK il

ԥ yanaúı ultrabԥnövúԥyi  úüalar 

hüceyr

ԥnin digԥr quruluúlarına, xüsusԥn dԥ RNK vԥ

hüceyr

ԥli menbrana da tԥsir edir. Kimyԥvi dezinfektantlar 

mühitin kimy

ԥvi tԥrkibinԥ  tԥsir etmԥklԥ çirklԥndiricilԥri 

da

÷ıdır. Amma ultrabԥnövúԥyi úüalanma yüksԥkdԥqiqlikli 

silah olaraq mühitin kimy

ԥvi tԥrkibinԥ tԥsir etmԥdԥn mԥhz 

canlı hüceyr

ԥni da÷ıdır. Bu xassԥ ultrabԥnövúԥyi 

                                                                                  

 475

úüalanmanın dezinfeksiyanın digԥr kimyԥvi üsullarından 

müst

ԥsna faydalı  fԥrqini göstԥrir. Ultrabԥnövúԥyi  úüalar 

mikroorqanizml

ԥri, mԥsԥlԥn, mԥlum çirklԥndiricilԥrin 

hamısını effektiv z

ԥrԥrsizlԥúdirir.  

Ultrab

ԥnövúԥyi  úüalar (UB) – 400 – 200 nm dal÷a 

uzunluqlu 

úüaların orqanizmԥ  tԥsirinԥ ԥsaslanır. Onların 

a

úa÷ıdakı qrupları ayırd edilir:  

•

UB – A 

úüalar– 400-315 nm  

•

UB – B 

úüalar– 315-280 nm  

•

UB – C 

úüalar – 280- 200 nm  

UBA 

úüalar  ԥn az enerjiyԥ, lakin toxumalara ԥn 

yüks

ԥk daxilolma qabiliyyԥtinԥ malikdirlԥr, bu úüalar 

dermanın orta qatına q

ԥdԥr gedib çatır vԥ

fotoya

úlanmada ԥsas rol oynayır. UBB úüalar epidermisԥ

daxil olur, lakin dermaya keçmir. Bu 

úüalar güclü 

z

ԥdԥlԥyici tԥsirԥ malikdirlԥr, günԥúlԥ ԥlaqԥdar bir sıra 

k

ԥskin vԥ xroniki hallara, xüsusԥn eritemaya sԥbԥb 

olurlar. UB - C 

úüalar yüksԥk enerjiyԥ malik olduqları 

üçün 

ԥn tԥhlükԥli spektrdir, bakterisid effekt verir.