Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk

17.2. Ölk

ԥnin ekoloji tԥhlükԥsizliyinin beynԥlxalq 

aspektl

ԥri 

Ölk

ԥnin ekoloji tԥhlükԥsizliyinin beynԥlxalq aspektlԥri: 

- milli t

ԥbiԥtdԥn istifadԥ proqramlarının reallaúdırılması 

t

ԥcrübԥsinin mübadilԥsi; 

                                                                                  

 607

- dövl

ԥtlԥrarası proqram vԥ razılaúmaların yaradılması 

v

ԥ fԥaliyyԥt göstԥrmԥsi; 

- 

ԥtraf tԥbii mühitin vԥziyyԥtinԥ  vԥ  qԥbul olunmuú

razıla

úmaların yerinԥ yetirilmԥsinԥ  nԥzarԥt edԥn 

beyn

ԥlxalq idarԥ vԥ tԥúkilatların yaradılması. 

Müasir dövrl

ԥrdԥ praktiki olaraq dünyanın bütün 

inki

úaf etmiú ölkԥlԥrindԥ ekoloji tԥhlükԥsizlik sahԥsindԥ

milli proqramlar hazırlanıb, q

ԥbul olunub, hԥyata 

keçirilm

ԥkdԥdir.  ølk vaxtlar bu proqramın reallaúdırılması 

yı

÷ılıb qalmıú tullantıların mԥhv edilmԥsinԥ yönԥldilmiúdi. 

Bu sah

ԥdԥ görülԥn tԥdbirlԥrin  ԥksԥriyyԥti istehsalat 

f

ԥaliyyԥtinin neqativ nԥticԥlԥrini aradan qaldırma÷a 

yön

ԥldilmiúdir vԥ demԥk olar ki, ԥtraf mühitin pislԥúmԥsi 

n

ԥzԥrԥ alınmırdı. Belԥ yanaúmanın mԥhdudlu÷u aydındır, 

lakin ilk vaxtlar ona b

ԥraԥt qazandırılırdı. Belԥ ki, 

hadis

ԥlԥr silsilԥsi zamanı keçmiú  fԥaliyyԥtdԥ pozulmuú

ekosistemi xilas etm

ԥk lazım gԥlirdisԥ, indiki vԥziyyԥtdԥ

dig

ԥr problemlԥr daha çox nԥzԥrԥ çarpır. Bir çox 

ölk

ԥlԥrdԥ bütün tԥbii  ԥrzaq zԥnciri üzrԥ  vԥ müvafiq 

qanunvericilikd

ԥ bԥrkidilmiú bütün sahԥlԥr üzrԥ tԥbiԥtdԥn 

istifad

ԥnin kompleks proqramları  qԥbul olunmuúdur, 

onların iç

ԥrisindԥ dövlԥtin tԥbiԥti mühafizԥ  fԥaliyyԥtinin 

t

ԥnzimlԥnmԥsindԥki rolu müԥyyԥnlԥúmiú, tԥbiԥtdԥn 

                                                                                  

 608

istifad

ԥçilԥrin hüquq vԥ öhdԥliklԥri müԥyyԥn olunmuúdur. 

ønkiúaf etmiú ölkԥlԥrdԥ tԥbiԥtdԥn istifadԥ sisteminԥ dövlԥt 

müdaxil

ԥsi nԥzԥrԥ çarpacaq dԥrԥcԥdԥdir.  øerarxik 

idar

ԥetmԥ sistemi yaradılır ki, burada tԥbiԥtdԥn istifadԥ

siyas

ԥtinin mԥqsԥdlԥri, onun obyektlԥri vԥ elԥcԥ dԥ onun 

h

ԥyata keçirilmԥ dԥrԥcԥlԥri (ümumdövlԥt, yerli) ayrılır. 

Son ill

ԥr bu sahԥdԥ dövlԥt idarԥetmԥ orqanlarının, 

el

ԥcԥ  dԥ öz ԥhatԥ dairԥsindԥ ekoloji tԥhlükԥsizlik 

v

ԥziyyԥtinԥ görԥ cavabdeh olan müԥyyԥn sahԥlԥri ԥhatԥ

ed

ԥn nazirliklԥrin sayının artım tendensiyası  vԥ onların 

funksiyalarının geni

úlԥnmԥsi müúahidԥ olunur. Mԥsԥlԥyԥ

dig

ԥr tԥrԥfdԥn yanaúıldıqda görünür ki, praktiki olaraq 

bütün inki

úaf etmiú ölkԥlԥrdԥ milli çԥrçivԥdԥ  tԥbiԥti 

mühafiz

ԥ siyasԥtinԥ  rԥhbԥrliyi hԥyata keçirԥn mԥrkԥzi 

orqan yaradılmı

údır. Yaponiyada ԥtraf mühitin mühafizԥsi 

idar

ԥsi, Fransada bu sahԥyԥ müvafiq nazirlik, ABù – da 

öz bölm

ԥlԥri olan ekoloji tԥhlükԥsizlik üzrԥ Federal 

agentlik f

ԥaliyyԥt göstԥrir. Ölkԥnin ekoloji tԥhlükԥsizliyinin 

dövl

ԥt tԥnzimlԥnmԥsi metodlarının müxtԥlifliyinԥ

baxmayaraq dövl

ԥrtlԥr birgԥ  tԥbiԥti mühafizԥ siyasԥtinin 

m

ԥqsԥdlԥrini müԥyyԥnlԥúdirir, prioritetini tԥyin edir vԥ

t

ԥbiԥtdԥn istifadԥçilԥrlԥ qarúılıqlı münasibԥt normalarını 

i

úlԥyib hazırlayırlar. Tԥsԥrrüfat mexanizminin özü dԥ

                                                                                  

 609

bazar 

ԥsasında iqtisadi vԥ inzibati xarakterli mԥcburedici 

t

ԥdbirlԥr üzrԥ fԥaliyyԥt göstԥrir. 

ønkiúaf etmiú ölkԥlԥrin böyük ԥksԥriyyԥtindԥ ekoloji 

siyas

ԥtin aparılması  vԥ onun maliyԥlԥúdirilmԥsi “ekoloji 

v

ԥziyyԥtin normativ keyfiyyԥt” prinsipinԥ ԥsaslanır ki, bu 

da, müxt

ԥlif növ çirklԥnmԥlԥrԥ görԥ standartların müԥy-

y

ԥn edilmԥsi yolu ilԥ  hԥyata keçirilir. Belԥ standartlara 

keçid, h

ԥm cԥzalandırıcı, hԥm dԥ stimullaúdırıcı xarakterli 

müvafiq vergi siyas

ԥti, dotasiyalar, güzԥútli kreditlԥr 

vasit

ԥsilԥ çirkab maddԥlԥrinin ticarԥtinin praktikada tԥtbiqi 

yolu il

ԥ  vԥ ya onların normativ vԥ normadan kԥnar 

s

ԥviyyԥlԥrinԥ görԥ ödԥmԥlԥr - vergilԥr yolu ilԥ  tԥmin 

olunur. 

Ԥksԥr  ønkiúaf etmԥkdԥ olan ölkԥlԥrdԥ  (øEOÖ) 

ekoloji t

ԥhlükԥsizliyԥ dair qanunvericilik aktları 

hazırlanmı

ú, dövlԥt orqanları  tԥsis edilmiú, ekosistemin 

qorunması proqramları yaradılma

÷a baúlanmıú, 

çirkl

ԥnmԥnin normaları  vԥ standartların normaları  iúlԥnib 

hazırlanmı

údır. ”Üçüncü dünya” ölkԥlԥri üçün xüsusilԥ

ehtiyatqoruyucu, tullantısız texnologiyanın t

ԥtbiqi, aqrar 

sah

ԥdԥ  mԥhsuldarlı÷ın yüksԥldilmԥsi vԥ yanacaq 

energetika resurslarından istifad

ԥnin sԥmԥrԥliliyinin 

yüks

ԥldilmԥsi sahԥlԥrindԥ øEÖ-in (ønkiúaf etmiú ölkԥlԥr) 

t

ԥcrübԥsindԥn  istifadԥ edilmԥsi çox vacibdir. Bu 

                                                                                  

 610

t

ԥcrübԥlԥr onlara industrial cԥmiyyԥtin sԥhvlԥrindԥn yaxa 

qurtarma

÷a, onların ümumi sosial-iqtisadi inkiúafı ilԥ

ԥlaqԥdar yaranan bir çox ekoloji problemlԥrin hԥllinԥ

imkan yaradır. 

Keçid iqtisadiyyatında olan ölk

ԥlԥrdԥ (Mԥrkԥzi vԥ

ùԥrqi Avropa, MDB ölkԥlԥri) hԥlԥ, planlı, mԥrkԥzlԥú-

dirilmi

ú  tԥsԥrrüfat dövründԥ  tԥbiԥti mühafizԥ sahԥsindԥ

bir sıra t

ԥcrübԥ toplanmıúdır. 70-80-cı illԥrdԥ bir sıra 

t

ԥbiԥti mühafizԥ qanunları  iúlԥnib hazırlanmıú  vԥ  qԥbul 

olunmiu

ú, tԥbiԥtdԥn istifadԥ üzrԥ dövlԥt idarԥ etmԥ

sistemi  yaradılmı

ú, ekoloji manitorinq hԥyata keçirilmiú

(su hövz

ԥlԥri vԥ atmosferin vԥziyyԥti üzrԥ qeydiyyat 

aparan n

ԥzarԥt mԥntԥqԥ

úԥbԥkԥsi) tԥbiԥtdԥn 

istifad

ԥçilԥrԥ iqtisadi tԥsir alԥtlԥri, ekoloji fondlar 

yaradılmı

údır. 

17.3. Ekoloji t

ԥhlükԥsizliyin tԥminatında iqtisadi 

mexanizml

ԥr 

øqtisadi mexanizmlԥri iki tipԥ bölmԥk olar: 

- bütün t

ԥsԥrrüfat sahԥlԥrini ԥhatԥ edԥn mexanizmlԥr-

makro s

ԥviyyԥ; 

- xüsusi mexanizml

ԥr - bilavasitԥ ԥtraf mühitin 

mühafiz

ԥsi ilԥ ba÷lı olan iqtisadi mexanizmlԥr. 

                                                                                  

 611

B

ԥzԥn tԥbiԥtdԥn istifadԥnin iqtisadi mexanizmlԥrini 3 

qrupa ayırırlar:

1. Konsepsasiya mexanizml

ԥri - bu mexanizmlԥr 

iqtisadi inki

úaf üçün ԥn ümumi mԥhdudiyyԥt hԥddi qoyur. 

Bu üsullar dem

ԥk olar ki, iqtisadi inkiúafa mane olmur. 

øqtisadi mexanizmlԥrin bu qrupu ԥsasԥn neqativ ekoloji 

n

ԥticԥlԥrin aradan qaldırılmasına yönԥlir vԥ onu yaradan 

s

ԥbԥblԥr isԥ heç araúdırılmır da. Tԥbiԥtdԥn istifadԥnin bu 

qrupu iqtisadiyyatın inki

úafının texnogen tipinԥ aiddir. 

2.  Ekoloji balansla

údırılmıú - tԥbiԥti mühafizԥ  vԥ

istehsal f

ԥaliyyԥtlԥrinin inkiúafını stimullaúdıran 

mexanizml

ԥr. Bu mexanizmlԥrin 

ԥsasını bazar 

münasib

ԥtlԥri tԥúkil  edir. Onlar tԥbii ehtiyatların 

mühafiz

ԥsinԥ yeni texnologiyaların tԥtbiqi  vasitԥsilԥ

úԥrait yaradır. Nԥzԥri cԥhԥtdԥn bu qrup, zԥif davamlı 

inki

úaf üçün sԥciyyԥvidir. 

3. S

ԥrt mexanizmlԥr. Bu mexanizmlԥr hԥm inzibati, 

h

ԥm dԥ bazar mexanizmlԥrini ԥhatԥ edir. Bunlara aiddir: 

s

ԥrt vergi-kredit mexanizmlԥri, tԥbii ehtiyatların 

istifad

ԥsini geniúlԥndirԥn üsullar, daraldan cԥrimԥ siyasԥti. 

Reallıqda bu cür mexanizml

ԥr ayrıca demԥk olar ki, olmur. 

Çox vaxt bunları birl

ԥúdirmԥk lazımdır. Bu isԥ konkret 

ԥrazi vԥ texnologiyadan asılıdir. 

                                                                                  

 612

G

ԥlԥcԥkdԥ iqtisadi inkiúafın ekolojilԥúdirilmԥsi nöqteyi 

n

ԥzԥrindԥn stimullaúdırılması  vԥ  sԥrt mexanizmlԥrin 

sintezi m

ԥqsԥdԥuy÷undur. Kԥnd tԥsԥrrüfatı üçün kԥnd 

t

ԥsԥrrüfatının bioloji inkiúafını stimullaúdıran üsullar 

iqtisadi s

ԥrt mexanizmlԥrlԥ birlԥúmԥlidir. Bu üsulların 

birliyi texnogen k

ԥnd tԥsԥrrüfatı tipini  tԥsԥrrüfatdan 

çıxarmalıdır (Pesdisidl

ԥrdԥn, a÷ır texnikadan istifadԥnin 

minimumla

údırılması vԥ s.). Mԥsԥlԥn: müԥyyԥn sahԥlԥrin 

inki

úafı üçün hansı üsulun seçilmԥsinin mԥqsԥdԥuy÷un 

oldu

÷unu nԥzԥrdԥn keçirԥk. Yanacaq-energetika 

kompleksi üçün mümkün 2 konsepsiyanı t

ԥhlil edԥk: 

1. Elektrik enerjisinin istehsalının artırılması; 

2. Enerjiy

ԥ qԥnaԥt. 

Seçilmi

ú üsuldan asılı olaraq tԥbiԥtdԥn istifadԥnin 

iqtisadi mexanizml

ԥri tԥtbiq olunacaq. Enerjiyԥ qԥnaԥt vԥ

ümumi iqtisadiyyatın struktur d

ԥyiúikliyi özünԥmԥxsus 

mexanizml

ԥri tԥlԥb edir. Bunlara vergi, kredit 

m

ԥhdudiyyԥtlԥri (yeni yataqların kԥúfi vԥ istismarından 

vergi m

ԥhdudiyyԥtlԥri) aiddir. Enerjiyԥ  qԥnaԥt edԥn 

istehsal sah

ԥlԥrinin inkiúafı üçün  mülayim úԥraitin 

yaradılması, 

ԥtraf mühitin çirklԥnmԥsinԥ görԥ  vԥ

yataqların istismarında standartlara v

ԥ normativlԥrԥ riayԥt 

olunmadı

÷ına görԥ böyük cԥrimԥlԥrin tԥtbiq olunması  vԥ

                                                                                  

 613

s. aiddir. Yanacaq-energetika kompleksinin ekstensiv 

inki

úaf istiqamԥti götürülԥrsԥ, iqtisadi mexanizmlԥr 

a

úa÷ıdakı tԥlԥblԥri ödԥmԥklԥ formalaúmalıdır: 

 - torpa

÷ın qiymԥtinin aúa÷ı olması; 

- t

ԥbii ehtiyatlardan istifadԥyԥ görԥ ödԥniúin aúa÷ı 

olması; 

- yeni elektrik stansiyaların tikilm

ԥsi üçün güzԥútli 

rejimin n

ԥzԥrdԥ tutulması vԥ s. 

ASK-nin inki

úaf konsepsiyası, kԥnd tԥsԥrrüfatı 

m

ԥhsullarının qıtlı÷ı ilԥ ba÷lıdırsa, tԥbiԥtdԥn istifadԥnin 

iqtisadi mexanizml

ԥri kifayԥt qԥdԥr yumúaq olmalıdır ki, 

yeni torpaq v

ԥ su ehtiyatlarının dövriyyԥyԥ qatılmasına 

mane olmasın, kimy

ԥvi vasitԥlԥrin kԥnd tԥsԥrrüfatında 

istifad

ԥsinԥ yardımcı olsun. Bazar iqtisadiyyatına keçid 

úԥraitindԥ    tԥbiԥtdԥn istifadԥnin iqtisadi mexanizmlԥrinԥ

a

úa÷ıdakı elementlԥr daxildir: 

- t

ԥbiԥtdԥn istifadԥnin ödԥniúliliyi; 

- t

ԥbiԥti mühafizԥ fԥaliyyԥtinin iqtisadi maraqlandırma 

mexanizmi; 

- 

ԥtraf mühitin çirklԥndirilmԥsinԥ görԥ ödԥniú; 

- t

ԥbii ehtiyatlar bazarının yaradılması; 

                                                                                  

 614

- ekoloji amil n

ԥzԥrԥ alınmaqla qiymԥtin  ԥmԥlԥ

g

ԥlmԥsinin mükԥmmԥllԥúdirilmԥsi (xüsusi ilԥ  tԥbiԥti 

istismar ed

ԥn sahԥlԥr üçün); 

- ekoloji fondlar; 

- ekoloji proqramlar; 

- çirkl

ԥnmԥ hüquqlarının satılması; 

- girov pul sistemi (girov saxlama v

ԥ qaytarma 

sistemi) ; 

-ekoloji sı

÷orta. 

T

ԥbii ehtiyatların iqtisadi qiymԥtlԥndirilmԥsi vԥ qiymԥt 

ԥsasında tԥbiԥtdԥn istifadԥnin ödԥniúliliyi tԥtbiq 

olunmalıdır. T

ԥbiԥtdԥn istifadԥnin ödԥniúliliyinin tԥtbiqi 

ekoloji amill

ԥrin iqtisadiyyatda daha çox nԥzԥrԥ

alınmasına g

ԥtirib çıxarmalıdır. Müԥyyԥn mԥnada tԥbii 

ehtiyatlardan istifad

ԥyԥ görԥ ödԥniúlԥrin içԥrisindԥ

a

úa÷ıdakı ödԥniúlԥr vardır: 

 - t

ԥbii ehtiyatlardan istifadԥ hüququna görԥ; 

- t

ԥbii ehtiyatların mühafizԥsi vԥ  tԥkrar istehsalına 

gör

ԥ. 

T

ԥbii ehtiyatlardan istifadԥ hüququna görԥ ödԥniú

ԥsasԥn tԥbii ehtiyatların sahibi (mülkiyyԥtçi) üçün 

n

ԥzԥrdԥ tutulur. Bu, dövlԥt dԥ ola bilԥr, úԥxsi mülkiyyԥtçi 

d

ԥ. Bu, mütlԥq rentanın alınması ilԥ ԥlaqԥdardır. 

                                                                                  

 615

Öd

ԥniúli tԥbiԥtdԥn istifadԥ sistemindԥ  tԥbiԥtdԥn 

düzgün istifad

ԥ olunmadı÷ına görԥ,  ԥtraf mühiti 

çirkl

ԥndirdiyinԥ görԥ müxtԥlif sanksiya vԥ  cԥrimԥlԥrԥ

xüsusi yer verilir. Torpaqların müxt

ԥlif sԥbԥblԥrdԥn (bԥrk 

tullantıların yerl

ԥúdirilmԥsi, a÷ır metallarla çirklԥnmԥ, 

qrunt sularının s

ԥviyyԥsinin qalxması, tԥkrar úorlaúma vԥ

s.) istifad

ԥdԥn kԥnarda qalması (ԥsasԥn, kԥnd tԥsԥrrüfatı 

dövriyy

ԥsindԥn çıxması) suyun vԥ havanın normadan 

artıq çirkl

ԥnmԥsi vԥ sair hallarda sԥrt sanksiyalar tԥtbiq 

olunmalıdır. Bu sanksiyalara hüquqi v

ԥ iqtisadi 

m

ԥsuliyyԥt dԥ daxildir. Hԥm dԥ cԥrimԥlԥrin hԥcmi kifayԥt 

q

ԥdԥr yüksԥk olmalıdır ki, istehsalçıların fԥaliyyԥtinԥ tԥsir 

göst

ԥrsin. 

Öd

ԥniúli tԥbiԥtdԥn istifadԥ, tԥbiԥti mühafizԥ

f

ԥaliyyԥtinin iqtisadi maraqlandırma sistemini tԥyin edir. 

Bu sistem istehsal v

ԥ istehlakçının ekoloji 

balansla

údırılmıú  hԥrԥkԥtinin formalaúmasına yardımçı 

olacaqdır. 

øqtisadi maraqlandırma istiqamԥtlԥrinin çoxu 

müxt

ԥlif ölkԥlԥrdԥ öz ekoloji sԥmԥrԥsini göstԥrir. 

Ԥn geniú istifadԥ olunan vԥ sԥmԥrԥ verԥn üsullardan 

biri d

ԥ vergilԥrdir. Ekoloji vergilԥr  ԥn azı 2 mԥsԥlԥni 

yerin

ԥ yetirir:   

                                                                                  

 616

1) M

ԥhsulun qiymԥtinin ona sԥrf olunan mԥsrԥflԥrԥ, o 

cüml

ԥdԥn dԥ  tԥbii ehtiyatlara, ԥtraf mühitԥ  dԥyԥn zԥrԥrԥ

adekvat olması;  

2) Ekoloji z

ԥrԥrin çirklԥndirԥnlԥr tԥrԥfindԥn konpensa-

siyasına 

úԥrait yaratmaq. Ekoloji vergilԥr, ekoloji 

balansla

údırılmıú  fԥaliyyԥti stimullaúdıra da bilԥr, 

resurstutumlu istehsalı is

ԥ sıxıúdıra bilԥr. 

T

ԥbiԥtdԥn sԥmԥrԥli istifadԥnin vԥ mühafizԥnin iqtisadi 

mexanizml

ԥri sistemindԥ tԥbii mühitin çirklԥnmԥsinԥ görԥ

öd

ԥniúlԥr  ԥsas yer tutur. Onlar müԥssisԥ  vԥ firmalar 

t

ԥrԥfindԥn  ԥtraf mühitԥ  dԥyԥn ekoloji iqtisadi zԥrԥri 

kompensasiya etm

ԥk üçündür. 

øldԥn-ilԥ müxtԥlif qԥza, terror nԥticԥsindԥ ԥtraf mühitin 

çirkl

ԥnmԥsinin qarúısının alınması çԥtinlԥúir. 

                                                                                  

 617

                

øSTøFADԤ OLUNMUù ԤDԤBøYYAT 

1. N.

Ԥ.Sԥlimova, B.ù.ùahpԥlԥngova. “Azԥrbaycanın 

ekoloji v

ԥziyyԥtinin saglamlaúdırılması”. Metodik 

v

ԥsait, Bakı, ADNA 2008, 91 s. 

2. A.S.Sadıqov, 

ø.B.Xԥlilov “Ekologiya vԥ ԥtraf mühitin 

mühafiz

ԥsi”. Dԥrs vԥsaiti, Bakı 2004, 180 s. 

3. 

ɇɨɜɢɤɨɜ ɘ.ȼ.  ɗɤɨɥɨɝɢɹ,  ɨɤɪɭɠɚɸɳɚɹ ɫɪɟɞɚ ɢ

ɱɟɥɨɜɟɤ: ɍɱɟɛ. ɩɨɫɨɛɢɟ. – Ɇ: ɎȺɂɊ-ɉɊȿɋɋ, 1999, 

736 c. 

4. 

Ɋɨɡɚɧɨɜ ɋ.  ɂ.Ɉɛɳɚɹ ɷɤɨɥɨɝɢɹ:  ɍɱɟɛɧɢɤ. 7-ɟ ɢɡɞ., 

ɞɥɹ ɫɬɭɞɟɧɬɨɜ ɜɵɫɲɢɯ ɭɱɟɛɧɵɯ ɡɚɜɟɞɟɧɢɣ ɩɨ

ɞɢɫɰɢɩɥɢɧɟ 

"

ɗɤɨɥɨɝɢɹ" 

ɞɥɹ

ɬɟɯɧɢɱɟɫɤɢɯ

ɧɚɩɪɚɜɥɟɧɢɣ ɢ ɫɩɟɰɢɚɥɶɧɨɫɬɟɣ. 2007. – 288 c.  

5. 

Ɉɞɭɦ,  ɘ. “ɗɤɨɥɨɝɢɹ”:  ȼ 2-ɯ ɬ.  ɉɟɪ.  ɫ ɚɧɝɥ. / ɘ. 

Ɉɞɭɦ.- Ɇ.: Ɇɢɪ, 1986.- 328 ɫ. ɢ 376 ɫ.  

6. 

ɇɢɤɚɧɨɪɨɜ,  Ⱥ.Ɇ.,  ɏɨɪɭɠɚɹ,  Ɍ.Ⱥ. “ɗɤɨɥɨɝɢɹ”:  ɞɥɹ

ɫɬɭɞɟɧɬɨɜ ɜɭɡɨɜ ɢ ɫɩɟɰɢɚɥɢɫɬɨɜ ɷɤɨɥɨɝɨɜ. / Ⱥ.Ɇ. 

ɇɢɤɚɧɨɪɨɜ, Ɍ.Ⱥ. ɏɨɪɭɠɚɹ.- Ɇ.: ɉɊɂɈɊ, 2000.-304 ɫ. 

7. 

Ɋɟɣɦɟɪɫ, ɇ.Ɏ. ɗɤɨɥɨɝɢɹ. Ɍɟɨɪɢɹ, ɡɚɤɨɧɵ, ɩɪɚɜɢɥɚ, 

ɩɪɢɧɰɢɩɵ ɢ ɝɢɩɨɬɟɡɵ / ɇ.Ɏ. Ɋɟɣɦɟɪɫ. - Ɇ.: Ɋɨɫɫɢɹ

ɦɨɥɨɞɚɹ, 1994.- 367 ɫ. 

                                                                                  

 618

8. 

ɒɢɥɨɜ,  ɂ.Ⱥ.  ɗɤɨɥɨɝɢɹ:  ɭɱɟɛɧɢɤ ɞɥɹ ɜɭɡɨɜ. / ɂ.Ⱥ. 

ɒɢɥɨɜ.- Ɇ.: ȼɵɫɲɚɹ ɲɤɨɥɚ, 2000.- 512 ɫ. 

9. 

ɋɬɟɩɚɧɨɜɫɤɢɯ, Ⱥ.ɋ.  Ɉɛɳɚɹ  ɷɤɨɥɨɝɢɹ: ɭɱɟɛɧɢɤ ɞɥɹ

ɜɭɡɨɜ  /Ⱥ.ɋ.ɋɬɟɩɚɧɨɜɫɤɢɯ. - Ɇ.:  ɘɇɂɌɂ-ȾȺɇȺ,  

2001, 510 

ɫ.  

10. 

Ƚɚɪɢɧ ȼ.Ɇ. ɗɤɨɥɨɝɢɹ ɞɥɹ ɬɟɯɧɢɱɟɫɤɢɯ ɜɭɡɨɜ: ɍɱɟɛ. 

ɩɨɫɨɛɢɟ. – Ɋɨɫɬɨɜ ɧ/Ⱦ: Ɏɟɧɢɤɫ, 2001, 384 c. 

11. 

Ȼɪɨɞɫɤɢɣ, Ⱥ.ȼ. Ɉɛɳɚɹ ɷɤɨɥɨɝɢɹ: ɭɱɟɛɧɢɤ ɞɥɹ ɜɭɡɨɜ

/ 

Ⱥ.ȼ. Ȼɪɨɞɫɤɢɣ.- Ɇ.:  ɆȾɄ, 2008, 310 ɫ.  

12. 

Ƚɨɪɟɥɨɜ,  Ɇ.ɋ.  ɗɤɨɥɨɝɢɹ:  ɭɱɟɛɧɨɟ ɩɨɫɨɛɢɟ ɞɥɹ

ɜɭɡɨɜ / Ⱥ.Ⱥ. Ƚɨɪɟɥɨɜ.- Ɇ.: ɘɪɚɣɬ-Ɇ, 2002, 312 ɫ.  

13. 

Ȼɚɧɧɢɤɨɜ Ⱥ.Ƚ.  ɢ ɞɪ.  Ɉɫɧɨɜɵ ɷɤɨɥɨɝɢɢ ɢ ɨɯɪɚɧɚ

ɨɤɪɭɠɚɸɳɟɣ

ɫɪɟɞɵ/Ⱥ.Ƚ.Ȼɚɧɧɢɤɨɜ,  Ⱥ.Ⱥ.ȼɚɤɭɥɢɧ, 

Ⱥ.Ʉ.Ɋɭɫɬɚɦɨɜ. - 4-ɟ ɢɡɞ.,  ɩɟɪɟɪɚɛ.  ɢ ɞɨɩ. - Ɇ.: 

Ʉɨɥɨɫ, 1999, 304 c. 

14. 

ɒɚɦɢɥɟɜɚ ɂ.Ⱥ. ɗɤɨɥɨɝɢɹ: ɍɱɟɛ. ɩɨɫɨɛɢɟ ɞɥɹ ɫɬɭɞ. 

ɩɟɞ.ɜɭɡɨɜ.- Ɇ.: Ƚɭɦɚɧɢɬ. ɢɡɞ. ɰɟɧɬɪ ȼɅȺȾɈɋ, 2004, 

144 c. 

15. 

ɋɟɥɶɫɤɨɯɨɡɹɣɫɬɜɟɧɧɚɹ ɷɤɨɥɨɝɢɹ:  ɍɱɟɛ.  ɉɨɫɨɛɢɟ

/

ɉɨɞ ɨɛɳ.  ɪɟɞ.  Ⱥ.ȼ.  Ƚɨɥɭɛɟɜɚ,  ɇ.Ⱥ.  Ɇɨɫɢɟɧɤɨ. 

ɋɚɪɚɬɨɜ: ɋɚɪɚɬ. ɝɨɫ. ɫ.-ɯ. ɚɤɚɞ., 1997, 206 c. 

                                                                                  

 619

16. 

ɉɪɨɬɚɫɨɜ ȼ.Ɏ.  ɗɤɨɥɨɝɢɹ,  ɡɞɨɪɨɜɶɟ ɢ ɨɯɪɚɧɚ

ɨɤɪɭɠɚɸɳɟɣ ɫɪɟɞɵ ɜ Ɋɨɫɫɢɢ.  ɍɱɟɛɧɨɟ ɩɨɫɨɛɢɟ. – 

Ɇ.: Ɏɢɧɚɧɫɵ ɢ ɫɬɚɬɢɫɬɢɤɚ, 1999, 672 c. 

17. 

Ⱥɝɪɨɷɤɨɥɨɝɢɹ / ȼ.Ⱥ. ɑɟɪɧɢɤɨɜ, Ɋ.Ɇ. Ⱥɥɟɤɫɚɯɢɧ, Ⱥ.ȼ. 

Ƚɨɥɭɛɟɜ ɢ ɞɪ.;  ɉɨɞ ɪɟɞ.  ȼ.Ⱥ.  ɑɟɪɧɢɤɨɜɚ,  Ⱥ.ɂ. 

ɑɟɤɟɪɟɫɚ. – Ɇ.: Ʉɨɥɨɫ, 2000, 536 c. 

18. 

Ⱦɨɛɪɨɜɨɥɶɫɤɢɣ ȼ.ȼ.  Ƚɟɨɝɪɚɮɢɹ ɩɨɱɜ ɫ ɨɫɧɨɜɚɦɢ

ɩɨɱɜɨɜɟɞɟɧɢɹ:  ɍɱɟɛ.  ɞɥɹ ɫɬɭɞ.  ɜɵɫɲ.  ɭɱɟɛ. 

ɡɚɜɟɞɟɧɢɣ. — Ɇ.:  Ƚɭɦɚɧɢɬ.  ɢɡɞ.  ɰɟɧɬɪ ȼɅȺȾɈɋ, 

2001, 320 c. 

19.  

ɗɤɨɥɨɝɢɹ. 

ɘɪɢɞɢɱɟɫɤɢɣ

ɷɧɰɢɤɥɨɩɟɞɢɱɟɫɤɢɣ

ɫɥɨɜɚɪɶ / ɉɨɞ ɪɟɞ. ɩɪɨɮ. ɋ. Ⱥ. Ȼɨɝɨɥɸɛɨɜɚ. — Ɇ.: 

ɂɡɞɚɬɟɥɶɫɬɜɨ

ɇɈɊɆȺ, 2000. Ʉɨɪɨɛɤɢɧ

ȼ.ɂ., 

ɉɪɟɞɟɥɶɫɤɢɣ Ʌ.ȼ.  ɗɤɨɥɨɝɢɹ.-  Ɋɨɫɬɨɜ ɧ/Ⱦ:  ɢɡɞ-ɜɨ

«

Ɏɟɧɢɤɫ», 2001, 448 c. 

20.  

Ɇɨɧɢɧ

Ⱥ.ɋ. 

ɒɢɲɤɨɜ

ɘ.Ⱥ. 

Ƚɥɨɛɚɥɶɧɵɟ

ɷɤɨɥɨɝɢɱɟɫɤɢɟ ɩɪɨɛɥɟɦɵ. – Ɇ.: Ɂɧɚɧɢɟ, 1991, 48 c. 

21.  

ɀɭɤɨɜ Ⱥ.ɂ., Ɇɨɧɝɚɣɬ ɂ.Ʌ., Ɋɨɞɡɢɥɥɟɪ ɂ.Ⱦ. Ɇɟɬɨɞɵ

ɨɱɢɫɬɤɢ

ɩɪɨɢɡɜɨɞɫɬɜɟɧɧɵɯ

ɫɬɨɱɧɵɯ

ɜɨɞ

Ɇ.: 

ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ. 1991, 375 ɫ  

22. 

ɀɭɤɨɜ Ⱥ.ɂ.  Ɇɟɬɨɞɵ ɨɱɢɫɬɤɢ ɩɪɨɢɡɜɨɞɫɬɜɟɧɧɵɯ

ɫɬɨɱɧɵɯ

ɜɨɞ.  ɋɩɪɚɜɨɱɧɨɟ

ɩɨɫɨɛɢɟ. – Ɇ., 

ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ, 1977, 286 c. 

                                                                                  

 620

23.  

ɋɧɚɤɢɧ

ȼ.ȼ.  ɗɤɨɥɨɝɢɹ

ɢ

ɨɯɪɚɧɚ

ɩɪɢɪɨɞɵ: 

ɋɥɨɜɚɪɶ-ɫɩɪɚɜɨɱɧɢɤ. – Ɇ.: AKADEMIA, 2008, 816 c. 

24.  

Ȼɚɥɚɧɞɢɧ

Ɋ.Ʉ.,  Ȼɨɧɞɚɪɟɜ

Ʌ.Ƚ.  ɉɪɢɪɨɞɚ

ɢ

ɰɢɜɢɥɢɡɚɰɢɹ. – Ɇ.: Ɇɵɫɥɶ, 1988, 392 c. 

25.  

Ɂɚɳɢɬɚ

ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ

ɨɬ

ɩɪɨɦɵɲɥɟɧɧɵɯ

ɡɚɝɪɹɡɧɟɧɢɣ. /ɉɨɞ ɪɟɞ. ɋ. Ʉɚɥɜɟɪɬɚ ɢ Ƚ. ɂɧɝɥɭɧɞɚ. 

– 

Ɇ.: «Ɇɟɬɚɥɥɭɪɝɢɹ», 1991, 214 c. 

26.  

Ƚɪɭɲɤɨ ə.Ɇ. ȼɪɟɞɧɵɟ ɨɪɝɚɧɢɱɟɫɤɢɟ ɫɨɟɞɢɧɟɧɢɹ ɜ

ɩɪɨɦɵɲɥɟɧɧɵɯ

ɜɵɛɪɨɫɚɯ

ɜ

ɚɬɦɨɫɮɟɪɭ. – 

Ʌɟɧɢɧɝɪɚɞ: «ɏɢɦɢɹ», 1991, 207 c. 

27.  

ɂɧɫɬɪɭɤɰɢɹ ɩɨ ɧɨɪɦɢɪɨɜɚɧɢɸ ɜɵɛɪɨɫɨɜ (ɫɛɪɨɫɨɜ) 

ɡɚɝɪɹɡɧɹɸɳɢɯ ɜɟɳɟɫɬɜ ɜ ɚɬɦɨɫɮɟɪɭ ɢ ɜ ɜɨɞɧɵɟ

ɨɛɴɟɤɬɵ. Ɇ., 1989, 18 c. 

28.  

Ɇɟɬɨɞɢɤɚ ɪɚɫɱɟɬɚ ɩɪɟɞɟɥɶɧɨ ɞɨɩɭɫɬɢɦɵɯ ɫɛɪɨɫɨɜ

(

ɉȾɋ)  ɜɟɳɟɫɬɜ ɜ ɜɨɞɧɵɟ ɨɛɴɟɤɬɵ ɫɨ ɫɬɨɱɧɵɦɢ

ɜɨɞɚɦɢ. ɏɚɪɶɤɨɜ, 1990, 113 c.  

29.  

ɉɪɚɜɢɥɚ ɩɪɢɟɦɚ ɩɪɨɢɡɜɨɞɫɬɜɟɧɧɵɯ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ ɜ

ɫɢɫɬɟɦɵ ɤɚɧɚɥɢɡɚɰɢɢ ɧɚɫɟɥɟɧɧɵɯ ɩɭɧɤɬɨɜ. - 4-ɟ

ɢɡɞ.  Ɇ., 1988, 48 c. 

30.  

ɉɪɚɜɢɥɚ ɨɯɪɚɧɵ ɩɨɜɟɪɯɧɨɫɬɧɵɯ ɜɨɞ  (ɬɢɩɨɜɵɟ

ɩɨɥɨɠɟɧɢɹ). Ɇ., 1991, 34 c.  

31.  

ɉɭɬɢɦɨɜ Ⱥ.ȼ., Ʉɨɩɪɟɟɜ Ⱥ.Ⱥ., ɉɟɬɪɭɯɢɧ ɇ.ȼ. Ɉɯɪɚɧɚ

ɨɤɪɭɠɚɸɳɟɣ ɫɪɟɞɵ. Ɇ.: ɏɢɦɢɹ, 1991, 223 c.  

                                                                                  

 621

32.  

ɑɟɪɤɢɧɫɤɢɣ ɋ.ɇ. ɋɚɧɢɬɚɪɧɵɟ ɭɫɥɨɜɢɹ ɫɩɭɫɤɚ ɫɬɨɱ-

ɧɵɯ ɜɨɞ ɜ ɜɨɞɨɟɦɵ.– Ɇ.: ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ,1977, 222 c.  

33.   «

Ȼɟɡɨɩɚɫɧɨɫɬɶ ɠɢɡɧɟɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɢ»  ɭɱɟɛɧɢɤ ɩɨɞ

ɪɟɞ.  ɗ.Ⱥ.  Ⱥɪɭɫɬɚɦɨɜ ɂɡɞ-ɜɨ  «Ⱦɚɲɤɨɜ ɢ Ʉ» 2001, 

476 

ɫ

34.  

ȼ.ɋ Ƚɪɢɰɟɧɤɨ «Ȼɟɡɨɩɚɫɧɨɫɬɶ ɠɢɡɧɟɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɢ» 

ɭɱɟɛɧɨɟ ɩɨɫɨɛɢɟ Ɇɗɋɇ, 2004, 244 ɫ. 

35. 

Ʉɨɝɚɧ Ȼ.ɂ. ɂɧɠɟɧɟɪɧɚɹ ɷɤɨɥɨɝɢɹ; ɗɧɢɰɢɤɥ. ɫɥɨɜ – 

ɫɢɪɨɜ – ɧɨɜɨɫɢɛɢɪɫɤ, 1995, 102 ɫ.  

36.  

ɉɪɨɛɥɟɦɵ ɪɚɡɜɢɬɢɹ ɛɟɡɨɬɯɨɞɧɵɯ ɩɪɨɢɡɜɨɞɫɬɜ

Ȼ.ɇ. Ʌɚɫɤɨɪɢɧ,  Ȼ.ȼ. Ƚɪɨɦɨɜ,  Ⱥ.ɉ.  ɐɵɝɚɧɤɨɜ,  ȼ.ɇ. 

ɋɟɧɢɧ Ɇ.: ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ 2004, 566 ɫ. 

37. 

Ɍɭɪɨɜɫɤɢɣ ɂ.ɋ.  Ɉɛɪɚɛɨɬɤɚ ɨɫɚɞɤɨɜ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ. 

Ɇ.: ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ 1988, 256 ɫ.  

38. 

ȿɜɢɥɨɜɢɱ Ⱥ.Ɂ.  ɍɬɢɥɢɡɚɰɢɹ ɨɫɚɞɤɨɜ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ. 

Ɇ.: ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ 1989, 248 ɫ. 

39. 

Ⱥɪɟɧɫ ȼ.ɀ.,  ɋɚɭɲɢɧ Ⱥ.Ɂ.,  Ƚɪɢɞɢɧ Ɉ.Ɇ.  Ɉɱɢɫɬɤɚ

ɨɤɪɭɠɚɸɳɟɣ ɫɪɟɞɵ ɨɬ ɭɝɥɟɜɨɞɨɪɨɞɧɵɯ ɡɚɝɪɹɡ-

ɧɟɧɢɣ. - Ɇ.: ɂɧɬɟɪɛɭɤ, 1999, 371 ɫ.  

40. 

Ⱦɟɦɢɧɚ Ʌ.Ⱥ.  Ʉɚɤ ɨɬɦɵɬɶ  "ɑɟɪɧɨɟ ɡɨɥɨɬɨ":  Ɉ

ɥɢɤɜɢɞɚɰɢɢ ɧɟɮɬɹɧɵɯ ɡɚɝɪɹɡɧɟɧɢɣ. / / ɗɧɟɪɝɢɹ. - 

2000. - N10. - 

ɫ. 51-54. 

                                                                                  

 622

41.  

Ʉɭɲɟɥɟɜ ȼ.ɉ.  Ɉɯɪɚɧɚ ɩɪɢɪɨɞɵ ɨɬ ɡɚɝɪɹɡɧɟɧɢɣ

ɩɪɨɦɵɲɥɟɧɧɵɦɢ ɜɵɛɪɨɫɚɦɢ. – Ɇ.:  ɏɢɦɢɹ, 1979, 

240 

ɫ. 

42. 

Ɉɪɥɨɜ Ⱦ.ɋ.,  Ɇɚɥɢɧɢɧɚ Ɇ.ɋ.  ɢ ɞɪ.  ɏɢɦɢɱɟɫɤɨɟ

ɡɚɝɪɹɡɧɟɧɢɟ ɢ ɨɯɪɚɧɚ ɩɨɱɜ.  ɋɥɨɜɚɪɶ-ɫɩɪɚɜɨɱɧɢɤ. 

Ɇ.: Ⱥɝɪɨɩɪɨɦɢɡɞɚɬ, 1991, 270 ɫ. 

43.  

Ɏɟɞɨɪɨɜ ȼ.Ⱦ.,  Ƚɢɥɶɦɚɧɨɜ Ɍ.Ƚ.  ɗɤɨɥɨɝɢɹ.  Ɇ.: 

ɂɡɞɚɬɟɥɶɫɬɜɨ ɆȽɍ, 2004, 464 ɫ. 

44.  

Ⱥɲɢɪɨɜ Ⱥ.  ɂɨɧɨɨɛɦɟɧɧɚɹ ɨɱɢɫɬɤɚ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ, 

ɪɚɫɬɜɨɪɨɜ ɢ ɝɚɡɨɜ. Ʌ.: ɏɢɦɢɹ. 1983, 295 ɫ. 

45. 

Ʉɨɝɚɧɨɜɫɤɢɣ Ⱥ.Ɇ.  Ⱥɞɫɨɪɛɰɢɹ ɢ ɢɨɧɧɵɣ ɨɛɦɟɧ ɜ

ɩɪɨɰɟɫɫɚɯ ɜɨɞɨɩɨɞɝɨɬɨɜɤɢ ɢ ɨɱɢɫɬɤɢ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ. 

Ʉɢɟɜ: ɇɚɭɤ. ɞɭɦɤɚ. 1983, 240 ɫ. 

46. 

ɋɦɢɪɧɨɜ Ⱥ.Ⱦ.  ɋɨɪɛɰɢɨɧɧɚɹ ɨɱɢɫɬɤɚ ɜɨɞɵ.  Ʌ.: 

ɏɢɦɢɹ. 1982. 168 ɫ. 

47. 

Ʉɥɹɱɤɨɜ ȼ.Ⱥ.,  Ⱥɩɟɥɶɰɢɧ ɂ.ɗ.  Ɉɱɢɫɬɤɚ ɩɪɢɪɨɞɧɵɯ

ɜɨɞ. Ɇ.: ɋɬɪɨɣɢɡɞɚɬ. 1971. 579 ɫ. 

48. 

ɋɦɢɪɧɨɜ Ⱦ.ɇ., Ƚɟɧɤɢɧ ȼ.ȿ.  Ɉɱɢɫɬɤɚ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ ɜ

ɩɪɨɰɟɫɫɚɯ ɨɛɪɚɛɨɬɤɢ ɦɟɬɚɥɥɨɜ.  Ɇ.:  Ɇɟɬɚɥɥɭɪ-

ɝɢɹ.1980. 195 ɫ. 

49. 

Ʉɨɦɚɪɨɜɚ Ʌ.Ɏ. Ɍɟɯɧɨɥɨɝɢɹ ɨɱɢɫɬɤɢ ɩɪɨɦɵɲɥɟɧɧɵɯ

ɢ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ:  ɮɢɡɢɤɨ-ɯɢɦɢɱɟɫɤɢɟ,  ɯɢɦɢɱɟɫɤɢɟ ɢ

ɛɢɨɯɢɦɢɱɟɫɤɢɟ

ɦɟɬɨɞɵ

ɨɱɢɫɬɤɢ: 

ɍɱɟɛɧɨɟ

                                                                                  

 623

ɩɨɫɨɛɢɟ/Ⱥɥɬɚɣɫɤɢɣ ɩɨɥɢɬɟɯɧɢɱɟɫɤɢɣ ɢɧɫɬɢɬɭɬ. – 

Ȼɚɪɧɚɭɥ, 1983, 89 ɫ.  

50. 

Ɉɱɢɫɬɤɚ ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ: Ɇɟɬɨɞ. ɭɤɚɡɚɧɢɹ ɤ ɤɭɪɫɨɜɨɦɭ

ɢ ɞɢɩɥɨɦɧɨɦɭ ɩɪɨɟɤɬɢɪɨɜɚɧɢɸ / ȼɥɚɞɢɦ.  Ƚɨɫ.  ɍɧ-

ɬ;  ɋɨɫɬ.:  ɇ.ȼ.  ɋɟɥɢɜɚɧɨɜɚ,  ɇ.Ⱥ.  Ⱥɧɞɪɢɚɧɨɜ. 

ȼɥɚɞɢɦɢɪ, 2002. 

51. 

ɉɚɚɥɶ Ʌ.Ʌ.  ɋɩɪɚɜɨɱɧɢɤ ɩɨ ɨɱɢɫɬɤɟ ɩɪɢɪɨɞɧɵɯ

ɫɬɨɱɧɵɯ ɜɨɞ. – Ɇ.: ȼɵɫɲ. ɲɤ., 1994, 336 ɫ. 

52. 

Ɋɨɞɢɨɧɨɜ ɢ ɞɪ.  Ɍɟɯɧɢɤɚ ɡɚɳɢɬɵ ɨɤɪɭɠɚɸɳɟɣ

ɫɪɟɞɵ. – Ɇ., 1989, 512 ɫ. 

53.   http://www.ab.ru/~malavit/

54. 

ɂɜɚɧɨɜ Ɉ.ɉ.,  Ʉɨɝɚɧ Ȼ.ɂ.,  Ȼɵɤɨɜ Ⱥ.ɉ.  ɂɧɠɟɧɟɪɧɚɹ

ɷɤɨɥɨɝɢɹ: ɭɱɟɛɧɨɟ ɩɨɫɨɛɢɟ / ɉɨɞ ɪɟɞɚɤɰɢɟɣ Ȼ.ɂ.Ʉɨɝɚɧɚ. 

–  ɇɨɜɨɫɢɛɢɪɫɤ:  ɂɡɞɚɬɟɥɶɫɬɜɨ ɇȽɌɍ, 1995. – Ʉɧɢɝɚ 2. 

143 ɫ.

55. 

Ȼɭɬɨɪɢɧɚ Ɇ.ȼ., Ⱦɪɨɡɞɨɜɚ Ʌ.Ɏ. ɂɧɠɟɧɟɪɧɚɹ ɷɤɨɥɨɝɢɹ ɢ

ɷɤɨɥɨɝɢɱɟɫɤɢɣ ɦɟɧɟɞɠɦɟɧɬ:  ɭɱɟɛɧɢɤ / ɩɨɞ ɪɟɞ. 

ɇ.ɂ.ɂɜɚɧɨɜɚ. – Ɇ.:  Ʌɨɝɨɫ,  ɍɧɢɜɟɪɫɢɬɟɬɫɤɚɹ ɤɧɢɝɚ. – 

520 ɫ.: ɢɥ.

56. 

ȼɧɭɤɨɜ

Ⱥ.Ʉ.  Ɂɚɳɢɬɚ

ɚɬɦɨɫɮɟɪɵ

ɨɬ

ɜɵɛɪɨɫɨɜ

ɷɧɟɪɝɨɨɛɴɟɤɬɨɜ.  ɋɩɪɚɜɨɱɧɢɤ. – Ɇ.:  ɗɧɟɪɝɨɚɬɨɦɢɡɞɚɬ, 

1992, - 176 ɫ.

57. http://www.air-cleaning.ru/d_method_rev.php

58. http://www.rucem.ru/oborud/15.html

59. http://rancom.ru/prod/ef.html

                                                                                  

 624