O. E. Toshmurodov milliy kurashning nazariy asoslari

 
2.4.3. Milliy kurashda mustahkamlash va keyingi 
takomillashtirish bosqichi 
 
Kurashchining texnik-taktik harakatlarini mustahkamlash va 
keyingi takomillashtirish bosqichida o‘qitishning asosiy vazifasi, 
ya’ni 
harakat 
ko‘nikmasini 
shakllantirish 
va 
musobaqa 

---

44 
bellashuvlarida egallab olingan kurash usullarini qo‘llay olish 
malakasini hosil qilish vazifasi hal etilishi lozim. Buning uchun 
ushbu bosqichning quyidagi xususiy vazifalarini bajarish zarur: 
- shug‘ullanuvchilarni egallangan texnik harakatlarni turli 
sharoitlarda usullar bilan birga qo‘shib bajarishga o‘rgatish; 
- kurashchini o‘rganilgan harakatni har xil tayyorgarlikka 
(jismoniy, texnik, taktik va h.k.) ega bo‘lgan raqiblar bilan bajarishga 
o‘rgatish; 
- shug‘ullanuvchilarning alohida xususiyatlariga muvofiq va 
ularning jismoniy tayyorgarligi oshishini hisobga olgan holda 
o‘rganilgan texnik harakatlarni yangi elementlar (taktik tayyorgarlik 
usullari, ushlab olishlar, yakunlovchi fazalar) bilan boyitish; 
- musobaqa bellashuvlarida o‘rganilgan texnik harakatning 
yetarli darajada barqarorligi va variantliligi, ishonchliligi va 
tejamliligini ta’minlash. 
 
2.5. Milliy kurash darslarini (mashg‘ulotlarini) o‘tkazish 
uslubiyati 
Darsni o‘tkazish uslubiyatida mashg‘ulotning asosiy formasi 
sifatida darsning tuzilishini, vazifasi va dars qismlarining mazmunini 
hamda uni amalga oshirishning uch vazifasini - darsga tayyorgarlik, 
uni o‘tkazish va yakunlash vazifalarini yaxshi tushunish muhimdir. 
Darsning tuzilishi. Darsning tuzilish mazmuni o‘quvchilar 
kontingentini va ularning ishchanlik qobiliyatini hisobga olgan holda 
vaqtdan maqsadga muvofiq foydalanishiga asoslanadi. 
Darsning tuzilishi deganda, muayyan tartibda, ancha maqsadga 
muvofiq izchillikda joylashtirilgan darsning o‘zaro bog‘langan 
qismlari tushuniladi. Dars tuzilishida o‘qituvchi-murabbiy xatti-
harakatlarining izchilligi, o‘zaro bog‘liqligi bayon qilinadi va ochib 
beriladi, shuningdek, shug‘ullanuvchilar bajaradigan hamma ishlar 
aytib o‘tiladi. 
Dars vazifalarining muvaffaqiyatli hal etilishi darsda 
o‘qituvchi bilan o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning 
to‘g‘ri qo‘yilishiga bog‘liq. O‘qishning birinchi yili o‘quv-
mashg‘ulot darslari 90-100 minut, ikkinchi yili 100-120 minut, 
uchinchi yili 120-150 minut davom etadi. 
O‘quv-mashg‘ulot va tarbiya vazifalarini hal etishda darsning 
uch qismli tuzilishdan foydalaniladi. Bu shug‘ullanuvchilar 
organizmining ishga normal kirishini, asosiy yuklamalarning 

---

45 
bajarilishi va nisbatan tinchlanishini ta’minlaydi. Shunday qilib, dars 
tuzilishi quyidagi 3 qismdan tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi 
qismlardan tashkil topgan. 
Dars ish rejasi har bir dars uchun tuzilgan reja yoki grafik reja 
asosida o‘tkaziladi. Darsning vazifasi va mazmuni shug‘ullanuvchilar 
kontingenti, ularning soni, sharoitlar, tayyorgarlik davri va 
qo‘llaniladigan uslublariga qarab tuziladi.
Darsning tayyorgarlik qismi 25-40 minut vaqtni egallaydi. Bu 
vaqtda darsning asosiy qismi uchun zarur shart-sharoitlar yaratiladi.
Vazifalar: 
1. Boshlang‘ich tashkiliy ishlar, shug‘ullanuvchilar e’tiborini 
qozonish, ularni dars vazifalari bilan tanishtirish va mashg‘ulotga 
ijobiy yo‘nalish berish. 
2. Harakat apparatini va organizmning barcha tizimlarini asta-
sekin oshirilgan yuklamalarga funksional jihatdan tayyorlash, 
organizmni qizitish va asosiy ishga tayyorlash. 
3. Qulay emotsional holatni vujudga keltirish. 
Vositalar: bajarish texnikasi shug‘ullanuvchilar o‘zlashtirib 
olgan yoki tez o‘zlashtiriladigan yengil mashqlar: signal, belgilar 
bo‘yicha turli xilda sarflanish va qayta saflanish. Turli xilda yurish, 
yugurish, umumiy tayyorgarlik va maxsus xarakterdagi gimnastika 
mashqlari. Kuchlilik, egiluvchanlik, cho‘zilish va mushaklarni 
bo‘shashtirish mashqlari, harakatlar sofligiga oid mashqlar, 
yuklamalarni asta-sekin oshira borib, eng oddiy sakrash,umbaloq 
oshish mashqlari, shuningdek, oson harakatli o‘yinlar va yakkama-
yakka olishish elementlari bo‘lgan mashqlar. 
Darsning asosiy qismi 60-100 minut davom etadi. Bu vaqt 
ichida ta’lim-tarbiya berish, sog‘lomlashtirish vazifalari, kurash 
sohasidagi umumiy va maxsus vazifalar hal etiladi. 
Vazifalar: 
1. Harakat apparatini va organizmning barcha tizimlari har 
tomonlama rivojlantirish hamda mehnat va sport faoliyatida zarur 
bo‘lgan jismoniy sifatlarni tarbiyalash. 
2. Kurash texnikasi va taktikasini o‘rgatish hamda uni 
shug‘ullanuvchilarning jismoniy rivojlanganlik va funksional 
tayyorgarlik darajasini oshirish bilan qo‘shib olib borgan holda 
takomillashtirish. 
3. Shug‘ullanuvchilarni harakat faoliyati, kurash sohasidagi 
bilimlar “Alpomish” va “Barchinoy” testlariga doir hayotiy muhim 
bo‘lgan amaliy ko‘nikma va malakalar bilan qurollantirish. 

---

46 
Asosiy vositalar. Buyumlarsiz va buyumlar, koptok, tayoq, 
gantel, 
espander 
va 
boshqalar 
bilan 
bajariladigan 
umumrivojlantiruvchi, tayyorlovchi va maxsus mashqlar. Asosiy 
mashqlar - kurashdagi taktik-texnik harakatlar, yunon-rim va erkin 
kurash, sambo dzyudo kurashi elementlaridan foydalanish. Yengil 
atletika, gimnastika, suzish, sport o‘yinlari va hokazo. 
Milliy kurash darslarining asosiy qismida, uning boshqa 
qismlaridagi kabi sport tayyorgarligiga doir maxsus vazifalarni 
bajarish bilan birga psixologik tayyorgarlik, axloqiy va estetik tarbiya 
vazifalari ham hal etiladi. 
Darsning yakunlovchi qismiga 5-10 minut ajratiladi, dars esa 
organizmni nisbatan tinch holatga keltirish bilan yakunlanadi. 
Vazifalar: 
1. Organizm faoliyatini tinchlantirish va ishlab turgan 
mushaklarni ortiqcha zo‘riqishini pasaytirish. 
2. Emotsional holatni tartibga solish, mashg‘ulotni yakunlash 
ishlarini qisqacha tahlil qilish va baholash, uyga vazifa berish va 
hokazo. 
Birinchi faza - darsga tayyorlanish sharoitlarga muvofiq 
ravishda mashg‘ulotning puxta o‘ylangan reja-konspekt tuzish, zalni, 
maydonchani, 
jihozlar, 
tulum 
va 
hokazolarni 
tayyorlash, 
shug‘ullanuvchilar kontengenti soni, tayyorgarligi, vazn toyifalari va 
hokazolarni hisobga olish. 
Dars rejasida yaxshi tayyorgarlik ko‘rgan guruh rahbarlari, 
hakamlar, razryadli kurashchilar, axborotchilar va hokazolarning 
mavjudligini hisobga olish muhimdir. 
Ikkinchi faza - darsni o‘tkazish hisobiga - darsni o‘z vaqtida 
boshlash va shug‘ullanuvchilarni aniq uyushtirish, mushg‘ulot 
mavzusini qisqacha bayon qilish, xususiy vazifalarni va bolalarning 
mustaqil faoliyati uchun beriladigan topshiriqlarni tushuntirish. 
Bularning hammasi umumiy va shaxsiy uslubiy ko‘rsatmalar berish 
kerakligini va kamchiliklarni qanday yo‘qotish zarurligini aytish, 
xatti-harakatlarni baholash bilan qo‘shib olib boriladi. Bu esa 
darsning muvaffaqiyatli o‘tishga yordam beradi va bunday dars 
o‘quvchilarning ijodiy mustaqilligini oshiradi. 
Uchinchi faza - darsni yakunlash - darsning yakunlovchi 
qismida o‘qituvchi o‘zi uchun ham, o‘quvchilar uchun ham yakun 
chiqaradi. Bayon qilingan mavzuni tahlil qiladi va kelgusi 
mashg‘ulotlarni belgilaydi. Buning uchun u dars rejasida mavzuni 
qanday o‘zlashtirilganligini, yuklama o‘quvchilarga qanday ta’sir 

---

47 
etganligini, qanday yangi uslub yoki usullardan foydalanilganligini, 
tarbiya, mustaqil ishlar, uy vazifalari va hokazolarda nimaga e’tibor 
berish kerakligini qayd qiladi.