O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

1. 
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etishning
maqsad va vazifalari. 
Yosh avlodni h ar t o m o n l a m a vctiik bo'lishi 
t a ’l im-t arbi ya j a r a yo n in i to'g'ri tashkil etish h a m d a fanlarni 
o' zlashtirish bilan c h ek la nma yd i. M ak ta b o ' qu v c h i l a r i n i n g bo'sh 
vaqtini to'g'ri t as hki l etish, ul ar ni kasbga y o' llas hda vaqtni bekor 
o ' t k az m as l i k , m e h n a t tarbiyasini, f anl ardan olgan bili ml ari ni
kengayti ri shda m a k t a b d a n va sinfdan t ashqari i s h l a rn i n g a h a ­
miyati katta. B o l a n i n g bo'sh vaqti to'g'ri t a q s i ml a nm as li g i, uni 
turli zararli o qi ml ar g a kirib kctishiga yoki bos hqa salbiy oqibat- 
larga olib kelishi m u m k i n . M a k t a b d a n t ashqari t a ’l im uzluksiz 
t a ’lim t i z i m i n i n g tarkibiy qismi bo'lib, q o ' s h i m c h a t a ’l im-tarbiya,
bo sh la n g' i ch k a s b - h u n a r g a yo'naltirishga o ' q u v c h i l a r n i n g bo'sh 
vaqtini t ashkil e t i s h n i n g o m m a v i y sport, m a d a n i y estetik, xalq 
h u n a r m a n d c h i l i g i n i n g mavjud turlari va s ha kll ari ni t an l as h h a m -
da a ma l da j oriy etish vositasini bajaradi.
O ' zb e ki s t o n R e s p ub l ik a si ni n g « M a k t a b d a n va s in f da n t a s h ­
qari t a ’l im t o ‘g'risida»gi N i z o m i d a quyidagi u m u m i y qoidalar 
berilgan:
1. 
M a k t a b d a n va sinfdan tashqari t a ' l i m O 'z be ki st on Respub- 
likasi Konstitutsivasi, «Ta’lim to'g'risida»gi O o n u n va «Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi»lariga muvofiq tashkil etiiadi.
29 9

---

2. M a k t a b d a n t ashqari t a ’lim muassasasi uzluksiz t a ’lim tizi- 
m i n i n g tarkibiy qismi hisoblanadi.
3. Jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, di nga munosa ba ti,
xizmati, t u r a r joyidan qat'i n a z a r m a k t a b d a n va sinfdan t ashqari
t a ’lim muas sa sal ari da t a ’l im olish teng huquqlidir.
« M a k t a b d a n va s inf dan t ashqari t a ’lim t o' g‘risida»gi N i z o m d a
quyidagi m aq s ad va vazifalar belgilangan:
— m a k t a b d a n tashqari t a ’l im bolalar, o ' s mi r la r ijodiyoti saroy- 
lari, mar ka zl ari muas sas al ari da ama lga oshiriladi;
— m a k t a b d a n tashqari t a ' l i m bolalar va u l a rn i ng o t a - on a la r i
xohishiga asosan ixtiyoriy ravishda, xohl agan t ur da va tilda olib 
borilishi t a ’m in l an a di ;
— y oi ialt iri lgan t o 'g ar ak l ar belgilangan talab va ehtiyojlarni 
hisobga olgan holda t ashkil etiladi;
— m a k t a b d a n t ashqari t a ' l i m n i n g asosiy maqs adi o'quvchilarga 
davlat t a ’lim talablari asosida bilim berish, ularni mustaqil fikr- 
lashga o'rgatish, O' zbe ki st on Respublikasi mustaqilligi va de- 
mokrat iya tamoyillari, m ad a n i y a t i m i z , tilimizga h u r m a t r u h id a
t ar bi yal ashdan iboratdir.
M a k t a b d a n tashqari t a ’l i m n i n g asosiy vazifalari:
— shaxsni m a k t a b d a n tashqari t a ’lim olishi bo' yi cha huq uq in i 
ro'yobga chiqarish;
— m a k t a b d a n t ashqari t a ’lim-tarbiya sohasida davlat siyosatini 
ama lga oshirish;
— m a k t a b d a n tashqari t a ’lim-t arbi ya m a z m u n i n i m u n t a z a m
yangilab borish;
— o ‘quv-uslubiy m aj m u a l a r n i h a m d a t a ’lim j ar a yo n in i o'quv 
adabiyotlari, ilg'or ped ag og ik texnologiyalar bilan t a ’mi nl as h;
— o ' q u v ch in i ng bo' sh vaqtini tashkil etishda xalq h u n a r m a n d -
c hil igi ni ng mavjud turlari va shakll ari ni tiklash;
— to'garak a ’zolarini o'qitish, tarbiyalash i shl ari ni ng sifatini 
yaxshilash m aq s ad i da o' quv-tarbiyaviy va uslubiy ishlarni ta- 
komillashtirish;
— iqtisodiy savodxonli kni, iqtisodiy ongni , fikrlashni h a m d a
m a d a n i y a t darajasini oshirish;
— t a ’lim oluvchilar va to' garak r a h b a r i n i n g ish lash i, o'qishi, 
sog‘lig‘i va d a m olishi u c h u n z a r u r sharoitlar yaratish.
M a k t a b o ' q u vc h il a ri n i kasbga yo' llash, t an l a g a n kasbi b o ' y i ­
c ha k o ' n i k m a va m a l a k a l a r i n i s ha k ll a nt ir is h , ijodiy faoliyatla-
30 0

---

rini k e n g ay ti ri s h faqat d a r sl a r d a f a n l a r n i o ' r g a n i s h j ar a y o n i d a
e ma s , balki
m a k t a b d a n va s i n f d a n t a s h q a r i i shl ar ni tashki l 
e t i s h d a h a m h iso bg a ol inadi. M a k t a b d a n va s i n f da n t as hqa ri
t ar bi ya j a r a y o n i d a m e h n a t g a t ayyor las h, kasbiy b i li m, k o ' n i k m a
va m a l a k a l a r hosil qilish i m k o n i ya tl ar i kengayadi . M a k t a b d a n
va s i n f d a n t as h q a r i m a s h g ' u l o t l a r n i rej al as ht ir is hd a t o' gar ak 
a ’z o s i n i n g qi ziqish lari hi so b g a ol in is hi , ixti yori yli kka z a m i n
ya ra tad i. S h u n i n g d e k , m e h n a t t a ’l imi j a r a y o n i d a ol gan bi- 
l i m l a r i n i m u s t a h k a m l a s h , u l a r n i n g bo' sh vaqtlari to' g' ri, rejali 
o ' t i s h i n i t a ’m i n l a s h va turli ka sbl ar ni egallash i mk on i ya tl ar i
ka tt a b o i a d i .
M a k t a b d a n va sinf dan tashqari ishlar b o' yi ch a o 'q uv rejalari va 
d a st u r l a r i d a « M a k t a b d a n va s inf dan t ashqar i t a ’lim t o ‘g ‘risida»gi 
N i z o m g a h a m d a « Me hna t t a ' li mi va kasbga yo'llash» fani 
b o' y ic ha da stur la rga asosan t o ' gar ak l ar da o 'q uv c hi la r egallash- 
lari kerak b o' l ga n bilim, k o ' n i k m a , m a l a k a m a z m u n i yoritiladi. 
Da rs ga t avyorgarl ik j ar ayonida t o' gar ak r ahbarlari quyidagi bilim 
va k o ' n i k m a l a r g a ega bo' lishlari kerak:
— t o' gar ak a ’zolarini m a n b a l a r ustida must aqil ishlashga 
o'rgatishi;
— davlat talablari asosida fan d a s tu r la r in i tuzishi;
— h a r t o m o n l a m a r i v oj la nga n s h a x s n i s h a k l l a n t i r i s h m a q s a d i ­
d a d av l at s i yos at in i a m a l g a o s h i r i s h i ;
— t o' g a ra k a ’z ol ar in i ng bo' sh vaqtini to'g'ri tashki l etishi;
— t a ’l i m oluvchi larni o'qishi, sog'lig'i, d a m olishi u c h un sha- 
roit yaratishi;
— bi ch is h-t ik is hn i o' rgatish to'garagi rejasini t u z a olishi;
— bi ch is h-t ik is h to' gar agini tashki l eta olishi;
— t ik uv c hil ik materiallari, tikuv m a s h i n a n a l a r i bilan ishlay 
olishi;
— t o' g a ra k a ’zolarini ehtiyoj va qi ziqishlarini qondi ri shi;
— t o' gar ak a ’zolarini o'qitish va t arbiyalash sifatini yaxshilash 
m a q s a d i d a o' quv- tar biya va m et o d i k ishl arni takomil lasht iri shi ;
— iqtisodiy savodxonlik, fikrlash va m ad a ni y at l i l i k ni tarbi- 
yalashi;
— t o' gar ak a ’zolari bilan olib b o r il adigan ishni y a n a d a s ama -
rali sh ak ll ari ni izlash bo' yi cha ishlarni t a hk i l etishi;
— t o' gar ak a ’zolari bajargan ishlarini b aholay olishi;
— iqtidorli t o' gar ak a ’zolarini a niql as hi va ular bi lan ishlashi.
301

---

M a k t a b d a n va sinfdan t ashqari t a ’lim mua ss a sa la ri ni ng t o ' ­
garak qatnashchil ari ongi da y uks ak m a ’naviy-axloqiy vazifalar 
milliy h u n a r m a n d c h i l i k asosida mu ja ss am la s hg a n bo'lishi kerak. 
M a k t a b d a n tashqari t a ’lim muassasalari to' garak q at na s hc hi la -
rini d o i mi y ravishda fan va m a d a n i v a t n i n g so‘nggi yu t uq la r id a n 
x abardor qilib turish, ul ar ongi ni ijodiy ishlar va tarbiyaviy tadbir- 
lar bilan b a n d qilish m u h i m o 'r in tutadi. To' garak q at na s hc hi la -
rida must aqil li k t ushunchas i s ha kl la n ga n bo'lishi, ul ar davlat imiz 
ramzlari, madhi yasi, u r f - o d a t l a r i m i z n i , milliy kiyim t arixini bi- 
1 ish la ri shart. O'quvchi qaysi t o 'g a ra kka q a tn a s h i sh i d a n qat'i na- 
zar, shu kasb yoki h u n a r to' g'risida bo s h la n g' i ch k o' ni kma l ar ga
ega bo'lishi lozim. Sinfdan va m a k t a b d a n tashqari muas sa sa tar- 
biyachilari j am oa s i oldida d o i m o to' garak a ’zolariga u m u m i n -
soniy axloq qoidalari, milliy h u n a r m a n d c h i l i k asosida havot ke- 
ch ir ish ni o' rgatishdek m u h i m vazifa turadi.
Shunday ekan, m a k t a bd an va sinfdan tashqari t a ’limni rivojlan­
tirish. 
u ni ng tuzilmasi va m az mu n - mu n da ri ja si ni takomillashtirish 
vazifal ari ni hal etish u c h u n q u yi da gi la r ni a m a l g a o s hi ri sh kerak:
— t a ' l i m berish va kamol toptirishga yo'naltirilgan x i zm at la r
ko'rsatuvchi m uas sa sal ar t a r m o g ' i n i kengaytirish va b u n da y xi z­
mat la r turi ni ko'paytirish;
— milliy pedagogik qadriyatlarga as osl angan va j ah o nd a gi
ilg'or tajribani inobatga oluvchi das tur lar va uslubiy mat eri all ar
ishlab chiqish;
— to' garak a ’zo l ar ini ng bo' sh vaqtini t ashkil etish, shu j u m -
l adan xalq h u n a r m a n d c h i l i g i n i n g mavjud turlari va shakl lari n i 
t akomil lasht ir ish, milliy turlari va shakll ari ni tiklash h a m d a
amal iyot ga joriy etish.
Hozirgi vaqtda pedagogika va axborot texnologiyasi q o nu n i -
yatlari asosida pedagog o l i m l a r i m i z m a k t a b d a n tashqari t a ’l i mn i
t ashkil e ti s hn in g turli shakl va met o dl ar in i ishlab chiqish 
yo' nali shida tegishli tadqi qotl arni olib bor moqda lar .