O ’z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o LI y va o ’rta maxs us t a ’lim

82 Сведения о Хивинском ханстве. Выр. из жур. “Мануфактур и торговля”. 1843. Хмыр. кол. Т. 9. С. 105, 
129, 130, 149.”
83 Данилевский Г.И. Описание Хивинского ханства. ЗИРГО, 1851. Кн.: 5. с. 136.
84 Григорьев В.В. Разбор сочинения П.И.Небольсина: “Очерки торговли России с Среднею Азиею”.1856. 
с. 175.

---

71
uzunligi 36 arshin (0,711 metrga teng uzunlik o’lchovi), ya’ni 25 metr) va eni
11-12 vershok (4,4 sm ga barobar uzunlik o’lchovi) ya’ni 48,4-52,8 sm lik) 
mayda gullik va qirg’oqlari yashil yirik guldastali chit o’ramlari keltirilgan. 
Bunday chitlarning bir bo’lagi 1,5 tillodan 2 tillagacha sotiladi. Bu tovarlar 
evaziga Xiva Eronga tanga pul, rus va mahalliy charm, rus movuti, xiva ipagi, 
kunjut va boshqa buyumlarni chiqaradi. Xivaga Koshg’ardan Qo’qon orqali
85
ko’k choy keltirilgan .
XIX 
asr 70-yillarida nashr qilingan maqolada Xivaning Astrobod bilan 
savdo aloqalarida yovmud turkman qabilasi faol ishtirok etgan bo’lsa, cho’l 
orqali Mashhad Buxoro savdosida esa tekke turkman qabilalari qatnashganligi 
hikoya qilinadi. CHo’l xududlaridan Xivaga va u yerdan Buxoroga asosan 
qullar, otlar, tuyalar, qo’ylar, gilamlar, kiygiz va mayda har xil buyumlar olib 
borilgan. Qullar fakat pulga sotilgan, kolganlari esa ayirbosh qilingan. Xiva va 
Buxorodan g’alla, qo’zi terisi, rus metal buyumlari va ip gazlamalar turkman 
qabilalariga chiqarilgan86.
Xiva va cho’l xududlari orqali savdo aytaylik asrlar davomida davom etib 
kelmaganda edi, XIX asrning 70-yillarida bu darajadagi savdo haqida gap 
bo’lishi ehtimol edi. Xulosa shulkim, Xiva va Turkmanlar yurti o’rtasidagi 
savdo o’ziga xos xususiyatga ega bo’lganki, buni sotiladigan tovarlar ro’yxati 
ham tasdiklaydi. Xivaning Astrobod bilan savdosi esa yovmud qabilalari orqali 
amalga oshirilgan bo’lib, yovmud turkmanlari 100-150 tuyada taroq uchun 
ishlatiladiga qoraqayin daraxti va unchalik ko’p bo’lmagan neft keltirishgan. 
Eronga chegaradosh turkmanlar ot, tuya, qo’y, gilam, to’z, neft chiqargan, uning
87
o’rniga Erondan qurol, yog’och, porox, tamaki, bo’yok va mevalar keltirilgan .
Xulosa shulkim, mavjud manbalar, elchi va savdogarlarning ko’rsatmalari, 
fundamental asarlar, hamda rus axborotida e’lon qilingan maqolalar bizga Xiva 
xonligi haqida, qolaversa xonlikning tashqi iqtisodiy aloqalari to’g’risida muhim 
ma’lumotlarni berishi bilan hanuzgacha o’z qadrini saqlab qolmoqda. Ko’rib