O ’z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o LI y va o ’rta maxs us t a ’lim

74 Борнс А. Путешествие в Бухару. Ч. III. М., 1949. c. 172.
75 Соколов А.Я. Торговая политика России в Средней Азии и развитие русско-афганских торговых 
отношений. Т. 1971. с. 38.
76 Сведения о произведениях и торговле Бухарии. Выр. из жур. «Мануфактура и торговля». 1840. Хмыр 
кол. Средняя Азия. Т. 1.
77 Соколов А.Я. O ’sha asar. b.38.

---

68
boshlarida 3000 f.sterl. boylikka ega bo’lgan bir nechta savdogarlar bo’lgan. 
Ular O’rta Osiyo bilan Hindiston o’rtasida hamkorlik qilgan.
XIX 
asrning 40-yillarida Rossiyada Xiva xonligi haqida bir qator 
maqolalar e’lon qilina boshlaydi. Jumladan, 1840-yilda e’lon qilingan 
G.Gilmersenning “Xiva, v nineshnem svoem sostoyanii” maqolasida Xivaning 
Afg’oniston bilan savdo qilishi, hattoki, Xivada 15 afg’on oilasi yashaganligi, 
ular asosan savdo qilish uchun Xivaga kelishganligi, ba’zilari tabiblik bilan ham
78
shug’ullanganligi ta’kidlangan .
U makolada karvonlardan boj solig’i pul bilan olinishi va aniq soliq 
miqdori belgilanmaganligi, soliq avval Urganchda, keyinchalik Xivada 
olinganligini xabar kiladi. U xonlikning qovun, tarvuz, qovoq, sariq va oq 
sholg’om, turup, sabzi, qand, no’xot, piyoz, turk loviyasi, bodring, kartoshka 
kabi ekin turlari haqida ma’lum kilib, Xivaning ho’l mevalarga boy emasligi 
sababli juda qimmat bo’lganligini va uni faqat badavlat kishilar sotib 
olishganligini ta’kidlagan. Mayiz va jidda Mashhaddan keltirilgan va u aroq 
tayyorlashda ishlatilgan. Bir pud Eron mayizi 16 tanga (8 rub.) turgan. Mahalliy 
uzumdan kuchsiz aroq tayyorlangan va uning bir shtofi (chelakning o’ndan bir 
qismiga barobar keladigan vino, aroq o’lchovi va shu miqdordagi aroq, vino) 5 
tanga turgan. Bir funt olma Xozaraspda taxminan 10 kop. bo’lgan, tarvuz va 
qovunlar arzon bo’lib, katta qovun 3 kop.dan 5 kop.gacha sotilgan. Gilmersen 
Xiva qo’shinlari qilich, nayza, miltiq bilan qurollanganligi, sardorlari sovut
79
kiyganligi, sovut Erondan keltirilganligini ta’kidlagan .
1840-yilda bosilib chiqqan iikinchi maqolada Xivanig ichki va tashqi 
savdo aloqalari to’g’risida ma’lumot berilgan. Mamlakat ichki savdosi unchalik 
muhim bo’lmay, unda asosan g’alla va mayda narsalar, qullar sotilganligi xabar 
qilingan.
Mazkur maqolada Xiva butun Osiyoning savdo yo’llari kesishgan joyda 
joylashgan, undan Hindiston, Xitoy, Eron, umuman SHarqiy va Janubiy Osiyo 
mamlakatlariga boradigan yo’llar boshlanadi, deb uning geografik jihatdan