O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Qarang: Mahmudov M. Kom il inson ajdodlar orzusi. Toshkent, 2001, 175'—
180-betlar.
260

---

zarur, deb hisoblaydi va o‘zining «Bahoriston» asarida Sharq- 
ning bir donishmandini o‘g‘liga qilgan pand-u nasihatini misol 
qilib keltiradi. «...Erta tongda og‘zingga biror luqma ovqat tiqmay 
eshikdan chiqma, chunki to ‘qlik xushmuomalalik va chuqur 
mulohaza moyasi, ochlik esa yengiltaklik va aqlsizlik doyasidir».*
Abdurahmon Jomiy ham Sharqning boshqa mutafakkirlaridek, 
o‘zi yashayotgan jamiyatda adolat o‘matishni orzu qiladi. Buning 
uchun adolatning dushmani bo‘lgan jaholatning vujudga kelish 
sabablari, uni bartaraf etish yo‘llarini qidiradi. U jaholat va adolatni 
inson qismatining biri-biriga zid ikki tomonidir, deb tushunadi. 
0 ‘zining «Bahoriston» asarida qayta-qayta ta’kidlaganidek, hamma 
zamonlarda ham o‘sha ikki tomon orasida kurash davom etib 
kelgan. Barcha zamonlarda ham, hatto Xudoni ham aldamoqchi 
bo‘lgan rahbarlar — «yolg‘onchi farishtalar» bo‘lganligi sir emas. 
Podshohlar o‘z mamlakatlarida adolatni o‘matmoqlari uchun, 
eng avvalo, fuqarolami o‘sha «yolg‘onchi farishta»lar zug‘umidan, 
ularning noinsofliklaridan himoya qilishlari zarur. Buning uchun 
davlatpanoh o‘ta sinchkov, o‘ta odil bo‘lmog‘i darkor. Lekin 
mamlakatda adolat o‘matishda, bitta podshohning sa’y-harakati 
kamlik qiladi. Adolatni o‘matish, nafaqat podshohdan, balki uning 
mulozimlaridan (vazir-u vuzarolar), yaqin kishilaridan alohida 
mas’uliyat talab etadi. Agar podshoh atrofidagi mulozimlar dono 
kishilar bo‘lsa, mamlakatda ma’rifat, ilm quloch yozadi. Bundan 
fuqarolar manfaat ko‘radi, xazina javohirotga to‘ladi, deydi Jomiy.
Abdurahmon Jomiy zulm tugatilgan, ezuvchi. va eziluvchi 
ham bo‘lmagan, barcha teng huquqqa ega bo'lgan fozil jam i­
yatni qurishni orzu qiladi. Fozil jamiyatning bunyodkorini adolat­
li, xalqparvar Shoh siymosida ko‘radi. Bunday davlat boshlig‘ining 
ijtimoiy qiyofasini o‘zining «Xiradnomai Iskandar» («Iskandar 
aqlnomasi») asarida Iskandar obrazida gavdalantiradi. El-ulus 
dardi bilan yashovchi, uning dardiga quloq soluvchi, nohaq 
qon to ‘kishning oldini oluvchi hukmdor haqida orzu qiladi.
Adolatli shohning eng olijanob fazilati odillik deb o‘ylaydi. 
Odillikni nurga qiyos qiladi. Zo‘rlikni esa zulmatga o ‘xshatadi. 
Davlat tepasida tuigan kishi adolatli bo‘lishi bilan biiga ma’rifatli 
bo‘lmog‘i zarur. Ammo nodon kishi ham adolatli bo‘lishi 
mumkin.