O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

Ulus podshohi-yu darvishvash,
Anga shohlikdin fa q r xash...
Xaloyiqqa bu shohdin o ‘lsin nishot,
Dame b o ‘lmasun xoli indin bisot2.
Yuqoridagi fikr-mulohazalardan ko‘rinib turibdiki, badaxloq- 
lik, ayyorlik — muttahamlikka olib keladi. Ayyor muttahamlar 
jamiyat qonunlariga, qoidalariga rioya qilmaydilar, ularni chet- 
lab o'tadilar. Ayni paytda, axloqsizlik hukm surgan jamiyatda 
intizomli, insof-diyonatli, qonunparvar odamlar omadsizlikka 
duch keladilar. Navoiyning tushuntirishicha, jamiyatda bunday 
illatlaming ko'payib ketishiga jamiyatni boshqaruvchi amaldorlar 
ham aybdor. «Mahbub ul-qulub» asarida yozganidek, «Agar shoh 
adolatparvar bo‘lsa, aholisida ham adolat asarlari bo‘ladi. Agar 
shohning odati xalqqa zulm qilishlik bo‘lsa, eli ham zulm fikri 
bilan yashaydi. Agar shoh kofirtabiajt bo'lsa, qaramog'idagilarda 
ham shunday kofirlik fe’li bo‘ladi»3.
Alisher Navoiy «Hayrat ul-abror» asarida insondagi yaxshilik, 
ezgulikning shakllanganligining eng muhim ko‘ rsatkichlaridan biri 
vafo deb hisoblaydi. Uning fikricha, vafo lafzi halollikda, o‘z 
va’dasining ustidan chiqishda, yaxshi ko'rgan kishisiga sadoqat, 
fidoyilikda namoyon bo‘ladi. Vafo inson ma’naviy saviyasining 
qamrov doirasini kengaytiradi, uning mazmunini boyitadi.
1 Alisher Navoiy. Mahbub ul-qulub. Toshkent, 1983, 15— 16-betlar.
2 Alisher Navoiy. Mahbub ul-qulub. Toshkent, 1983, 96-bet.
3 O'sha asar, 22-bet.
266

---

Alisher Navoiy asarlarida har tomonlama rivojlangan barkamol 
insonning qiyofasi, uning barkamolligi, orifligini ifodalovchi me- 
zonlar, oMchovlar haqida ham ajoyib fikr-mulohazalar yuritilgan. 
Uning yozishicha, barkamol insonning eng muhim fazilatlaridan 
biri — xalqparvarlik, vatanparvarlikdir. Yurt tashvishi bilan yashab, 
xalqqa ko‘p foyda yetkazgan kishini chinakam xalqparvar odam, 
deb hisoblaydi. Bunday fikr-mulohazalami A.Navoiyning «Arba’in 
hadis» asarida yaqqol ko'rishimiz mumkin.