O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Choriev G.O. Maxtumquli dunyoqarashi. М ., 1973; Maxtumquli — Firog‘iy
adabiy merosi. U ch kitob. Toshkent, 1973.
2 Maxtumquli she’riyatidan. Toshkent, 1976. 74, 79, 97, 98, 108, 112, 119,
128-betlar.
3 O lsha asar, 84, 87, 88, 90-betlar.
4 Iskandarov B. O'rta Osiyoda falsafiy va ijtimoiy-siyosiy fikming shakllanishi va
rivojlanishi tarixidan lavhalar. Toshkent, 1993, 81—86-betlar.
285

---

XIX asrning birinchi yarmida barkamol inson haqidagi fikr- 
mulohazalami, andijonlik shoira Nodira (1792—1842-y.), maig‘ilonlik 
shoira, muallima Jahon otin Uvaysiy (1779—1845-y.), o'ratepalik 
maktabdor shoira Dilshod Bamo (1800—1905-y.) va uning sho- 
girdi Anbar otinlar (1870—1915-y.) ijodida ko'rish mumkin1.
XIX asrning birinchi yarmida vatandosh shoiralar ijodini 
e’tibor berib o‘rgansak, ularning asarlaridagi eng asosiy mavzu
— inson taqdiri, uning kelajagi, turli millatga, elatga mansub 
kishilarning tengligi, erkinligi, birodarligi haqida qayg‘urish 
ekanligiga guvoh bo‘lamiz. Insonning jismoniy kamoloti, ruhiy- 
ma’naviy yetukligini ta’minlashda bilimning, ilmning, aql-zako- 
vatning ahamiyati beqiyos ekanligini tushuntirib berishga hara­
kat qilganliklariga ishonch hosil qilamiz. Jamiyatda ayolning rolini 
oshirish, ayollar bilan erkaklarning haq-huquqlarini tenglash- 
tirish yo'llarini izlaganliklarini darrov ilg‘ab olamiz. Shoiralar- 
ning ta’kidlashlaricha, inson jamiyatda mavjud bo'lgan har qan­
day muammolarni bartaraf etishga, hatto o‘zini o‘zi o'zgartirishga 
qodir bo'lgan qudratdir.
Tasaw uf falsafasi bilan yaxshi tanish bo‘lgan Nodira, Uvay­
siy, Dilshod va Anbar otin kabi shoiralar, muallimalar o ‘z 
asarlarida insonni har tomonlama e’zozladilar. Uni tabiat yarat- 
gan noz-u ne’matlardan bahramand bo'lishga chaqirdilar. In­
sondagi do‘stlik, vafo, sadoqat, halollikni kuyladilar. Barkamol 
insonning m a’naviy-axloqiy qiyofasini xayolan yaratishga urindi- 
lar. Ularning fikriga muvofiq, inson ma’naviy-axloqiy qiyofasini 
ifodalovchi eng muhim fazilat — sof muhabbatdir. Shuning uchun 
zohidlardan, qalandarlardan farqli o‘laroq, haqiqiy vafodor, 
muhabbatga sadoqatli kishi xislatlarini aniqlab berishga urinib 
ko‘rdilar. Mehrsiz, vafosiz, toshbag'ir, muhabbatni qadrlamay- 
digan kishilardan nafratlandilar.
Ular muhabbatni keng ijtimoiy ma’noga ega bo'lgan, inson­
ning insoniyligi, ma’rifatli ekanligini ko'rsatadigan mezon, deb 
tushundilar. Chinakam insoniy muhabbatni ayrim zohidlar, qa- 
landarlardek dinga qarshi qo‘ymadilar, aksincha, muhabbat ziynati 
bo‘lgan vafo, sadoqatni, inson ichki dunyosida sodir bo'layotgan 
o‘zgarishlami har tomonlama chuqur tahlil qilib, turli badiiy 
bo‘yoqlar yordamida tasvirladilar. Chinakam vafodor, sadoqatli,