Musulmon madaniyatining ko'zgusi bo'lgan adabiyotda,
xususan, she’riyatda falsafiy she’r yozish avj oldi. Bunday
tendensiyani o‘rta asr adabiyotidan darhol ilg‘ab olish mumkin.
Xuddi shuning uchun ham o‘rta asr musulmon adabiyoti fal
safiy she’riyatning rivojlanganligi bilan ajralib turadi.
Musulmon madaniyati «Osiyo daryolari kabi qumliklaiga singib
ketib, o‘z qobig‘idan chiqolmay nomsiz-nishonsiz yo‘qolgan»‘
emas. Aksincha, Yevropa madaniyatining rivojlanishi uchun asos
vazifasini bajardi. Aniqroq qilib aytganimizda, XIII—XV asrlarda
sodir bo‘lgan Yevropa Renessansini tayyorladi. Musulmon madani
yati tufayli jaholat changalida bo'lgan Yevropaning bir qator
mamlakatlarida ilm-ma’rifat chirog‘i yoqildi. Yevropa mamlakat
larida yashovchi birorta xalq madaniyat-ma’rifatning tamal toshi
hisoblangan o ‘z yozuvini o‘zi kashf etgan emas. Chunonchi,
ispanlar yozuvi ham, shimoliy oramiy yozuvi ham Osiyodan
olingan. Shimoliy, G ‘arbiy va Sharqiy Yevropa madaniyati yu-
non-rum-arab urug‘idan unib chiqqan2.
Musulmon madaniyati tufayli Yevropa xalqlari qadimgi Misr
va Vavilon, Hind va Xitoy, Eron va Turon xalqlari madaniyati,
ilm-fani yutuqlari bilan tanishdilar. Sharq xalqlari adabiyoti,
san’atining inson ruhiy-ma’naviy qiyofasiga ko‘rsatayotgan ta ’sir
mexanizmining uslublari va usullarini o‘rganib oldilar. Sharq al-
lomalari, xususan, faylasuflari asarlarida bayon qilingan eng
ilg‘or falsafiy g'oyalar, olam va odam borlig‘i to‘g‘risidagi
qarashlami qabul qilib oldilar va uni yanada rivojlantirdilar.
Sharqda yaratilgan insonparvarlik va adolatparvarlik g'oyalari har
tomonlama boyitildi3.
Dostları ilə paylaş: