O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash

 
Nazorat savollari 
1.
Metrologik ta’minot deganda nimani tushunasiz? 
2.
Metrologik ta’minotning vazifasi nimalardan iborat? 
3.
Metrologik ta’minotning nechta tashkil etuvchisi mavjud? Ularning 
faoliyati nimalardan iborat? 
4.
Metrologik ta’minotning asosiy maqsadi nimadan iborat? 
 
 

---

15 
II-bob. O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlashning umumiy 
masalalari; qiyoslash usullari va vositalari; 
 
1. O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlashning umumiy masalalari 
2. O‘lchash vositalarini kalibrlash 
3. Qiyoslashni umumiy xolati 
O‘lchash vositalarini kalibrlash 
Davlat metrologiya nazorati va tekshiruvi majburiy bo‘lmagan faoliyat sohasida 
o‘lchash vositasining metrologik sozligini ta’minlash uchun 
kalibrlash 
qo‘llaniladi. 
Kalibrlash (kalibrlash ishlari) 
– davlat metrologik nazorati va tekshiruvidan 
o‘tishi lozim bo‘lmagan o‘lchash vositasining metrologik xarakteristikalarining 
haqiqiy qiymatlarini aniqlash va tasdiqlash hamda (yoki) ishga yaroqliligini 
tasdiqlash maqsadida bajariladigan operatsiyalar majmuasidir (7.2-rasm.). 
Kalibrlash ishlarini o‘tkazish uchun kalibrlash tizimi yaratilgan bo‘lib, ular 
davlat metrologik nazorati va tekshi-ruvidan o‘tishi lozim bo‘lmagan sohalarda 
o‘lchashlar birliligini ta’minlashga yo‘naltirilgan sub’ektlar faoliyati va 
kalibrlash shshlari majmuasidir. Kalibrlash tizimi kalibrlash ishlarini tashkil 
etish va o‘tkazishga qo‘yiladigan talablarni belgilab beradi. Kalibrlash tizimi 
faoliyati O'zDSt 8.018:1997 bilan tartibga solinadi. 
O‘zbekiston Respublikasi o‘lchash vositalarini kalibrlash tizimi (keyinchalik - 
O‘z KT) ni tashkillashtirish, tuzilishi, vazifalari bo‘yicha asosiy nizomlar, bu 
tizimga kirgan sub’ektlarning xuquqlari va majburiyatlari O‘z RST 8.018-97 da 
belgilangan. Bu standartning qoidalari O‘z KT da akkreditlangan yuridik 
shaxslarning metrologik xizmatlariga, O‘z KTga kirgan akkreditlash va boshqa 
idoralar va tashkilotlarga nisbatan joriy etiladi. 
O‘Vni kalibrlash – o‘lchash vositalarining haqiqiy metrologik
 
tavsilotlari 
(xarakteristkalari) ni aniqlash va tasdiqlash maqsadida, belgilangan sharoitlarda 
bajariladigan amallar majmui. 
Kalibrlash tizimi – Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati qo‘llanilmaydigan 
sohada o‘lchashlar birliligini ta’minlashga yo‘naltirilgan faoliyat va kalibrlash 
ishlarini bajaruvchi va kalibrlash ishlarini tashkillashtirish va o‘tkazishga 
o‘rnatilgan talablar asosida harakat qiluvchi sub’ektlar majmui. 
Kalibrlash to‘g‘risidagi sertifikat – o‘lchash vositalarining kalibrlanganligini va 
uning natijalarini tasdiqlovchi hujjat. Bu hujjat kalibrlashni bajargan tashkilot 
tomonidan beriladi. 
Kalibrlash belgisi – kalibrlash natijalarini ijobiy ekanligini tasdiqlash maqsadida 
o‘lchash vositasiga va (yoki) ularning ekspluatatsion xujjatlariga bosiladigan 
tamg‘a.
O‘z KT O‘zbekiston Respublikasida o‘lchashlar birliligini ta’minlash umumiy 
tuzilmasining tarkibiy qismi bo‘lib, davlat metrologik tekshiruvi va nazoratidan 
tashqari sohada metrologik ishlarni tashkillashtirish va o‘tkazishda o‘lchashlar 
birliligini ta’minlash davlat tizimida o‘rnatilgan me’yorlar va qoidalarga rioya 
qilinishini ko‘zda tutadi. 

---

16 
O‘z KT quyidagi tamoyillarga asoslangan holda tuziladi:
- tizimga ixtiyoriy ravishda kirish kalibrlash ishlarini bajarishda talablarni 
majburiy bajarish; 
-
davlat etalonlaridan va boshlang‘ich o‘lchash vositalaridan birliklarning 
o‘lchamlarini kalibrlanuvchi o‘lchash vositalariga majburiy berish. 
Kalibrlash tizimidagi faoliyatning asosiy vazifalari: 
-
akkreditlovchi idoralarni ro‘yxatga olish; 
-
metrologik xizmatlarni kalibrlash ishlarini bajarish huquqiga akkreditlash; 
-
o‘lchash vositalarini kalibrlash; 
-
O‘z KTning asosiy tamoyillarini va qoidalarini o‘rnatish; 
-
O‘z KTning faoliyatini tashkiliy, metodik va axborot bilan ta’minlash;
 
- 
Akkreditlangan metrologik xizmatlar tomonidan kalibrlash ishlarini 
bajarishda talablarga rioya qilinayotganligini inspeksion tekshirish. 
Metrologiya bo‘yicha Milliy idora (O‘zstandart Agentligi), SMSITI, hududiy 
SSM, yuridik shaxslarning akkreditlangan metrologik xizmatlari, o‘z 
vazifalarining ushbu xujjatning talablariga muvofiq bajaruvchi O‘z KT ning 
tashkiliy 
asosini 
tashkil 
etadi. 
Uz KT tuzilmasi quyidagilardan tashkil topgan: 
-
Uz KTning Markaziy idorasi; 
-
O‘z KTning Kengashi; 
-
Uz KTning akkreditlash idoralari; 
- 
Kalibrlash ishlarini bajarishga akkreditlangan yuridik shaxslarni 
metrologik xizmatlari.
YUridik shaxslarning akkreditlangan metrologik xizmatlari: 
- 
O‘Vni, shu jumladan tashqi tashkilotlar uchun ham kalibrlash 
ishlarini bajaradi; 
-
Kalibrlash ishlarini o‘tkazish uchun talab etilgan sharoitlarni, kalibrlash 
vositalarining va yordamchi jihozlarning yaxshi holatda bo‘lishini ta’minlaydi. 
-
Kalibrlash ishlarini o‘tkazish uchun zarur texnik, metodik va me’yoriy 
hujjatlar jamg‘armasini shakllantiradi va rivojlantiradi. 
-
Me’yoriy hujjatlaning o‘lchashlar birliligini ta’minlash va kalibrlash faoliyati 
doirasidagi talablarining bajarilishini ta’minlaydi; 
-
Kadrlar tayyorlash va kadrlar malakasini oshirish ishlarini bajaradi; 
-
Kalibrlash faoliyatini takomillashtirish va rivojlantirish bo‘yicha takliflarni 
ishlab chiqadi. 
Metrologik xizmat quyidagilarga mas’ul bo‘ladi: 
-
korxonalarda kalibrlanishi lozim bo‘lgan UVning xolatiga; 
-
bajariladigan kalibrlash ishlarining sifatiga; 
-
korxonaga qarashli kalibrlash vositalarining xolatiga; 
-
kalibrlash intervallarining to‘g‘ri o‘rnatilganligiga. 
O‘zbekiston Respublikasining kalibrlash tizimi o‘z belgisiga ega. 
Bu belgining shakli va o‘lchamlarini metrologiya bo‘yicha milliy idora
 
tasdiqlaydi. 

---

17 
O‘z KTning belgisi bloklarga, shtamplarga, shuningdek O‘z KTning boshqa 
hujjatlari va ob’ektlariga tamg‘alab bosiladi. O‘z KT ning belgisini tamg‘alash 
(qo‘llanish) joyi va tartibini O‘z KTning markaziy idorasi belgilaydi. 
O‘lchash vositalarining kalibrlash tizimining asosiy yo‘nalishlari: 
−
yuridik shaxslar metrologiya xizmatlarining kalibrlash ishlarini o‘tkazish 
huquqini akkreditlashni amalga oshiruvchi organlarni qayd qilish; 
−
yuridik shaxslar metrologik xizmatlarining kalibrlash ishlarini o‘tkazish 
bo‘yicha huquqini akkreditlash; 
−
o‘lchash vositalarini kalibrlash; 
−
O‘zbekiston Respublikasi kalibrlash tizimining asosiy prinsiplari va 
qoidalarini belgilash, tashkiliy metodik va axborot faoliyatini ta’minlash; 
−
akkreditlangan metrologik xizmatlarning kalibrlash nshlarini o‘tkazish 
tartiblariga rioya qilishlari ustidan inspeksion nazorat o‘rnatish. 
Kalibrlash ishlarini o‘tkazishga doir talablar RD O‘z 51-071-98 GSI da 
keltirilgan. 
Kalibrlash ishlarini bajaradigan tashkilot quyidagilarga ega bo‘lishi lozim: 
−
qiyoslangan va identifikatsiyalangan (bir xillashtirilgan) kalibrlash 
vositalari 
– kalibrlashda belgilangan qoidalarga muvofiq ravishda 
qo‘llaniladigan etalonlar, qurilmalar va boshqa o‘lchash vositalari; 
−
kalibrlash ishlarining tashkil etilishini va o‘tkazilishini reglamentlovchi 
(tartibga soluvchi) hujjatlar. Bular jumlasiga akkreditlash sohasiga oid hujjat, 
o‘lchashlar va kalibrlash vositalariga oid hujjatlar, kalibrlash, kalibrlash 
protsedurasi (tartiboti) va uning ma’lumotlaridan foydalanishga doir davlat 
me’yoriy hujjatlari kiradi; 
−
kasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lgan va malakali xodimlar; 
−
me’yoriy talablarni qanoatlantiradigan binolar. 
Kalibrlash natijalari o‘lchash vositasiga yoziladigan kalibrlash nishoni bilan 
yoki kalibrlash haqidagi guvohnoma bilan, shuningdek, ishlatish hujjatlariga 
yozish bilan tasdiqlanadi.