Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик қурилиш инфраструктураси факультети

Sement toshining sudraluvchanligi. 
 
Sudravchivlanlik – bu sement toshi yeki betonni xosasi. U cho‘kish, harorat, 
uzoq vaqt ta‘sir etuvchi kuchlanishlar natijasida qaytmas deformatsiyani 
(shakilsizlanishni) yuzaga keltiradi va jismoniy butunlay buzilishiga olib keladi. 
Sudravuchanlik ko‗p omillarga bog‗lik, masalan suv sement nisbatiga. Suv sement 
nisbati 0,45-0,40 dan past bo‘lgan sementosh yoki betonlarda sudraluvchanligi 
kamayadi 0,45-0,6gacha proporsional ravishda oshadi, baland suv sement nisbati 
uncha kam ta‘sir etadi. 
Ilmiy izlanish ishlar shuni ko‘rsatadiki, beton namligi qancha ko‗p bo‗lsa, 
sudraluvchanlik deformatsiyasi shunga ko‗p, alitli, kam alyuminatli sementlar kam 
sudravuvchanlik ko‗rsatkigiga ega. 
Qotish shartlari va sharoitlari katta ahamiyatiga ega, masalan 80-100
o
C 
issiqlik ishlovida avtoklavlarda betonlarni sudraluvchanligini kamaytiradi. 
Kimyoviy va fizikaviy agressiv faktorlarga sement va betonlarning 
chidamligi. 
 
Beton va temir beton konstruksiyalar nafaqat mexanik mustahkamlikka ega 
bo‗lishlari kerak, balki xilma – xil tashqi kimyoviy va fizikaviy faktorlar ta‘siriga 
ham qarshilik ko‗rsatishlari kerak. 

---

26 
Yemirilish fizikaviy va kimyoviy turlarga bo‗linadi: 
Kimyoviy yemirilishi – har xil moddalarni, gazlarni, suvlarni suvli 
eritmalari, suyuk va gaz holatdagi noorganik va organik moddalar ta‘sirida 
yemirilishi. 
Fizikaviy yemirilish – ko‗p marotaba qaytaruvchi namlanish, qurish, erish va 
muzlash jarayonlari ta‘siridagi yemirilishi. 
Sement va betonlarini g‗ovak va kapillyarda mineral suvlarni kristall holatda 
yig‗ilishi ham fizikaviy yemirilishi turiga kiradi. 
Umuman olganda portlandsement asosida tayyorlangan beton buyumlari 
agressiv muxitlarga ancha chidamli bo‗ladi deb hisoblanadi, ammo nomaqbul 
muxitda yoki sharoitda ular buzilib ketishlari mumkin. Portlandsementning har xil 
turlari u yoki bu agressiv faktorlar ta‘siriga har xil bo‗lgan qarshiligi bilan 
harakterlanadi. Masalan: tarkibida alyuminiy kalsiy kam bo‗lgan sementlar 
sulfatga chidamli deb hisoblanadi, pussalan portlandsement esa suvga chidamligi 
bilan harakterlanadi.Sementtoshda gidrat minerallar mahsulotlaridan eng eruvchan 
mineral bu Ca(OH)
2
u bir litr suvda 1,3 gr eriydi, undan keyingi o‗rinda 
gidroalyuminatlar, gidrosulfoalyuminatlar va nixoyat gidrosilikatlar turadi. V.M. 
Moskvin yemirilish jarayonini 3 guruhga bo‗lgan: 1 — guruh: bunda tarkibiy 
qismlari erib ketishi natijasida sementtosh buziladi.2 —guruh: bu xil yemirilishda 
suvdagi moddalar bilan sementtoshdagi mineral orasida kimyoviy reaksiya 
natijasida hosil bo‗lgan mahsulotlar yoki juda yengil eruvchan, yoki bog‗lovchi 
xususiyatlarga ega bo‗lmagan bo‗ladilar. 3 — guruhga sement hamiri g‗ovaklarida 
kam eriydigan tuzlarning cho‗kishi va kristallanish natijasida sementtosh buziladi. 
Lekin yemirilishning to‗la klassifikasiiyasini Kind V.V. tuzib chiqdi. 
1. Ishqorlarning, ya‘ni Ca(OH)
2
ning o‗z —o‗zidan erib betondan ajralib 
yuvilib chiqilishi. 
2. Kislotalar ta‘sirida yemirilish — kislota yemirilishi. 
3.Sulfat yemirilishi — sementtoshga ionlarni ta‘siri ostida o‗tadigan 
yemirilish (250 — 300 1000 mg. bir litrga). 
4. Uglekislota CO
3
ta‘sirida o‗tadigan yemirilishi. 

---

27 
5. Magneizal yemirilish. Bunda sementtoshni va betonni yemirilishi 
eruvchan magniy ta‘sirida o‗tadi. MgO dan tashqari kalsiy gidorsilikatlari va 
gidroalyuminatlar parchalanishi mumkin. Bu esa betonni buzilishiga olib keladi.