Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик қурилиш инфраструктураси факультети

Sementtoshining sovuqqa chidamligi. 
Agar sementni texnologiyaga doyir tayyorlanmagan bo‗lsa, g‗ovaklar ko‗p 
bo‗lsa bunda shu g‗ovaklarga manfiy haroratda bor suv muzga aylanadi, uning 
hajmi 10% kengayadi. Sementtoshning bunday tashqi muxitga chidamliligi uning 
tarkibi, qanchalik mayda, to‗yilgani, suv sement nisbatiga bog‗liq. Suv sement 
nisbati qancha katta bo‗lsa, betonni sovuqqa chidamliligi shuncha past bo‗ladi. 
Undan tashqari alyuminatlari ko‗p bo‗lgan, sementtosh ham sovuqqa chidamsiz 
bo‗ladi. Sovuqqa chidamliligini oshirish uchun birinchi tadbir— o‗ta zich betonlar 
tayyorlash. 
B.M.Moskvinning xisobi bo‗yicha CaO ning betondan 15 — 30% miqdorida 
yuvilib ketishi mustahkamlikni 40 — 50% ga pasaytiradi. Karbonat kislotali suv 
ta‘sirida Ca(OH)
2
erigan karbonat kislotasi bilan reaksiyaga kirishib CaCO
2
hosil 
qiladi: Ca(OH)
2
+ CO
2
– CaCO
3*
4H
2
0*CO
2
ning konsentratsiya ko‗p bo‗lganda 
ikkalama jarayon sodir bo‗ladi: CaCO
3
+ CO
2
+ H
2
O - Ca(HCO
3
)
2
Hosil bo‗lgan Ca bikarbonat yangi erib chiqqan Ca(OH)
2
bilan reaksiya kirib 
kam eriydigan Ca karbonat hosil qiladi. 
Ca(OH)
2
+ Ca(HCO
3
)
2
= 2 CaCO
3
+ H
2
O 
Bu esa (ya‘ni CaCO
3
) betonning zichligini va korroziyaga chidamliligini 
kuchaytiradi. Betondagi Ca(OH)
2
ning yuvilib chiqib ketishiga yordam beradi. 
CaO ning suvdagi konsentratsiya 0,06 — 0,08 g /l kam bo‗lganda qolgan 
gidrosilikatlar amorf holatga kelguncha eriy boshlaydi. Betonni sho‗ralashdan 
qutqarish uchun buyum, inshoatlarning sirtini bitum, lak bilan suvalmoqda. Lekin 
bular juda qimmatga tushadi. nemis olimi Mixaelis va rus olimi Baykov tomonidan 
bu masala xal kilindi. Ular sementga erkin ohakni CaO aktiv qumtuprog‗i ko‗p 
bo‗lgan qo‗shilmalar yordamida bog‗lash yo‗lini taklif etdilar. Buxoroda esa CAM 
sifatida uzum shinnisi tuxum oqsilidan foydalanishgan. 
Korroziya tarkibida sulfat kislotasining sulfat,magniy va ularning aralashmasi 
bo‗lgan suvlar ta‘sirida beton ba‘zan yemirilib ketadi.Chunki bu tuzlar 
portlandsementtosh tarkibidagi gidroalyuminat bilan kimyoviy reaksiya kirishib 
«bassila»ni eslatuvchi ignasimon ettringit kristallari hosil bo‗ladi. Ba‘zan bu 

---

30 
birikma hosil bo‗lganda sementtosh hajmiy o‗zgarishga duch keladi, natijada ichki 
kuchlanishlar paydo bo‗ladi va sement darz ketadi. Ayniqsa bu darz ketish 
sho‗ralanish va basilla hosil bo‗lish jaraenlari qo‗shilganda ko‗payadi. Sulfat 
korroziyasini (―botsilla‖ hosil bo‗lishi) oldini olish uchun portlandsementda 
alyuminatlarning miqdorini kamaytirish kerak. Buning uchun kremnozem va 
kalsiyga boy bo‗lgan xom ashyodan foydalanish kerak, masalan dolomit, diatomit, 
trepel, opoka va shularga o‗xshagan pussolon qo‗shimcha moddalar qo‗shish 
lozim, ikkinchi suv sement nisbati to‗g‗ri topish0.5-06.dan oshishi mumkin emas. 
Aktiv va inert qo‗shmchalar 8 – 10% miqdorgacha portlandsementlarni sovuqqa 
chidamiligini pasaytiradi, sementlarning maydalik darajas esa 3000 – 4000 
sm
2
/dan oshmasligi kerak.