Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик қурилиш инфраструктураси факультети

Mineralogik tarkibi. 
Klinkerning asosiy minerallari: alit, belit, uch kalsiyli alyuminat va to‘rt 
kalsiyli alyumofferitdir. 
Alit 3CaO SiO
2
—portlandsementning qotish tezligini, mustahkamligini va 
boshqa xususiyatlarini belgilovchi eng muhim minerallaridir, va klinkerda 45 — 
60% miqdorda bo‗ladi. U uch kalsiyli silikat, hamda uning tuzilishi va 
xususiyatlariga katta ta‘sir qilishi mumkin bo‗lgan, ozgina (2-4%) miqdordagi 
MgO, Al 
2
O 
3
, P 
2
O 
5
, Cr
2
O 
3
va boshqa aralashmalarning qattiq qorishmasidan 
iborat. 
Alit 
uchta 
polimorf 
modifikatsiyalarda 
uchriydi. 
Sementning 
mustaxkamligiga va xosallariga alitning kristallarining o‗lchami, ko‗rinishi 
kristallinish darajasi ta‘sir etadi. 
Belit 2CaO SiO
2
-klinkerning muhimligi va miqdori (15—30%) bo‗yicha 
ikkinchi silikatli mineraldir. U sekin qotadi, ammo portlandsement uzoq vaqt 
qotganda katta mustahkamlikka erishadi.Belitni to‗rta polimorf modifikatsiyasi 
mavjud; α-C 
2
S, α‘-C 
2
S, β- C 
2
S, γ- C 
2
S. 
β- C 
2
Sni γ- C 
2
S ga o‗tishi absolyut xajmini taxminan 10% ko‗payishi bilan 
o‗tadi, natijada modda zarrachalari bo‗linadi va kukunga aylanadi γ- C 
2
S 100
o
C 
haroratda suv bilan ta‘sirlashmaydi va bog‗lovchi xususiyatiga ega bo‗lmaydi. 
Belitni gidravlik aktivligi kristallarni tuzilishiga bog‗liq masalan, kristallar zich 
dumaloq ko‗rinishida bo‗lsa, sementlar yuqori mustahkamlikka ega bo‗ladilar. 
β-C
2
S hamda ozgina (1-3%) miqdordagi Al
2
O
3
.Fe
2
O
3
.MgO.Cr
2
O
3
ning qattiq 
qorishmasidir. 525°C dan past haroratda klinkerning sovishida β —C 
2
S, γ- C
2
S 
o‗tishi mumkin va o‗tish bazaviy masofaning kattalashishi bilan, ya‘ni belitning 
molekulyar tuzilishining yumshashi bilan birga kechadi. β—C
2
S ning zichligi γ –C 
2
S ning zichligadan katta bo‗lgani tufayli polimorf o‗tish belitning absolyut 
hajmining taxminan 10% ga kengayishiga olib keladi va buning natijasida klinker 
donachalari (granulalari) kukun bo‗lib sochilib ketadi. O‗z-o‗zidan sochilib ketish 
klinkerning maydalanishini yengillashtiradi,birok γ –C
2
S kukuni 100°C haroratda 

---

16 
amalda suv bilan ta‘sirlashmaydi,ya‘ni bog‗lovchi xususiyatiga ega emas.Shu 
tufayli belitning γ— shaklga o‗tishiga to‗sqinlik qilish lozim. β—C
2
S —ning 
barqarorlashuviga ba‘zi bir aralashmalar (1-3%) miqdordagi Al
2
O
3
. Fe
2
O
3
. 
MgO.Cr
2 
O
3
shuningdek klinkerni sovutkich qurilmalarida tez sovutish yordam 
beradi. Bunda tarkibida belitning dumaloqlashgan ko‗rinishidagi zich kristallari 
bo‗lgan klinker olinadi. 
Portlandsement klinkerdagi silikatli minerallarning miqdori taxminan 75 — 
82 % ni tashkil qilsa, qolgan 18 — 25% alit va belit kristallari orasidagi hajmni 
to‗ldiruvchi oraliq moddalardir. Bu moddalar C 
3
A —uch kalsiyli alyuminatning 
va alyumoferrit kalsiy — C
4
AF ning kristallari, shisha va ikkinchi darajali 
kristallar va boshqalardan iborat. C
3
A —uch kalsiyli alyuminat — klinkerda 3 — 
15% miqdorda bo‗ladi. C
5
A
3
shaklida uchraydi, tarkibi 12CaO 7Al
2
O
3
dan iborat 
murakkab tarkibli qattiq aralashmalarni hosil qilsada, u qadar katta 
mustahkamlikka ega emas. Betonning sulfatli koroziyaga uchrashining 
sababchisidir. 
4CaO- Al
2
O
3
Fe
2
O
3
—to‗rt kalsiyli alyumoferrit 10 — 20% miqdorda bo‗ladi. 
Portlandsement gidrolizlanishida qotish tezligiga va issiqlik ajralishiga ma‘lum 
ta‘sir kursatmasligi tufayli gidrolizlanish tezligi bo‗yicha alit va belit o‗rtasidagi 
oraliq vaziyatni egallaydi. 
Klinker shishasi 5—15% miqdorda bo‗ladi, asosan CaO, Al
2
O
3
, Fe
2
O
3
, lardan 
tashkil topadi. Unda MgO va ishqorlar odatda ko‗p uchraydi. 
Magniy oksidi MgO — alyumoferritli faza va klinker shishasi tarkibiga 
periklaz ko‘rinishda kiradi, shuningdek 5% dan ortiq bo‗lmagan miqdorda erkin 
holatda ham uchraydi, bu holatga MgO sement suv bilan birikib Mg(OH)
2
hosil 
qiladi va bu esa hajmiy o‗zgarishlarga olib keladi. 
CaO —erkin holatdagi kalsiy oksidi —donachalar shaklida bo‗ladi. Uning 
miqdori 1% dan ortmasligi lozim. 
Ishqorlar (Na
2
O.K
2
O
) — klinkerning alyumofferitli fazasiga kiradilar, 
shuningdek sementda sulfatlar ko‗rinishida ham bo‗ladilar.