Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик қурилиш инфраструктураси факультети

 

---

17 
Klinker fazilati, klassifikatsiyasi va portlandsementlar nomenklaturasi.
 
Sement klinkerning sifati quyidagilar bilan fazilatlanadi:
-Asosiy oksidlar. 
-Ximyoviy tarkibi. 
- Eng asosiy oksidlar miqdorlari.
-O‗rtasidagi foiz xisobidagi munosabatlarni to‗g‗rilab turuvchi modullarning 
sonli qiymati . 
Avvalgi bog‗langan kalsiy oksidi miqdorining kislotali oksidlar miqdoriga 
nisbatini ifodalovchi va foiz xisobida 1,7 — 2,64 oraliqda o‗zgaruvchi quyidagi 
bitta asosiy gidravlik moduldan foydalanilgan: 
Ammo klinkerning sifatini bittagina modul bo‘yicha baholash yetarli emas 
ekan,shuning uchun yana ikkita modul: silikatli va gil tuproqli modullari kiritiladi.
Silikatli (kremnozyomli) 
Bu modulning sonli qiymati portlandsement uchun 1,7-3,5 sulfatbardoshlisi 
uchun esa 4 va undan ortiq oraliqda o‗zgaradi. 
Glinozyomli (yoki alyuminatli) modul GM. 
Oddiy portlandsement uchun 1,0 — 2,5 oraliqda o‗zgaradi. 
Yuqori CM da xom —ashyoviy aralashma qiyin birikadi, sement sekin tutib 
qoladi va qotadi, ammo yuksak mustahkamlikka ega bo‗ladi. GM ning qiymati 
kam bo‗lgan holda portlandsement minerallashgan suvlarga nisbatan yuksak 
bardoshlikka, kattaroq qiymatlarda esa pasaygan yakuniy mustahkamlikka ega 
bo‗ladi. 
G.Kyul kislotali oksidlarning kalsiy oksidi bilan to‗yinish darajasi deb 
ataluvchi Tk -tuyinish koeffisienti kiritdi. «Ideal» klinkerda u birga teng bo‗ladi va 

---

18 
tarkibida acocan 3CaO·SiO
2
, 3CaO·Al
2
O
3
, va 2CaO·Fe
2
O
3
bo‗ladi.Rus 
tadqiqotchilari V.A. Kind,V.N. Yunglar sement klinkerdagi asosiy oksidlarini 
nisbatini baholash uchun o‗zlarining formulalarini taklif etdilar: 
 
va uni to‘yinish koeffisienti deb atadilar. Xom – ashyoviy aralashmalarni 
xisoblashda quyidagi soddalashtirilgan tuyinish koeffisienti formulalardan 
foydalanish mumkin: 
Zavodda tayyorlanuvchi klinkerlarda Tk ning qiymati xom —ashyo, 
qurilmalar va kuydirish sharoitlariga qarab 0,85 —0,95 oraliqda o‗zgaradi va 
o‗zgarish xom-ashyoning tarkibiga, xossasiga, kuydirish moslamalari turiga, 
shartlariga va boshqa omillarga bog‗liq. Klinkerning fazilati asosiy klinker —
minerallari: C
3
S (alit), C
2
S (belit), C
2
A. C
4
AF — portlandsementning bog‗lovchilik 
xususiyatlarini asosiy minerallarning foiz miqdori bilan aniqlanadi. 
Sobiq Ittifoqda klinkerning mineral tarkibining uning kimyoviy analizi 
natijalariga ko‗ra V.A.Kind formulasi bo‗yicha aniqlanadi: 
% 
C
3
S=3,8SiO
2
(3Tk-2) 
% 
C
2
S=8,6SiO
2
(1-Tk) 
Bunda:SiO
2
— klinkerda bog‗langan kremnozyomni miqdori % Eriydigan 
minerallarning miqdorini foizda glinozyom modulining GM qiymatiga ko‗ra 
xisoblab topiladi.
GM > 0,64 bo‗lganda 
%C
4
AF = 3,04 Fe
2
O
3
; % C
3
A = 2,65(Al
2
O
3
-0,64Fe
2
O
3
); 
GM < 0,64 bo‗lganda 
Bunda AL
2
O
3
. Fe
2
O
3
— ularning miqdori % 
Kalsiy sulfatning miqdorini %, formula bo‗yicha aniqlanadi:%CaS0
4
-
1,7%SO
3 
Mamlakatda chiqariladigan portlandsement klinkerning mineralogik 

---

19 
tarkibi quyidagi oraliqlarda o‗zgaradi: C
3
S 45 — 60%; C
2
S 20-30%; C
3
A
5
-12%. 
C
4
AlF 10-20%F
Ularning xisoblab chiqilgan miqdori 98 — 99% ni tashkil qilib, odatda 
buning 75 — 82% ni silikatlar minerallari ulushiga ,18 — 25% ni esa C
3
A, C
4
AF 
ga to‗g‗ri keladi. Klinker tarkibida C
3
A lar ortiqroq bo‗lganda sementlar juda tez 
qotishadi va tez qotuvchi sementlar ishlab chiqarishda ishlatiladi, agar C
2
S va 
C
4
AF miqdori balanda bo‗lsa, bu holda sementlar sekin —asta qotishadi. C
3
A 
miqdori ko‗p bo‗lgan sementlar esa tez tutib qolishadi va boshlang‗ich muddatida 
tez qotadi, ammo sovuqqa va agressiv muhitlarga barqaror emas.