Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

Goji tabiiy holda qayerda o'sadi?
Yovvoyi tabiatda mevalari aynan shu rezavor bo'lgan butalar o'sadi, deyish mumkin ekstremal sharoitlar. Ko'pincha o'simlikni namlik kam bo'lgan tuproqli tog'li hududlarda topish mumkin. Goji rezavorlari issiqlikni, aniqrog'i, hatto issiqlikni yaxshi ko'radilar, shuning uchun ular ko'pincha quyoshda o'sadi.
Ya'ni, o'simlik alohida g'amxo'rlik kerak emas. Buni va goji rezavorlarining foydali xususiyatlarini hisobga oladigan bo'lsak, bu o'simlikning urug'laridan uyda etishtirish ma'nosiz ish emas.
Uyda goji rezavorlarini qanday etishtirish mumkin?
O'simlik urug'lar va so'qmoqlar bilan ko'payadi. Qaysi variantni tanlash sizning shaxsiy imtiyozlaringizga bog'liq, chunki har qanday holatda o'simlik yaxshi ildiz otadi. To'g'ri, uni urug'lardan etishtirish unib chiqqandan ko'ra biroz qiyinroq bo'ladi - bu ko'proq vaqt talab etadi.
Kesish to'g'ridan-to'g'ri keyingi o'sish joyiga joylashtiriladi. U darhol yaratishi kerak zarur shart-sharoitlar. O'simlik o'rtacha namlik, haroratli tuproqqa muhtoj muhit kamida 20 daraja. Yosh zaiflashgan ko'chat quyoshga ekilmasligi kerak, u har xil harorat ta'siriga chidamli bo'lishidan oldin kuchayishi kerak. Ammo o'simlik kuchga kirganda, u qurg'oqchilikka ham, hatto ozgina sovuqqa ham bardosh bera oladi.
Urug'lardan goji rezavorlarini etishtirish mumkin, ammo bu biroz ko'proq harakat talab qiladi. Bu sizni hayratda qoldirishi mumkin, lekin agar sizda dacha bo'lsa va tungi o'simliklar (masalan, pomidor) ekilgan bo'lsa, unda siz gozhdi rezavorlarini qanday ekish kerakligini bilasiz. Gap shundaki, pomidor va "bo'ri" bir-biriga o'xshash bo'lmasa-da, yaqin qarindoshlardir.
Avvalo, urug'lar uy ko'chatlarini etishtirish idishlariga ekilgan. Qoida tariqasida, bu tuproqqa ekishdan 3-4 oy oldin amalga oshiriladi. Agar sizda allaqachon goji berry urug'lari bo'lsa, siz urug'lardan o'sishni boshlashingiz mumkin. Ularni bir-biridan taxminan 4 mm masofada nam tuproqqa yoyib chiqing. Urug'larni ozuqaviy substratning 2 mm qatlami bilan seping. To'satdan harorat o'zgarishi bo'lmasligi uchun urug'lik idishini polietilen bilan yoping. Bu shuningdek, urug'larga kerak bo'lgan namlikni saqlashga yordam beradi.
Yosh o'simliklar kuchayib ketgandan so'ng, ular alohida nihollarga ekilgan bo'lishi mumkin. Tuproqni isitgandan so'ng, ular ochiq erga ko'chirilishi mumkin. 3-4 yildan keyin siz birinchi mevalarni ko'rasiz dorivor o'simlik. Albatta, dastlab meva kam bo'ladi, vaqt o'tishi bilan ularning soni ortadi.
O'simlikni bog'da ekish shart emas: u uyda muvaffaqiyatli meva beradi yopiq gul. O'simlik idishini eng yorqin deraza tokchasiga qo'ying va shoxlarini muntazam ravishda kesib oling.
Sirdaryoda dunyoda kamyob bo‘lgan Godji o‘simligi plantasiyalari yaratilmoqda
Innovasion rivojlanish vazirligi Sirdaryo viloyati innovasion rivojlanish hududiy boshqarmasi hamda Guliston Davlat universiteti professor olimlari bilan hamkorlikda «Istiqbolli dorivor "Lycium barbarum" (godji) o‘simligi introduksiyasi va uning onalik urug‘chilik plantasiyalarini yaratish» mavzusida amaliy loyiha ustida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Mazkur loyihaga biologiya fanlari doktori, professor Hazratqul Qarshiboyev rahbarlik qilib kelmoqda. Loyiha 3 yilga mo‘ljallangan.
"Lycium"ning asl kelib chiqish vatani Xitoy hisoblanadi. Uning dunyoda 90 dan ortiq turlari mavjud. O‘zbekistonda 3 ta yovvoyi turi uchraydi. "Lycium"ning tabo
batda o‘simlikning mevalari, ildizi va barglari ishlatiladi.
Shuningdek, u oziq-ovqat sanoatida va tabiiy bo‘yoq olishda qo‘llaniladi. Mevasi Godji nomi bilan butun dunyoga mashhur. Godji mevasining asosiy xususiyati shundaki, tarkibi saratonga qarshi unsurlarga boy. Afsuski, tabiatda juda kamyob.
– Italiya, Germaniya, AQSH, Kanada, Xitoy, Koreya hamda yaqin sharq mamlakatlarida keng qo‘llaniladi. U Sharq mamlakatlarining 7 tasi farmakopeyasiga kiritilgan, – deydi Innovasion rivojlanish bosh boshqarmasi mutaxassisi Nurbek Ayaqulov.
– O‘simlikning mevalari tarkibida ko‘p miqdorda askorbin kislota, vitaminlar va biologik faol moddalar borligi aniqlangan. O‘simlikning pishib yetilgan mevalari karotinga, V1, V2, PP, C vitaminlariga juda boy. Ko‘p miqdorda aminokislota va oqsillar, polisaxaridlar, taurin, tetraterpenlar fizalein, betain, ko‘pgina makro va mikroelementlarni saqlaydi.
Mevasi antioksidantlik faolligi juda yuqori. Shu sababli Godji mevalari modda almashinuvini yaxshilash, aqliy va jismoniy toliqishni tiklash, qarish jarayonini sekinlashtirish, organizmdagi endokrin bezlar gormon ishlab chiqarishini kuchaytirish, immunitetni tiklash, hamda anemiya, diabet, qon-tomir tizimi va teri kasalliklarida keng qo‘llaniladi.
E’tiborlisi shundaki, mazkur o‘simlik sho‘rlangan tuproqlarda ham o‘sadi. Amaliy loyihaning maqsadi Respublikamiz uchun yangi bo‘lgan dorivor introdutsent o‘simlik Lyciumning 1 ta turi va 1 ta formasi (Xitoy formasi)ni yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqish hamda ularning birlamchi urug‘chilik plantasiyalarini tashkil etish hisoblanadi. Loyiha bo‘yicha dorivor "Lycium barbarum" onalik plantasiyalarini tashkil etish uchun Sirdaryo o‘rmon xo‘jaligi va Xovos tumanidagi «Obod yurt bog‘lari» dehqon-fermer xo‘jaligi, Jizzax viloyati Zomin o‘rmon xo‘jaligi va «Qutchi» dehqon-xo‘jaligi bilan o‘zaro shartnomalar imzolandi. Ular tomonidan ajratilgan yerlarga Godji o‘simligi urug‘lari ekildi. Navoiy viloyati Karmana tumanidagi 10-umumta’lim maktabi o‘quvchisi Sharofiddin Bobomurodov «Tibet barbarasi», «Xitoy derazasi» kabi nomlar bilan ma’lum bo‘lgan «Godji» mevali o‘simligini o‘z tomorqasida yetishtirishga erishdi. Bu haqda O‘zA Yoshlar ittifoqi axborot xizmatiga tayanib xabar qildi.
«Tomorqamizda 3 sotixli issiqxona bor. Unda limon, papaya, mandarin kabi mevalarni yetishtiraman, — deydi Sh. Bobomurodov. — Darsdan bo‘sh vaqtlarim asosan shu issiqxonada o‘tadi. Anchadan beri «Godji» mevali o‘simligini O‘zbekistonda yetishtirishga qiziqib kelardim. Ushbu mevani tomorqamda yetishtirish uchun internet tarmog‘i orqali buyurtma berib, ikki oy deganda qabul qildim. Hozirgi kunga kelib, meva ko‘paygan. Uning niholi va quritilgan mevasini bozorga sotish uchun tayyor qilib qo‘ydim. Bu oilam daromadiga ham yana qo‘shimcha foyda bo‘ldi.«Godji» mevali o‘simligi tarkibida saraton kasalligining oldini oluvchi mineral modda mavjud bo‘lib, u tabiatda juda kamyob hisoblanadi. O‘simlik iqlim sharoiti tufayli Xitoyning Tibetida o‘sadi.