Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Şərəfəddin Əli ibn Əbdülqadir Maraği
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şərəfşah ibn Məlikdad əş-Şərif əl-Abbasi Maraği
- Şeyx Şihabəddin Əhməd ibn Muhəmməd ibn İbrahim ər-Rumi Maraği
- Şeyx İmadəddin Əbu İshaq İbrahim ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn İbrahim Maraği
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Əli Maraği
- Əbu İshaq İbrahim ibn Əhməd ibn Abdullah ibn Muhəmməd Maraği
- Əbü’l-Leys Kəsir ibn İbrahim ibn Əhməd ibn Abdullah Maraği
- Hafiz Əbü’l-Qasım Əli ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Həsən ibn Abdullah ibn Muhəmməd ibnü’l-Leys Maraği
- Əhməd ibn Muhəmməd Mərəndi
- Şeyx İmadəddin Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Hişam ibn Əbü’l-Heca’ Mərəndi
- İmam Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Muhəmməd Mərəndi
- Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Musa Mərəndi
- Hafiz İbrahim Muhəmməd ibn Musa Mərəndi
- Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Abdullah ibn Bəndər ibn Abdullah ibn Muhəmməd ibn Kəka Mərəndi
- Muhyəddin Əbu Nəsr Əhməd ibn İbrahim ibnü’l-Hümami Mərəndi
- Əbu Bəkr ibn Muhəmməd ibn Hüseyn əs-Səylani Mərəndi
- Vəzir Fəxrəddin Əbü’l-Fəth Əli ibn Hüseyn ibn Muhəmməd ər-Rəvəki Mərəndi
- Əbu Bəkr ibn İshaq ibn Hüseyn ibn Xalid Mərəndi
- Nemətullah ibn Muhəmməd ibn Mənsur Mərəndi
|
Şərəfəddin Əli ibn Əbdülqadir Maraği Kəlam alimi idi. Azərbaycanda təhsil almışdı. O, həmçinin fiqh, üsul, ərəb dili, astronomiya və tibb elmləri ilə də məşğul olmuşdu. Şərəfəddin Əli Maraği mö’təzilə məzhəbinə meyl etmiş, ‚Mənahic fi’l-Üsul‛ və ‚Kəşşaf‛ adlı əsərləri dərindən öyrənmişdi. Lakin daha sonra mö’təzili fikirlərindən imtina etmiş və tövbə edərək təsəvvüfə meyl etmişdi. O, bir müddət Dəməşqdəki Sümeysatiyyə xanəgahında qalmış, daha sonra Xanəgahi-Xatuna köçərək burada ibadətlə məşğul olaraq ömrünü başa vurmuşdu. Təqiyəddin ibn Mufəlləh və Nəcməddin ibn Həcci onun tələbəsi olmuşdular. Alim h. 788-ci ilin rəbiülaxir ayında (may 1386) 60 yaşında vəfat etmişdi 870
.
Bağdadda, Nizamiyyə mədrəsəsində təhsil almışdı. Hələ tələbəlik illərində parlaq zəkası və idrakı ilə öz üstünlüyünü sübut etmişdi. Məzun olandan sonra məşhur fəqihlərdən biri kimi tanınmışdı. Fiqhlə yanaşı məntiq elmi sahəsində də özünün dərin biliyi ilə seçilən Şərəfşah Maraği dialektik məsələlərə dair bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Alim h. 543-cü ildə (1148) Nişapurda vəfat etmişdi 871
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Dəməşqdə Muiniyyə və Xatuniyyə mədrəsələrinin müdərrisi olan 872 şeyx Şihabəddin Əhməd Maraği əl-Əməvi camesində hənəfi camaatının imamlığını da icra edirdi. Şeyx Şəhabəddin Əhməd Maraği həm də məşhur qari idi, çox gözəl və şirin səslə Qur’an oxuyardı. Şam vilayətinin səltənət naibi əmir Cəmaləddin Əfrəm Ağquş 873
şeyx Şihabəddin Əhməd Marağiyə böyük hörmət bəsləyir
870 İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VI, s. 756. 871 İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 75. 872 NUEYMİ, Daris fi Tarixi’l-Mədaris, C. I, 113. Muiniyyə mədrəsəsi Hələb atabəylərindən Nurəddin Muhmud Zəngi (1146-1174) tərəfinən 1160-cı, Xatuniyyə mədrəsəsi isə onun arvadı Xatun bint Muinəddin Azər tərəfindən 1185-ci ildə inşa edilib istifadəyə verilmişdi. Daha ətraflı məlumat üçün bax: NUEYMİ, həmin əsər, C. I, s. 507, 588, C. II, s. 149. 873
Mənşəcə qıpçaq türkü olan əmir Cəmaləddin Əfrəm Ağquş Misir Məmlüklü ordusunda xitmət etmiş komandanlardan biri olmuşdur. Mənbələrdə mömin, çox ibadət edən, xeyriyyəçi şəxs kimi tanıdılan əmir Cəmaləddin Əfrəm həm də cəsur mücahid idi. O, başçılıq etdiyi hərbi birləşmə ilə Əyn Calut döyüşündə (3 sentyabr 1260) fərqənmiş, moğol ordusunun baş komandanı Kətbuğanı şəxsən yaxalayıb öldürmüşdü. Məmlüklü sultanı Nasirəddin Muhəmməd Qəlavun (1293-1294, 1299-1309 və 1310-1341) onu Şam vilayətinə naibü’s-səltənə təyin
və onun arxasında namaz qılmaq üçün tez-tez əl-Əməvi camesinə gəlirdi. Əmir Cəmaləddin Əfrəm bəzən də piyada şeyx Şihabəddinin zikr və ibadətlə məşğul olduğu zaviyəyə gedib onunla görüşür, söhbət edirdi. Bu zaviyə Dəməşqin Böyük Meydan adlanan səmtinin şimali-şərq qismində yerləşirdi. Şeyx Şihabəddin Maraği h. 717-ci ilin məhərrəm ayında (mart 1317) vəfat etmiş və Sufiyyə qəbristanında dəfn edilmişdi 874
.
Maraği Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və Şeyx Şihabəddin Əhməd Marağinin oğlu idi. İbnü’ş-Şihabi ər-Rumi adı ilə tanınmışdı. Atasının vəfatından sonra Dəməşqdə Muiniyyə və Məşixiyyə mədrəsələrinin müdərrisi olmuşdu. Həmçinin əl-Əməvi camesində hənəfi camaatının imamı və Xatuniyyə xanəgahının şeyxi idi. Atasından sonra onun şeyxi olduğu bu xanəgahda ibadət, irşad və mənəvi tərbiyə ilə məşğul olmuşdu. İki dəfə, ehtimal ki, qardaşını görmək üçün, Misirə səyahət etmişdi. H. 26 səfər 742-ci ildə (10 avqust 1341) Dəməşqdə vəfat etmiş və Sufiyyə qəbristanında dəfn edilmişdi 875
.
Maraği Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. Şeyx Şihabəddin Əhməd Marağinin oğlu və Şərəfəddin Əbü’l-Abbas Marağinin qardaşı idi. Atasının həmçinin ‚ər-Rumi‛ nisbəsi daşıması səbəbiylə İbnü’r-Rumi ləqəbi ilə tanınmışdı. Əhməd ibn Hibətullah ibn Əsakirdən hədis dinləmişdi. Qardaşından əvvəl bir müddət əl-Əməvi camesində hənəfi camaatının imamı və Xatuniyyə xanəgahının şeyxi olmuşdu. Sonra Qahirədəki
etmişdi. Bax: İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIII, s. 492; Səlahəddin Xəlil ibn Aybək SƏFƏDİ, Tuhfətü’z-Zəviə’l- Əlbab, (Nşr. İ. S. Xülusi-Səmsam Z. H), C. II, s. 200-201, 208-215, Dəməşq 1991. 874
SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. I, s. 316-317; İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIV, s. 156; İBN HƏCƏR, Dürərü’l- Kaminə, C. I, s. 116. Şeyx Şihabəddin Əhməd Marağinin həmçinin ‚ər-Rumi‛ nisbəsi daşıması ehtimal ki, onun Anadoluda (Rum diyarı) anadan olması səbəbi ilədir. 875 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. I, s. 44; İBN RAFİ’, əl-Vəfayat, s. 38. xanəgahlardan birinin şeyxliyinə təyin edildiyi üçün Misirə getmişdi. H. 29 şəvval 741- ci ildə (16 aprel 1341) Qahirədə vəfat etmişdi 876 .
Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Əli Maraği Yaşadığı dövrün tanınmış filoloqlorandan biri olan alim Mosulda yaşamışdı. İbnü’n- Nədim onun zəkası və elmi biliyi sayəsində Əbü’l-Abbasın 877
sarayındakı alimlər sırasına daxil olduğunu qeyd etmişdir. O, tanınmış alim Əbu İshaq İbrahim ibn Muhəmməd əz-Züccac Bağdadinin (855-923) müəllimi olmuşdu. Ərəb dilinin qrammatikasına dair ‚Müxtəsər fi’n-Nəhv‛ adlı əsərin müəllifi idi. Onun bir digər əsəri də ‚Şəvahidü’s-Sibəveyh və Təfsiruhə‛ 878
adlı əsərə yazdığı şərh idi 879
. Ölüm tarixi məlum deyil. Ömər Rzanın qeyd etdiyinə görə alim h. 311-ci ildə (923) həyatda olmuşdur 880
. Buna görə onun IX-X əsrlərdə yaşadığını söyləmək olar.
Yaşadığı dövrün tanınmış mühəddislərindən biri idi. Hədis dinləmək üçün Azərbaycan, İran, İraq, Hicaz, Xorasanın şəhərlərini gəzmiş və bir çox alimdən hədis dinləmişdi. Qəzvində İbrahim ibnü’l-Müəbbər və Əbu Əli Hüseyn ibn Muhəmməd ibn Şueyb əl-Ənsari Qəzvinidən hədis dərsləri almışdı. Əbu İshaq İbrahim Maraği ‚Müxtəsər fi Səvabü’l-Əmal‛ adlı əsərin müəllifi idi. Alim h. 480-ci (1087) ilin
876 İBN RAFİ’, əl-Vəfayat, s. 30. 877 Təssüf ki, İbnü’n-Nədim bu Əbü’l-Abbasın kim olduğunu qeyd etməmişdir. Haqqında məlumat verdiyinə görə Əbu Bəkr Maraği, İbnü’n-Nədimdən (937-1010) ya əvvəl ya da onunla eyni dövrdə İraqda yaşmışdır. Elə isə buradakı Əbü’l-Abbas Abbasi xəlifələrindən biridir. Çünki həmin dövrdə İraq Abbasilərin hakimiyyəti altında idi. 37 Abbasi xəlifələsindən 8-i ‚Əbü’l-Abbas‛ künyəsi daşımışdı. Bunlardan 3-ü İbnü’n-Nədimdən sonra (öl. 1010) yaşamışdılar. Əbu Bəkr Muhəmməd Marağinin tələbəsi Əbu İshaq əz-Züccac Bağdadinin (855-923) yaşadığı dövrlə müqayisə edərək burada adı çəkilən Əbü’l-Abbasın aşağıda adı çəkilən iki Abbasi xəlifəsindən biri olduğunu söyləmək olar: Əbü’l-Abbas Əhməd əl-Mu’təməd Ələllah (869-892) və Əbü’l-Abbas Əhməd əl-Mu’təzid Billah (892-901). Sözü gedən Abbasi xəlifələri ilə bağlı ətraflı məlumat üçün bax: İmadəddin ƏBÜ’L-FİDA İsmayıl ibn Əli, Kitabü’t-Tibrü’-Məsbuk fi
878
Bu şərh Sibəveyh ləqəbi ilə tanınmış iranlı alim Əbu Bişr Əmr ibn Osman əl-Qənbər əş-Şirazinin (767-809) əsərinə yazılmışdır. Əbu Bişr Sibəveyh öz dövrünün məşhur dilçi alimlərindən və mühəddislərindən biri idi. O, ərəb dilinin qrammatik qaydalarının müəyyənləşdirilməsi, ərəb filologiyasının təlim və tədrisi metodologiyasının təməlini qoymuş alimlərdən biri hesab olunur. 879 YAQUT əl-HƏMƏVİ, İrşadü’l-Ərib, s. 1546; İBNÜ’n-NƏDİM, əl-Fihrist, s. 88; QIFTİ, İnbahu’r-Ruvat, C. III, s. 196. 880 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 548. ortalarında Rey şəhərində vəfat etmişdi 881
. Fikrimizcə Əbu İshaq İbrahim Maraği aşağıda haqqında məlumat verdiyimiz Əbü’l-Leys Kəsir Marağinin atası idi.
Mühəddis idi. Qazi Əbü’l-Fəth Müzəffər ibn Muhəmməd əl-Əssardan hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbu Tahiri Əhməd əs-Süləfi İsfəhani Rey şəhərində onunla görüşmüş 882 . Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır. Hafiz Əbü’l-Qasım Əli ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Həsən ibn Abdullah ibn Muhəmməd ibnü’l-Leys Maraği Yaşadığı dövrün məşhur hədis hafizlərindən biri idi. H. 326-cı ilin rəcəb ayında (may 938) Bəlxdə doğulmuş və bu şəhərdə böyümüşdü. O, siqa, mötəbər hədis ravisi kimi tanınırdı. İlk olaraq atasından, daha sonra isə Əbu Səid Heysəm ibn Kuleyb əş-Şaşi, Əbü’l-Fəzl Muhəmməd ibn Əhməd əs-Süləmi, Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Əhməd ibn Həbib, Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Muhəmməd, Əbu Cə’fər Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Cəmil Bağdadidən hədis dinləmişdi. Alim Xorasan və Türküstan ellərini gəzmiş, Bəlx, Buxara, Nəsəf və Səmərqənddə hədis dərsləri vermiş və hədis nəql etmişdi. Əbü’l-Qasım Əli Maraği, Əbü’l-İsa Tirmizinin ‚Şəmailü’n-Nəbi‛ adlı əsərindəki hədisləri qəribü’l-hədis 883 baxımından təhqiq etmişdir. Alim h. 28 səfər 411-ci ildə (23 iyun 1020) Buxarada vəfat etmişdi 884
.
Müfəssir olan Əhməd Mərəndi həmçinin fəraiz elmi, vərəsəlik hüququ sahəsində də mütəxəssis idi. Məlum olmayan səbəbdən əlil olan alim tutulduğu ağır xəstəlikdən iztirab çəkmiş və h. 549-cu ildə (1154) vəfat etmişdi. Səlahəddin Səfədi onun ‚əz-
881 RAFİ’İ, Tədvin, C. II, s. 101. 882
ƏBU TAHİR İSFƏHANİ, Mu’cəmü’s-Səfər, s. 341. 883
Qəraibü’l-Hədis, hədis elmlərindən biridir. Daha çox hədis mətinlərinin ərəb dilinin filoloji qaydaları baxımından tədqiq edilməsinə deyilir. 884 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. IV, s. 241-242. Zureyr‛ yəni ‚kor‛ ləqəbi ilə tanındığını qeyd etmişdi 885
. Əhməd ibn Muhəmməd Mərəndi ehtimal ki, mübtəla olduğu göz xəstəliyi səbəbiylə əlil olmuşdu.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih, mühəddis və müfəssir idi. O, xüsusilə Qur’ani-Kərimin ayələrini Rəsulullahın (s.ə.s) hədisləri ilə şərh etmək sahəsində ixtisaslaşmışdı. İbnü’l- Fuvati onun qələmə aldığı və ayələrin hədislərlə şərh edildiyi bir təfsir risaləsini oxuduğunu və orada Qur’ani-Kərimin Mümtəhinə surəsi 6-cı (Ola bilsin ki, Allah sizinlə düşmənçilik etdiyiniz kimsələr arasında dostluq yaratsın. Allah hər şeyə qadirdir. Allah bağışlayandır, rəhm edəndir!) 886
ayəsini Əli ibn Əbu Talibin (ا) Rəsulullahdan (م) nəql etdiyi bu hədislə şərh etmişdir: ‚Düşməninlə orta yollu düşmənlik et (ona nifrətdə və düşmənçilikdə ifrata varma) ki, bir gün dostuna çevrilə bilər‛
887 . Təəssüf ki, İbnü’l-Fuvatin alimin ölüm tarixi və yaşadığı dövr haqqında məlumat verməmişdir. İmadəddin ibnü’l-Əbü’l-Heca’ Mərəndi təqribən XII-XIII əsrlərdə, Eldənizlilərin hakimiyyəti illərində (1136-1225) yaşamışdır.
Yaşadığı dövrün tanınmış fəqihlərindən və şafi’i alimlərindən biri idi. Əbdülkərim Qəzvini onu ‚alim, müttəqi imam‛ kimi sözlərlə vəsf etmişdi. Əbu Bəkr Muhəmməd Mərəndi Qəzvindəki Əmir Əli əl-Hüsami mədrəsəsinin müdərrisi idi. Qəzvindən yetişmiş bir çox məşhur alim onun tələbəsi olmuşdu. Bunlardan biri də imam Əbu Süleyman əz-Zübeyri idi. İmam Əbu Bəkr Muhəmməd Mərəndi bir çox qəzvinli əyan və əşraf ailəsinin övladının təlim və tədrisi ilə məşğul olmuşdu. O, güclü xitabət qabiləyyətinə malik idi. Əbdülkərim Rafi’i h. 580-ci (1184) ildə imam Əbu Bəkr
885
SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. VIII, s. 100. 886
[ ٌْ٤ ِؼ َن ٌنُٞلَؿ ُ َّللَّا َٝ ٌه٣ِكَه ُ َّللَّا َٝ اًجَّق ََٞٓ ُِْْْٜ٘ٓ ُْْرْ٣َقاَػ َٖ٣ِمَُّا َْٖ٤َت َٝ ٌَُْْْ٘٤َت َََؼْعَ٣ َْٕأ ُ َّللَّا ٠ٍََػ] 887 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 854. Bu hədis üçün bax: Muhəmməd ibn İsmayıl BUXARİ, Ədəbü’l- Müfrəd, C. II, s. 664-665, (Nşr. A. F. Yavuz), İstanbul 1974. * آ آٞ٣ يث٤ثؼ ٌٕٞ٣ ٕأ ٠ٍػ آ اٗٞٛ يع٤ـت طـتأ+. Müsəlmanın dostluğunun da, düşmənliyinin də Allah üçün olmalı olduğuna dair çox sayıda hədis var. İmam Təbəri də bu ayəni şərh edərkən bu gün İslama və müsəlmanlara düşmən olanın, əgər Allah murad edərsə, bir gün İslamı qəbul edib müsəlman olamasının mümkün olduğunu bəyan edildiyini yazmışdır, yoxsa müsəlmanların kafirlərə qarşı sevgi və dostluq hissləri bəsləmələrinin mümkün olmadığı Qur’anın bir çox aysində bildirilmişdir.. Bax: Əbu Cə’fər Muhəmməd ibn Cərir TƏBƏRİ, Camiü’l-Bəyan fi Təfsiri’l-Qur’an, C. VIII, s. 257, İstanbul 1996.
Mərəndinin xütbələrinin qeyd edildiyi kitabı gördüyünü bildirməkdədir. Müəllif bu kitabın alimin tələbəsi Əbu Süleyman əz-Zübeyri tərəfindən qələmə alındığını qeyd etmişdir. Əbdülkərim Rafi’i alimin xütbələrindən birini öz əsərində nəql etmişdir 888
. İmam Əbu Bəkr Mərəndinin ölüm tarixi məlum deyil. Təqribən XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.
Hədis ravisi və Əbu Nueym Cürcaninin 889
vərraqı 890
idi. O, Qəzvində yaşamış, İbrahim ibn Hüseyn Həmədanidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Qəzvində yetişmiş bir çox alim ondan hədis dinləmişdi. Muhəmməd ibn Əbu Xəlil və Əbdürrəhman ibn Əbu Hatim hədis ravisi olaraq onu yüksək qiymətləndirmişdilər. Əbu Abdullah Muhəmməd Mərəndi vərraq olduğu üçün kitabların üzünün köçürülməsi işi ilə də məşğul olurdu. Onun qələmindən 500 cilddən çox kitab çıxmışdı 891 . Ölüm tarixi məlum deyil. IX-X əsrlərdə yaşamışdır.
Əbu Abdullah Muhəmməd Mərəndinin oğlu idi. Hədis hafizi və atası kimi vərraq idi. O, da atası kimi çox sürətli yazı yazması ilə tanınmışdı 892 . Ölüm tarixi məlum deyil. X əsrdə yaşamışdı.
ibn Kəka Mərəndi Mühəddis idi. Əbü’l-Həsən Əli Darəqutni, İbn Şahin 893 , fəqih Əbu Həsən Əli ibn Muhəmməd əl-Qəssar, Əbu Nəsr Əbdürrəhman ibn Əhməd Həmədani, Əbü’l-Qasım
888 RAFİ’İ, Tədvin, C. II, s. 17. 889 Hafiz Əbu Nueym Əbdülməlik ibn Muhəmməd ibn Ədiyy Cürcani Əstərabadi (856-935). Yaşadığı dövrün böyük hədis hafizlərindən biri idi. 890
Vərraq-kitab və.s dəftərxana ləvazımatının ticarəti ilə məşğul olan şəxs. 891
YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. V, s. 176-177. 892
HİMYƏRİ, Nisbə ilə’l-Məvazi’, C. I, s. 588. 893
Hafiz Əbu Həfs Ömər ibn Əhməd ibn Osman ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Əyyub ibn Şahin Bağdadi (öl. 995). Böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis və təfsir sahələrində bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Musa ibn İsa Sərrac, Əbü’l-Həsən əl-Hərbi, Əbu Həfs əl-Kinani və daha onlarla mühəddisdən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. H. 433-cü ildə (1042) həcc ziyarətindən qayıdarkən Dəməşqdə gəlmiş və burada hədis dərsləri vermişdi. Əbdüləziz əl-Kinani, Əbü’l-Qasım ibn Əbü’l-Əla, Əbu Mənsur Hibətullah ibnü’s-Səqr Mərəndi, Əbu Həsən Əli ibn Həsən ibn Hərur və başqaları da ondan hədis dinləmişdilər 894
. Əbu Abdullah Muhəmməd Mərəndinin ölüm tarixi məlum deyil. XI əsrdə yaşamışdır. İbn Əsakir öz əsərində onun nəql etdiyi hədislərdən aşağıdakını qeyd etmişdir: Ənəs ibn Malik (ا) dedi: Allah Rəsulu (م) buyurdular ki; ‚Kim şəhid olmağı sədaqətlə (səmimi olaraq) istəsə Allah ona şəhidlik verilər. Hətta (düşmənin silahı) ona isabət etməsə belə‛ 895 .
Muhyəddin Əbu Nəsr Əhməd ibn İbrahim ibnü’l-Hümami Mərəndi Mühəddis idi. H. 477-ci (1084) ildə Qəzvində təhsil almış, bu şəhərdə Əbü’l-Fəth ər- Raşidi, Əbu Mənsur əl-Muqri kimi alimlərdən hədis dərsləri almışdı 896
. Hafiz Əbu Tahir əs-Süləfi (öl. 1181) Azərbaycanda olarkən Xoy şəhəri yaxınlığında Muhyəddin Əhməd Mərəndi ilə görüşüb söhbət etmişdi 897
. Muhyəddin Əhməd Mərəndinin ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.
XII əsrdə yaşamış şafi’i məzhəbinə mənsub alim idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumat yoxdur. ‚Fəzlü’l-Füqəra ələ’l-Əğniya‛, ‚Nəcatü’z-Zakirin‛ və ‚Xəvf və Rəca‛ Əbu Bəkr əs-Səylani Mərəndinin müəllifi olduğu farsca əsərlərdir. Bu əsərlərin əlyazma nüsxələri Ankara Milli kitabxanada mövcuddur. Onun Azərbaycan türkcəsində qələmə aldığı ‚Zadü’l-İbad‛ adlı təsvvüfə dair əsərin bilinən yegan nüsxsi İstanbulda, Topqapı muzeyində saxlanılır.
894
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. LIII, s. 331; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. V, s. 176-177. 895
İBN ƏSAKİR, yenə orada. (ٚثصذ ُْٝ اٜ٤طػأ اهقاص جقاٜشُا ةِغ ٖٓ). Bu hədis üçün bax: MÜSLİM, Səhih, İmarat, 46/1908. 896
RAFİ’İ, Tədvin, C. II, s. 137. 897
ƏBU TAHİR İSFƏHANİ, Mu’cəmü’s-Səfər, s. 22. İbnü’l-Fuvati onun Anadolu Səlcuqlu dövlətində vəzir olduğunu bildirməkdədir. Müəllifin yazıdığına görə Fəxrəddin Əbü’l-Fəth Mərəndi 898 Anadolu Səlcuqlu sarayının sahibi-divanı Muinəddin Süleyman Pərvanə (öl. 1277) ilə birlikdə h. 666-ci ildə (1268) Marağaya gəlmiş və onlar Marağa rəsədxanasının olduğu dağın ətəyindəki çadırlarda qalmışdılar. İbnü’l-Fuvati həmin vaxt özünün də Marağada olduğunu yazır. Müəllif Anadoludan gələn bu rəsmi heyətin daha sonra Elxanlı hökmdarı Abaqa xanla (1262- 1282) görüşmək üçün yola çıxdığını bildirmişdir. O, rəsmi heyətin qiymətli hədiyyələrlə moğol xanının hüzuruna getdiklərini, həyiyyələr arasında şahinlər, qatırlar və başqa qiymətli quşların da olduğunu, bu heyətin oradakı fəqirlərə qarşı xeyli səxavitli davranaraq çoxlu dirhəm sədəqə verdiyini yazmışdır 899 . Müəllif Fəxrəddin Əbü’l-Fəth Mərəndinin ölüm tarixini qeyd etməmişdir.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. H. 712-ci ildə (1311) anadan olmuşdu. Zahid və abid bir insan olan Əbu Bəkr Mərəndi təsəvvüf əhlinə mənsub idi. O, Qahirədəki Nasiriyyə xanəgahında fiqh dərsləri verir, həmçinin mənəvi tərbiyə və irşadla məşğul olurdu
900 . Ölüm tarixi məlum deyil. XIV əsrdə yaşamışdır.
Mühəddis idi. Mərəndin cümə məscidində hədis dərsləri vermişdi. O, Əbu Mənsur Hibətullah ibnü’s-Səqr Mərəndinin tələbəsi olmuş, ondan hədis dinləmişdi. Əbu Mənsur Hibətullah ibnü’s-Səqr Mərəndi isə Mərəndli məşhur mühəddis Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Kəka Mərəndinin tələbəsi olmuşdu 901
. Nemətullah Mərəndinin ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.
898
(Ph) Doktorluq dissertasıyam Anadolu Səlcuqlu tarixi bağlı olduğu üçün sözü gedən dövrün tarixi mənbələri ilə yaxından tanış olub tədqiq etmə fürsətim olmuşdur. Həmin bu dövrdə Anadolu Səlcuqlu dövlətində ‚Mərəndi‛ nisbəsi ilə tanınmış sadəcə bir şəxsə rast gəlmişdik, bu da Baba Mərəndi ləqəbli dövlət və din xadimi qazi Məcdəddin Mərəndidir. Bunun xaricində, sözü gedən dövrdə, xüsusən də sahibi-divan Muinəddin Süleyman Pərvanənin ətrafında ‚Mərəndi‛ nisbəli başqa bir məşhur şəxsin olduğuna dair mənbələr heç bir məlumat vermirlər. 899
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/3, s. 244-245. 900
SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’, C. V, s. 230. 901
İBN ƏSAKİR, Mu’cəmü’ş-Şüyux, s. 308. |