Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Ədib Fəxrəddin Əbü’l-Məali Əhməd ibn İsa ibn Əbü’l-Həsən Maraği
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəxrəddin Əbü’l-Qasım Əhməd ibn Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Həsən Maraği
- Əbu Abdullah Hüseyn ibn Cə’fər Maraği
- Xətib Eynəddin Əbü’l-Fəzl Əhməd ibn Fəzlullah ibn Ömər əs-Sacusani Maraği
- Hafiz Kəmaləddin Əbü’l-Fəzail Əbdülqadir ibnü’l-Qeybi Maraği
- Qazi Sədrəddin Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Abdullah ibn Əbdürrəhman Maraği
- Katib Eynəddin Əbu Əli Bədəl ibn Əli ibn Abdullah Maraği
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Musa ibn Həbşun Maraği
- İmadəddin Əbu Muhəmməd Yunis ibn Muhəmməd ibn Yunis ibn Məs’ud Maraği
- Əbu Əyyub Yəhya ibn Malik əl-Əzdi Maraği
- Əlaəddin Əli ibn Əhməd ibn Muhəmməd əl-Buxari Maraği
- Şeyx Zeynəddin Əbu Həfs Ömər ibn Həsən ibn Məzyəd ibn Ümeylə ibn Cəmiə’ ibn İ’ydan əl-Mizzi Maraği
- Şeyx Fəxrəddin Əhməd ibn Yusif ibn Rüstəm ibn Tavan Maraği
|
Ədib Fəxrəddin Əbü’l-Məali Əhməd ibn İsa ibn Əbü’l-Həsən Maraği Ədəbiyyatçı və şair idi. Marağanın əsilzadə ailələrindən birinə mənsub idi. Bağdadda yaşamış və yaşadığı dövrün alim və fəzilət sahibi şəxslərindən biri kimi tanınmışdı. Dostu İbn Cükeynanın 759
vəfatından mütəssir olaraq bir nə’t yazmışdı. İbnü’l-Fuvati bu nə’ti oxumuş və bir neçə beytini öz əsərində qeyd etmişdir 760 .
Fəxrəddin Əbü’l-Qasım Əhməd ibn Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Həsən Maraği Riyaziyyatçı alim idi. Qardaşlarının ən kiçiyi olan Fəxrəddin Əbü’l-Qasım Maraği gözəl simalı, xoşrəftar, səxavətli, ismətli, yumuşaq xasiyyətli, gözəl nitq qabiliyyətinə malik olan bir şəxs idi. Qardaşları ilə birgə mövlana Rəxidəddin ər-Razinin tələbəsi olmuş, daha sonra mövlana Nəcməddin Əhməd ibnü’l-Bəvvabdan 761
riyaziyyat dərsləri almışdı. Təhsilini başa vurduqdan sonra h. 681-ci ilin şaban ayında (noyabr 1282) Elxani
758
YAFİ’İ, Miratü’l-Cənan, C. II, s. 542; İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIII, s. 338; Şihabəddin Əbu Şamə Əbdürrəhman ibn İsmayıl əl-MƏQDİSİ, Təracim Ricali’l-Qərneynü’s-Sadis və’s-Sabi’, s. 194, Beyrut (trz). Burada göstərdiyimiz mənbələrdən sadəcə Yafi’i ehtiyatsızlıq ucbatından yanğın çıxaran şəxsin adını qeyd etmişdir. 759
Əbu Muhəmməd Həsən ibn Əhməd ibn Cükeyna ət-Tahiri (öl. 1134) Abbasilər dövrünün məşhur şair və ədiblərindən biri olmuşdu. 760 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/3, s. 94-95. 761 Nəcməddin Əhməd ibn Əli ibn Əbü'l-Fərəc yaşadığı dövrün məşhur riyaziyyat, həndəsə və astronomiya alimi idi və İbnü’l-Bəvvab əl-Bağdadi adı ilə tanınmışdı. O, Marağaya gəlib burada elmi tədqiqat və tədrislə məşğul olmuşdu. Ehtimal ki, Elxanilər dövründə Marağada Nəsrəddin Tusinin (1274) təşəbbüsü ilə qurulmuş elmi tədqiqat mərkəzində çalışmışdı.
şahzadəsi Arqunun xidmətinə daxil olmuşdu. Arqun xanın hakimiyyəti illərində (1284 - 1291) müxtəlif vəzifələrə təyin olunmuşdu. Bir müddət Bağdad gedərək burada maliyyə müfəttişi olaraq çalışmışdı. Fəxrəddin Əbü’l-Qasım Maraği h. 721-ci ilin zilhiccə ayında (yanvar 1322) Anadoluda, Sivas şəhərində qətlə yetirilmiş və cənazəsi Marağaya gətirilərək burada dəfn edilmişdi 762
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. ‚Təklif fi Füruü’l-Fiqhi’l-Hənəfi‛, ‚Hürufü’s-Səbə’ fi’l-Kəlam‛ adlı əsərlərin məülləifi olan Əbu Abdullah Hüseyn Maraği h. 389-cu ildə (999) vəfat etmişdi 763
.
XII-XIII əsrlərdə Azərbaycanın görkəmli fəqih, xətib və katiblərindən biri olmuşdur. İbnü’l-Fuvati onun çox yazı yazdığını, Marağa şəhərinin xətibi olduğunu və onun haqqında öz dostu Səfiyəddin Əbu Muhəmməd əs-Sacusani Marağidən eşitdiyini qeyd etmişdir
764 . Ölüm tarixi məlum deyil.
Xəttat, bəstəkar, musiqişünas alim və şair idi. H. 20 zilqədə 754-cü ildə (17 dekabr 1353) ildə Marağada dünyaya gəlmişdi. 4 yaşında məktəbə getmiş, 8 yaşında Qur’ani-Kərimi əzbərləyərək hafiz olmuşdu. 10 yaşında isə qrammatika dərsləri alaraq ərəb dilini öyrənmişdi. O, Azərbaycandakı mədrəsələrdə təhsilini başa vurduqdan sonra gənc yaşlarında istedadlı alim kimi tanınmışdı. Sultan Üveys Cəlayirin (1356-1374) sarayında mülazim 765
kimi işə başlamış, daha sonra sultan Əhməd Cəlayirin (1382-1410) sarayında
762 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/3, s. 102-103. Əmir Çobanın oğlu Timurtaş (Dəmirdaş) Elxanilərin Diyari- Rum (Anadolu) canişini idi. 1322-ci ildə özünü ‚Mehdi‛ elan edərək Elxanilərə qarşı qiyam qaldırmış, Anadolunun şərqindəki bir çox şəhər və qəsəbələri talan edərək dağıltmışdı. Onun bu qiyamı daha sonra yatırılmışdı. Bu hərc- mərclik vaxtı Anadoludakı bir sıra Elxani dövlət məmurları qətlə yetirilmişdilər. Böyük ehtimalla Fəxrəddin Əbü’l- Qasım Maraği də qiyamçılar tərəfindən qətlə yetirilmişi. 763 KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C.I, s. 608, 819; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 606. 764 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 1120. 765 Mülazim-mədrəsəni yeni bitirmiş tələbələrin ilk işi, stajerlik. məmur olmuşdu. Bu illərdə Təbrizdə və Bağdadda yaşamışdı. H. 795-ci (1393) ildə Bağdadı zəbt edən əmir Teymur hafiz Kəmaləddin Marağini özü ilə Səmərqəndə aparmışdı. Əmir Teymurdan sonra onun oğulları Miranşah və Şahruxun sarayında xidmət edən hafiz Kəmaləddin Maraği h. 837-ci (1434) ildə Əfqanıstanın Herat şəhərində vəba xəstəliyinə yoluxaraq vəfat etmiş və orada dəfn edilmişdi. Hafiz Kəmaləddin Maraği müxtəlif elm sahələrinə dair bir sıra əsərin müəllifi idi. Bunlardan ‚Camiü’l-Əlhan‛ı oğlu Nurəddin Əbdürrəhman üçün yazmışdı. ‚Məqasidü’l-Əlhan‛ adlı əsərini 12 ramazan 821-ci ildə (12 oktyabr 1418) yazıb başa çatdırmışdı. Bu əsərin alimin öz dəsti-xətti ilə yazılmış nüsxəsi Tehranda, Astan Qüdse-Rəzəvi kitabxanasında saxlanılır. İstanbuldakı Nuriosmaniyyə kitabxanasında isə alimin ‚Məqasidü’l-Əlhan fi Talifü’l-Nəğm və’l-Əvzan‛, ‚Camiü’l-Əlhan‛, ‚Risalə fi Fəvaidü’l-Əşərə‛, ‚Şərhu- Ədvar‛ adlı musiqişünaslığa dair əsərləri mühafizə edilir. Bunlardan sonuncusu tanınmış azərbaycanlı musiqişünas alim Səfiyəddin Əbdülmömin Urməvinin (öl. 1293) musiqiyə dair ‚Risalətü’l-Ədvar fi Həlli’l-Əvtar‛ adlı əsərinə yazılmış şərh idi. Hafiz Kəmaləddinin musiqiyə dair digər bir əsəri ‚Kənzü’l-Əlhan fi İlmü’l-Ədvar‛ adlanır. Hafiz Kəmaləddin Maraği musiqiyə dair əsərlərini farsca qələmə almışdı. O, həmçinin istedadlı şair idi, türkcə və farsca çox gözəl şe’rlər yazmışdı 766
.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Yaşadığı dövrün əyanlarından, fəzilətli və nüfuzlu şəxslərindən biri idi. h. 538-ci ildə (1143) Bağdada getmiş və buradakı mədrəsələrdə təhsil almışdı. Şeyx Əbü’l-Bərəkat İsmayıl ibn Əbi Sə’din tələbəsi olmuş, onun hədis dərslərində iştirak etmişdi. 77 yaşında sonuncu dəfə həcc ziyarətinə getmişdi. Qazi Sədrəddin Maraği həmçinin sərvət sahibi varlı şəxs idi. O, həmişə bahalı libas geyir və öz geyimi ilə fərqlənirdi. Xeyriyyəçiliyi ilə məşhur olmuş qazi Sədrəddin Maraği çox sayıda xeyriyyə qurumları təsis etmiş, xalqın istifadəsi üçün öz əmlakını vəqf etmişdi. Alim h. 570-ci ildə (1175) vəfat etmişdi 767 .
766 KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. I, s. 1513; NƏFİSİ, Tarixi-Nəzm və Nəsr, C. II, s. 777; TƏRBİYƏT, Danişməndan, s. 88; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 193 767
ZƏHƏBİ, Müxtəsər Tarixi-İbnü’d-Dübeysi, 33. Qazi Muhyəddin Əbu Muhəmməd Həsən ibn Muhəmməd ibn Abdullah Maraği Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. O, yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz qazi Sədrəddin Əbu Bəkr Muhəmməd Marağinin oğlu idi. O, özünün mədrəsəsini təsis etmiş və orada şafi’i fiqhini tədris etmişdi. Şair Müəyyinəddin Təntərani qazi Muhyəddin Marağinin şərəfinə qəsidə yazaraq onu mədh etmişdi 768
. Alimin ölüm tarixi məlum deyil. XII-XIII əsrlərdə yaşamışdır. Müəyyinəddin Əbu Muhəmməd İsmayıl ibn Muhəmməd ibn İsmayıl ət-Təntərani Maraği Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və ədib idi. Öz dövrünün görkəmli ədib və alimlərindən olan Müəyyinəddin Maraği ərəb və fars ədəbiyyatının, nəzm və nəsrinin nadir bilicilərindən idi. O, marağalı qazi Sədrəddin Əbu Bəkr və onun oğlu qazi Muhyəddin Əbu Muhəmmədin yaxın adamlarından biri idi. Müəyyinəddin Maraği h. 613-cü ilin səfər ayında (iyun 1216) vəfat etmişdi 769 .
Əmir İzzəddin Əbü’l-Haris Arslan-Apa ibn Atabəy ət-Türki Maraği XII-XIII əsrlərdə yaşamış azərbaycanlı dövlət xadimi idi. O, ədalətli əmir kimi məşhur olmuşdu. Sərab qazisi şeyx Kəmaləddin Əhməd Maraği onu öz şe’rlərində tərənnüm etmişdi. Əmir İzzəddin Arslan-Apa h. 605-ci (1209) ildə Təbriz yaxınlığındakı Vazrukan adlı yerdə Əhər hakimi Nüsrətəddin Piştəkinlə döyüşdə qətlə yetirilmişdi. Əmir İzzəddin Arslan-Apa Marağadakı ‚əl-Qazi‛ mədrəsəsini inşa etdirmişdi. Bu mədrəsənin kitabəsində belə yazılmışdı: ‚əş-Şafi’i (/) fiqhdə, təbirdə, döyüşdə və gücdə bütün insanların imamıdır. İslamda xilafət Abbasilərə məxsus olduğu kimi, imamət də ona (imam əş-Şafi’iyə (/)-E.N) məxsusdur‛ 770
.
768
BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67. 769
BÜNYADOV, həmin məqalə. 770
BÜNYADOV, həmin məqalə. XI-XII əsrlərdə, Eldənizlərin hakimiyyəti illərində Azərbaycanın dövlət xadimlərindən biri olmuşdur. Marağada katib vəzifəsində işləmişdi. Katib Eynəddin Maraği həmçinin istedadlı şair idi. İbnü’l-Fuvati öz əsərində onun ərəbcə yazdığı qəzllərdən bəzi misraları qeyd etmişdi. Katib Eynəddin Maraği h. 525-ci ildə (1131) Marağada vəfat etmişdi 771
.
Şam vilayətinin əmiri-sahili 772
olan Əbu Bəkr Muhəmməd Maraği həmçinin hədis ravisi idi. O, Dəməşq və Səyda 773 şəhərlərində yaşamışdı. Muhəmməd ibn Hısn ibn Xalid əl- Alusi, Muhəmməd ibn Süfyan ibn Musa əs-Səffar, Muhəmməd ibn Əli ət-Təmimi, Əbu Nəsr Fəth ibn Əfləh Tarsusidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbdülvəhhab əl- Meydani, Əbu Məs’ud Saleh ibn Əhməd əl-Manihi, Əbu Abdullah Hüseyn ibn Cə’fər əl-Cürcani, Əbü’l-Hüseyn ibn Cuməy’i 774 də ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər. Əbu Bəkr Muhəmməd Maraği h. 362-ci ilin məhərrəm ayında (oktyabr 972) vəfat etmişdir
775 . İbn Əsakir əsərində, nəql silsiləsində Əbu Bəkr Muhəmməd Marağinin də adının olduğu bir neçə hədis qeyd etmişdir. Bunlardan biri də Cabir ibn Abdullahın (ا) adından uydurulmuş, Darəqutni, Zəhəbi kimi mühəddislərin haqqında ‚hədis deyil‛, ‚heç bir şeydir‛ 776
, ‚mətrukdur‛ dedikləri 777
, aşağıdakı sözdür: Cabir ibn Abdullah (ا) dedi ki, Allah Rəsulu (م) buyurdular ki; ‚(Me’rac gecəsi) cənnətin qapısın üzərində ‚Lə iləhə illallah, Muhəmməd rəsul Allah‛ yazıldığını gördüm‛ 778
.
771
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 1121-1122. 772
Şam vilayəti, yəni indiki Suriya, İordaniya, Fələstin, Livan və İsrail dövlətlərinin mövcud olduğu torpaqların, Aralıq dənizi sahillərinin idarəsi və təhlükəsizliyinin təmini ilə məşğul olan hərbi-inzibati idarəçiyə əmiri-sahil deyilirdi. 773
Səyda-Livan ərazisində, Aralıq dənizi sahilində yerləşən indiki Sidon şəhəri. 774
Şeyx Əbü’l-Hüseyn Muhəmməd ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Əhməd ibn Əbdürrəhman ibn Yəhya ibn Cuməy’i əl-Ğəssani əs-Səydavi (917-1012) məşhur mühəddislərdən biri olmuşdur. ‚əl-Mu’cəm‛ adlı hədis kitabının müəllifidir. 775
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. LVI, s. 72; SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. IV, s. 241-242. 776
‚Leysə bi-şey‛-(heç bir şeydir) hədisin nəql silsiləsindəki 3 və ya 4-cü dərəcədəki ravi haqqında istifadə olunan ifadə. Nəql silsiləsində belə bir ravinin olduğu hədis qəti surətdə qəbul edilmir. Bax: AYDINLI, Hadis Istılahları Sözlüğü, s. 89. 777
ZƏHƏBİ, Mizanü’l-E’tidal, C. I, s. 607, C. II, s. 207. 778
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. LVI, s. 72. (الله ٌٍٞن محمد الله لائ ُٚئ لا اتٞرٌٓ ح٘عُا بات ٠ِػ د٣أن). XIV əsrdə Azərbaycanın tanınmış qarilərindən idi. Hafiz Cəmaləddin Əbu Bəkr Əhməd ibn Əli əl-Bacəsəri əl-Qəlanisinin tələbəsi olmuş, h. 700-cü ilin məhərrəm ayında (sentyabr 1300) Qur’ani-Kərim təcvidi və qiraətinə dair icazətini (diplomunu) ondan almışdı
779 .
Əbu Əyyub Yəhya ibn Malik əl-Əzdi Maraği Tabiundan 780 olan hədis ravisi idi. Mühəddislər onu əs-siqa, yəni mötəbər hədis ravisi adlandırmışdılar. Abdullah ibn Əmr, Səmurə ibn Cundəb və başqalarından hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Qatədə 781 və Sabit ondan hədis dinləmişdilər 782 . Ölüm tarixi məlum deyil. VII-VIII əsrlərdə yaşamışdır.
Ədib, şair, filoloq və astronom idi. H. 607-ci ildə (1209) Azərbaycana gələrək Marağa şəhərində məskunlaşmışdı. İstedadlı natiq, gözəl xitabət qabiliyyətinə malik idi. Ərəb və fars dillərində yüksək fəsahət və bəlağətlə çıxış edirdi. Bir sıra nəzm və nəsr əsərlərinin müəllifi idi. Bir müddət Marağa rəsədxanasıda da tədqiqatla məşğul olmuşdu. Filosof Nəsirəddin Tusi (öl. 1274) onu elm məcləslərinə dəvət edirdi. H. 687-ci ildə (1288) Marağada vəfat etmişdi 783 .
Şeyx Zeynəddin Əbu Həfs Ömər ibn Həsən ibn Məzyəd ibn Ümeylə ibn Cəmiə’ ibn İ’ydan əl-Mizzi Maraği Yaşadığı dövrün müsnid 784 mühəddislərindən idi. H. 18 rəcəb 679-cu ildə 785 (13 noyabr 1280) anadan olmuşdu. Fəxrəddin əl-Buxarinin 786
yanında Tirmizinin ‚Sünən‛ və Əbu
779 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 885. 780 Tabiun-Allah Rəsulunun (م) səhabələri ilə görüşüb onlardan İslamı öyrənmiş nəsilə deyilir. 781 İmam Qatədə ibn Diamə əş-Şeybani əl-Bəsri (680-735). Tabiun dövrünün məşhur alimlərindən idi. 782 ZƏHƏBİ, Mizanü’l-E’tidal, C. IV, s. 257; İBNü’l-QEYSƏRANİ, Ənsabü’l-Müttəfiqə, s. 47; HİMYƏRİ, Nisbə ilə’l- Məvazi’, C. I, s. 586. 783
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 1038. 784
Müsnid-nəql etdiyi hədisə vaqif olub-olmamağından aslı olmayaraq hədisin mətnini isnadı, yəni ravi silsiləsi ilə birlikdə nəql edən mühəddis. 785 İbnü’l-Cəzəri onun h. 680-ci ilin şaban ayında (noyabr 1281) anadan olduğunu qeyd etmişdir. Bax, Qayətü’n- Nihayə, s. 480. Davudun ‚Sünən‛ adlı hədis külliyatlarını oxumuşdu. Misirdə yaşamış, burada İbn Ümeylə adı ilə tanınmış və tədrislə məşğul olmuşdu. Bu ölkədə ondan hədis dinləyən çox sayıda tələbə var idi. Tirmizinin ‚Şəmailü’n-Nəbi‛ və ‚Sünən‛ 787
, Təbəraninin ‚Camiü’s-Səğir‛ 788 adlı hədis kitablarındakı hədisləri, o cümlədən Yusif əl-Mizzi və İbnü’z-Zahirinin kitablarındakı hədisləri təxric 789
və təfərrüd 790
edən şeyx Zeynəddin Ömər Maraği bir müddət Dəməşqdə Atabəkiyyə mədrəsəsində hədis dərsləri vermişdi. İbnü’l-Cəzəri şeyx Zeynəddin Ömər Marağinin hədis isnadı elmi ilə yanaşı Qur’ani- Kərim qiraəti və təcvidi sahəsində də tanınmış mütəxəssis olduğunu qeyd etmişdir. Qur’ani-Kərim qiraəti sahəsində o, çox sayıda tələbə yetişdirmişdi. Qiraət dərslərində İbnü’l-İzz əl-Qəlanisinin ‚İrşad‛ və ‚əl-Kifayə‛ 791 , İbn Mehranın ‚əl-Qayə‛ 792 , İbn
Mücahidin ‚əs-Səb’ə‛ 793
adlı əsərlərindən istifadə edirdi 794
. Şeyx Zeynəddin Ömər Maraği h. 778-ci ildə (1376) Misirdə vəfat etmişdi 795 . ‚əl-Mizzi‛ nisbəsindən onun Dəməşq yaxınlığındakı Mizzə qəsəbəsində doğulub böyüdüyünü təxmin etmək olar. Ehtimal ki, 1341-ci ildə Dəməşqdə vəfat etmiş məşhur hədis alimi Yusif ibn Əbdürrəhman əl-Mizzi ilə görüşmüş və ya onun tələbəsi olmuşdu.
786
Mühəddis Fəxrəddin Əbü’l-Həsən Əli ibn Əhməd ibnü’l-Buxari. 787
Əbu İsa Muhəmməd ibn İsa ibn Səvrə ibn Musa ibn Zəhhak TİRMİZİ (824-892). Tirmiz şəhəri Özbəkistan ərazisində, Əfqanıstanla sərhəddə yerləşir. Onun ‚Sünən‛ adlı əsəri İslam dünyasında mötəbər 6 hədis kitabından (Kutubi-Sittə) biridir. 788
Süleyman ibn Əhməd ibn Əyyub əş-Şami ət-Təbərani (873-971). Məşhur mühəddislərdən biridir. O, ‚Camiü’s- Səğir‛ adlı hədis külliyatından başqa hədis elminə dair bir sıra əsərlərin müəllifidir. 789 Təxric-hər hansı bir kitabındakı hədislərin hər birinin ayrı-ayrılıqda istinadlarını, mənbəini müəyyənləşdirmək, əgər varsa digər istinadlarını və mənbələrini göstərməyə deyilir. Daha ətraflı məlumat üçün bax: AYDINLI, Hadis Istılahları Sözlüğü, s. 147. 790
Təfərrüd-bu kəlmə də ‚təxric‛ kimi hədis elminə aid bir istilahdır. Hər hansı bir hədisi nəql edən şəxslərin sayı (qərib və ya fərd olduğunu) və hədisin səhihliyinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı termindir. Daha ətraflı məlumat üçün bax: AYDINLI, həmin əsər, s. 153. 791
İbnü’l-İzz Muhəmməd ibn Hüsyen ibn Bəndar əl-Vasıti əl-Qəlanisi (1044-1127) məşhur qiraət və təcvid alimlərindən idi. ‚İrşadü’l-Mübtədi və Təzkirətü’l-Müntəhi‛ və ‚Kifayətü’l-Kəbir fi’l-Qiraətü’l-Əşr‛ onun bu sahədə qələmə aldığı əsərlərdir. 792
Əhməd ibn Hüseyn ibn Mehran Nişapurinin Qur’an qiraət və təcvidinə dair ‚əl-Qayə fi’l-Qiraə‛ adlı əsəri. 793
Əhməd ibn Musa ibn Mücahidin (öl. 936) ‚əs-Səb’ə fi’l-Qiraə‛ adlı əsəri. 794
İBNü’l-CƏZƏRİ, Qayətü’n-Nihayə, s. 480. 795
İBN TAĞRIBİRDİ, Nücumu’z-Zahirə, C. III, s. 496; İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. II, s. 150; NUEYMİ, Daris fi Tarixi’l-Mədaris, C. I, s. 104. İbnü’l-Cəzəri alimin h. 778-ci ilin rəbiələvvəl ayının 28-i (15 avqust 1376) vəfat etdiyini və Dəməşqin Mizzə qəsəbəsində dəfn edildiyini qeyd etmişdir. Bax: Qayətü’n-Nihayə, s. 480. Təsəvvüf əhlinə mənsub şeyx idi. Şeyx Fəxrəddin Əhməd Marağadakı ən zəngin daşınmaz əmlak sahibi idi. Sultanlar və əmirlər ona hörmət və ehtiram bəsləyirdilər. O, baş qazi (qaziü’l-quzatü’l-məmalik) Mövlana Nizaməddin Əbü’l-Məkarim Əbdülməlik ibn Muhəmməd ibn Əhməd Marağinin babası idi. Mövlana Nizaməddin Əbü’l- Məkarim Maraği h. 664-cü ildə (1266) anadan olmuşdu 796
. Hacib Müqərrəbəddin Əbü’l-Müzəffər Yusif ibn Rüstəm ibn Tavan əs-Sitari Maraği Azərbaycan Atabəylərinin hakimiyyəti dövründə yaşamış dövlət xadimi idi. Yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz şeyx Fəxrəddin Əhməd Maraği onun oğlu idi. Valilər və hökmdarların yanında böyük hörmət sahibi olan hacib Əbü’l-Müzəffər Yusif Marağinin 797
ölüm tarixi məlum deyil. Bədrəddin Davud ibn Gülbək ibn Əli Maraği Filosof və mütəfəkkir idi. Xüsusən cədəl və xilaf elmlərində yaşadığı dövrün ən görkəmli alimi idi. Katib Çələbi onun Bədr ət-Təvil, yəni uzun Bədrəddin, ləqəbi ilə tanındığını qeyd etmişdir. Onun ən məşhur əsəri şeyx Rüknəddin Əbu Hamid Muhəmməd ibn Muhəmməd Səmərqəndinin (öl. 1121) məntiq elminə dair ‚İrşad fi İlmü’l-Xilaf və’l-Cədəl‛ adlı əsərinə yazdığı şərhdir 798 . Bu əsərin Türkiyədəki yeganə nüsxəsi Manisa İHK-də saxlanılır. İmadəddin ibn Kəsir onun cədəl və xilaf sahəsində böyük mütəxəssis olduğunu qeyd etmiş, lakin buna baxmayaraq dini duyğuları zəif, namaz qılmayan və faydasız işlərlə məşğul olan adam kimi tövsif etmişdi. Səlahəddin Səfədi tanınmış məntiqçi alim əllamə Seydəddin Əbu’r-Ruh İsa əl-Hənəfi Bağdadinin (öl. 1306) Bədrəddin Marağinin tələbələrindən olduğunu qeyd etmişdir 799
. Bədrəddin Davud Maraği h. 12 cəmadiəlaxir 660-cı ildə (3 may 1262) vəfat etmişdi 800 .
796
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/3, s. 111. Nəvəsinin təvəllüd tarixini nəzərə alaraq şeyx Fəxrəddin Əhməd Marağinin Azərbaycan Atabəyləri Dövləti (1136-1225) və Xarəzmşah Cəlaləddinin (öl. 1231) Azərbaycandakı hakimiyyəti illərində yaşadığını, bu dövlətlərə mənsub sultan və əmirlər tərəfindən himayə gördüyünü təxmin etmək olar. 797 BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67. 798 KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 132; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 702. 799 SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. III, s. 714. 800 İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIII, s. 413; Bədrəddin Mahmud ƏYNİ, İqdü’l-Cüman fi Tarixi Əhlü’z-Zəman, s. 89, Qahirə 1987.
|