Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Qazi Muhyəddin Əbü’l-Həsən ibn Əbü’l-Fəzail ibn Əbdülhəmid əl-Qəzvini Təbrizi
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kafiyəddin Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Əbdürrəhman ibn Sə’id Təbrizi
- Qazi Kəmaləddin Əbu Abdullah Əbdülhəmid ibn Muhəmməd ibn Əli ibn Əbi Muaz Təbrizi
- Muhyəddin Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Yəhya ibn Əbi’l-Məhasin Təbrizi
- Katib Kafiyəddin Hibətullah ibn Əlişah ibn Fəramurz əl-Fərəhani Təbrizi
- Mirzə Lütfullah ibn Şükrullah Təbrizi
- Mövlana Elməddin Həkim Təbrizi
- Təbib Fəxrəddin Əbu İshaq İbrahim ibn Muhəmməd Təbrizi
- Qazi Əlaəddin Ömər ibn Əbdüləziz ibn Əbdülcabbar Tiflisi
- Qazi Əbü’l-Qasım Mahmud ibn Yusif ibn Hüseyn əl-Bərzəndi Tiflisi
- Əbu Hərb Muhəmməd ibn Muhsin ibn Həsən əl-Hüseyni Tiflisi
- İbrahim ibn Zeyd əl-Əsləmi Tiflisi
|
Qazi Muhyəddin Əbü’l-Həsən ibn Əbü’l-Fəzail ibn Əbdülhəmid əl-Qəzvini Təbrizi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. O, yuxarıda sözü gedən qazi İzzəddin Əbü’l-Fəzail Qəzvininin (öl. 1250) oğlu idi. Qazi Muhyəddin Təbrizi Elxanilərin hakimiyyəti dövründə həm Təbriz şəhərinin, həm də bütün Azərbaycanın baş qazisi (qaziü’l-quzat) idi. İbnü’l-Fuvati onu dərin elmi biliyə malik, alicənab insan kimi təsvir etmişdi. Qazi Muhyəddin Təbrizi h. 697-ci ilin zilhiccə ayında (sentyabr 1296) Təbrizdə vəfat etmişdir 1540
. Yusif ibn Həsən ibn Əxi Dinar Təbrizi Hədis ravisi idi. Əbü’l-Fəzl Cə’fər ibn Əhməd ibn Cə’fər ər-Rəsi’nidən hədis nəql etmişdi 1541
. Ölüm tarixi məlum deyil. IX-X əsrlərdə yaşamışdır. Şeyx Muizəddin Üveys ibn şeyx Həsən ibn Həsən ibn Ağbuğa əl-Moğoli Təbrizi Şeyx Muizəddin Üveys Təbrizi Cəlairilər sülaləsinin hökmdarlarından biri idi və 1356- 1374-cü illər arasında Azərbaycanın hökmdarı olmuşdur. O, mömin, çox ibadət edən, saleh, yumuşaq qəlbli, alim və mücahid bir şəxs idi. Təbrizi ölkənin paytaxt şəhərinə çevirmişdi. Hakimiyyəti illərində bir sıra islahatlar aparmış, haqsız vergiləri aradan qaldırmışdı. Dövlət başçısı və alim kimi üstün keyfiyyətləri səbəbiylə Məkkədə cümə namazı xütbələrində onun adı çəkilirdi. O, Məkkə hakimi İclan ibn Rumeysəyə qiymətli hədiyyələrlə yanaşı Kə’bəyi-Şərifi işıqlandırmaq üçün düzəltdirdiyi qızıl qəndillər də göndərmişdi. Onun hakimiyyəti illərində Azərbaycanın iqtisadi və ictimai həyatında
1540 BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67. 1541 İBN MAKULA, İkmal, C. II, s. 236. canlanma baş vermişdi. Şeyx Üveys Təbrizi elm əhlinə hörmət bəsləyir, alimləri himayə edirdi. Şeyx Üveys Təbrizi h. 776-cı ildə (1374) vəfat etmişdi 1542 .
Şeyx Cəlaləddin Təbrizi Şeyx Bədrəddin Əbu Səid Təbrizinin tələbəsi və müridi olmuşdu. Şeyx Bədrəddinin vəfatından sonra Bağdada gəlmiş və Şihabəddin Ömər Sührəvərdi ilə görüşmüş və onunla dostlaşmışdı. Şeyx Bəhaəddin Əbu Muhəmməd Zəkəriyyə əl-Multani ilə birlikdə Hindistana getmişdi. Hindistanın şərqində, Benqalda 1543
məskunlaşmış və burada yaşamışdı. Şeyx Cəmaləddin Təbrizi gündüzlərini orucla, gecələrini ibadətlə keçirən mömin və saleh insan idi. Əbdülhəyy Hüseyni onun son Abbasi xəlifəsi Müstə’sim Billahın (1242-1258) yaxın adamlarından olduğunu qeyd etmişdir 1544 . Şeyx
Şihabəddin Ömər Sührəvərdi ilə yaxın dostluğunu da buna əlavə etsək ehtimal etmək olar ki, şeyx Cəmaləddin Təbrizi fütuvvət əhlinə mənsub şeyxlərdən idi və Hindistana xüsusi missiya ilə göndərilmişdi. Çünki şeyx Şihabəddin Ömər Sührəvərdi xəlifə Nasir li Dinillahın (1180-1225) xüsusi əhəmiyyət verdiyi və dəstəklədiyi fütuvvət təşkilatının ideya müəlliflərindən biri idi və uzun müddət bu təşkilata rəhbərlik etmişdi. Şeyx Cəlaləddin Təbrizi h. 642-ci ildə (1244) Tibetlə həmsərhəd olan Kamir əyalətində vəfat etmişdi 1545
.
Müfəssir və filoloq idi. Filologiyaya dair bir sıra əsərlərin müəllifi idi 1546
. İbnü’l-Fuvati onun yaşadığı dövrü və ya ölüm tarixini qeyd etməmişdi. Ehtimal ki, Kafiyəddin Təbirzi İbnü’l-Fuvatinin (öl. 1323) müasiri olmuşdu.
1542 İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VI, s. 720; İBN HƏCƏR, İbnai’l-Ğumr, C. II, s. 23. Şeyx Üveysin fəaliyyəti ilə bağlı ətraflı məlumat üçün bax: ƏHƏRİ, İstoriya Şeyxa Uveysa, s. 21-29. 1543
Benqal-Hindistanla Banqladeş arasında paylaşılmışdır. Hindistanın şərqində, Banqladeşlə həmsərhəd olan Qərbi Benqaliya ştatı yerləşir. 1544 HÜSEYNİ, Nüzhətü’l-Xəvatir, s. 149. 1545 Yenə orada. 1546 BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67. Qazi Kəmaləddin Əbu Abdullah Əbdülhəmid ibn Muhəmməd ibn Əli ibn Əbi Muaz Təbrizi Onun mənsub olduğu nəsildən bir çox alim, qazi və rəis çıxmışdı. Yaşadığı dövrün böyük alimlərindən, tanınmış hüquqşünaslarından biri olan qazi Kəmaləddin Əbdülhəmid Təbrizi öz qardaşlarının həm yaşça ən böyüyü, həm də ən biliklisi idi. O, Azərbaycan Atabəyləri dövründə Marağa şəhərinin qazisi və bu şəhərdəki əl- Atabəkiyyə mədrəsəsinin müdərrisi olmuşdu. Eldənizli hökmdarları ona böyük ehtiramla yanaşırdılar. Sultan Cəlaləddin Xarəzmşah da onu hüzuruna böyük hörmətlə qəbul edir, onu özü ilə yanaşı taxtında oturdurdu. Qazi Kəmaləddin Əbdülhəmid Təbrizi vəfatından bir müddət əvvəl İraqın Ərbil şəhərinə getmiş və h. 628-ci (1231) ildə orada vəfat etmişdi 1547 .
Muhyəddin Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Yəhya ibn Əbi’l-Məhasin Təbrizi Yaşadığı dövrün tanınmış fəqihlərindən və alimlərindən biri olmuşdur 1548 . İbnü’l-Fuvati alimin yaşadığı dövr və ya ölüm tarixiylə bağlı heç bir məlumat verməmişdir.
XIII əsrdə yaşamış azərbaycanlı dövlət xadimi idi. Onun mənsub olduğu nəsildən görkəmli dövlət xadimləri, sədrlər, katiblər, rəislər və vəzirlər çıxmışdı. İbnü’l-Fuvati onunla h. 705-ci (1306) ildə Arranda şeyx Zeynəddin Əbu Hamid Muhəmməd əl- Kişinin yanında ikən görüşdüyünü qeyd edir. Müəllif həmçinin katib Kafiyəddin Təbrizinin maliyyə idarəsinə rəhbərlik etdiyini, onun hesablama və idarəetmə işində mahir olduğunu qeyd edir. O, daha sonra vəqflər idarəsinə rəhbərlik etmişdi. İbnü’l- Fuvati katib Kafiyəddin Təbrizinin mülayim xasiyyəti və gözəl xətti olduğunu yazır. İbnü’l-Fuvati deyir: ‚mən ondan harada anadan olduğunu soruşdum. O, h. 665-ci (1267) ildə Bərdədə anadan olduğunu dedi‛. Katib Kafiyəddin Təbrizi daha sonra maliyyə dəftərxanasının idarə edilməsi üçün Bağdada göndərilmişdi. İbnü’l-Fuvati
1547
BÜNYADOV, həmin məqalə. 1548
BÜNYADOV, həmin məqalə. Bağdaddakı Müstənsiriyyə mədrəsəsi kitabxanasının müdirliyinə təyin olunarkən katib Kafiyəddin Təbrizinin yeni iş yeri ilə onu tanış etdiyini yazır 1549 . Kafiyəddin Təbrizinin ölüm tarixi qeyd olunmur. Güman ki, o, İbnü’l-Fuvatidən (öl. 1323) sonra vəfat etmişdi.
Müfəssir və mütəkəllim idi. Eyni zamanda fəlsəfə, məntiq, münşəat, şe’r və ədəbiyyatda öz dövrünün tanınmış simalarından biri idi. Onun atası köçüb Hindistanda məskunlaşmış və Lütfullah Təbrizi 1095-ci ildə (1684) Hindistanda dünyaya gəlmişdi. Atasından münşəat sənətini öyrənmiş, Həbibullah İsfəhani, Ağa Hüseyn Xansarinin tələbəsi olmuşdu. Parlaq zəkası və çalışqanlığı ilə öz həmyaşlarından fərqənmişdi. Təhsilin başa vurandan sonra ticarət məqsədiylə Benqala getmişdi. Benqal hökmdarının naibi Şücaüddövlə ilə tanış olub dostlaşmışdı. Bir müddət sonra Benqalı tərk edib Heydərabada gəlmiş və h. 1164-cü (1751) ildə orada ölmüşdü 1550
. Mirzə Lütfullah Təbrizi ‚Xülasətü’l-Minhəc fi’t-Təfsir‛ adlı əsərin müəllifidir 1551 .
Mövlana Elməddin Həkim Təbrizi Öz dövrünün məşhur alimlərindən idi. Tibb sahəsində şöhrət tapmışdı. Gülbərgədə sultan Əlaəddin Həsən əl-Bəhməninin 1552
(öl. 1358) himayəsində yaşayırdı. Gülbərgə şəhərində tibb dərsləri verir və müalicə işi ilə məşğul olurdu 1553 . Ölüm tarixi məlum deyil. XIV əsrdə yaşamışdır. Bədrəddin Təbrizi
1549 BÜNYADOV, həmin məqalə. 1550 HÜSEYNİ, Nüzhətü’l-Xəvatir, s. 790-791. 1551 BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. I, s. 216. 1552 Muhəmməd şah Tuğluqun (1325-1351) hakimiyyəti illərində Hind yarımadasının mərkəzində yerləşən Dəkkən vilayətində qiyam qaldırılmış və bu qiyam nəticəində Əlaəddin Həsən Bəhməni adlı şəxs özünü sultan elan edərək Dəkkən və ətraf vilayətləri Dehli sultanlığından ayırmışdı. Paytaxt olaraq özünə Gülbərgə şəhərini seçən Əlaəddin Həsən Bəhmənilər sülaləsinin əsasını qoymuşdu. Gülbərgə Hindistanın mərkəzində, Heydərabad şəhərinin qərbində yerləşir. 1553 HÜSEYNİ, Nüzhətü’l-Xəvatir, s. 177. XIII əsrdə Anadoluda yaşamış memar idi. O, həmçinin riyaziyyat, həndəsə, kimya, astronomiya kimi elm sahələrində də öz dövrünün tanınmış mütəxəssislərindən biri idi. İlk moğol hücumları (1220-1221) vaxtı Azərbaycanı tərk edərək Anadoluya gələn 1554
Bədrəddin Təbrizi mövlana Cəlaləddin Ruminin müridlərindən biri olmuşdu 1555 .
1556 , Müinəddin Süleyman Pərvanə 1557
və onun xanımı Gürcü xatunun təşəbbüsü ilə Cəlaləddin Ruminin ölümündən (1274) sonra məzarının üstündə türbə tikilməsi üçün 160 min dirhəm pul toplanmışdı 1558
. Türbənin inşası memar Bədrəddin Təbriziyə həvalə edilmişdi. Bədrəddin Təbrizi türbənin inşasını 1274-cü ildə başa çatdırmışdı 1559 . 1284-cü ildə baş verən zəlzələdən sonra türbənin təmirə ehtiyacı olmuşdu. Təmir işlərinə də Bədrəddin Təbirzi rəhbərlik etmişdi 1560 . İ. H. Konyalının fikrinə görə hal-hazırda Konyadakı bu türbə və üzərindəki yaşıl qübbə memar Bədrəddin Təbrizinin əsəri deyil, sonradan Qaramanoğlu Əlaəddin bəy (öl. 1291) tərəfindən əsaslı təmir etdirilərək indiki halını almışdı 1561
. Memar Bədrəddin Təbrizinin ölüm tarixi 1284-cü ildən sonraya təsadüf edir.
Əminəddin Təbrizi Anadolu Səlcuqlu sultanı Qiyasəddin III Keyxosrovun (1266-1284) hakimiyyəti dövründə, 1266-cı ildə Ağsaray şəhəri qaziliyinə təyin edilmişdi. Qazi Əminəddin Təbrizi fiqh və kəlam elmləri sahəsində öz dövrünün tanınmış alimlərindən idi
1562 . Əminəddin Təbrizi haqqında məlumat verən yeganə mənbə ‚Müsaməratü’l- Əxbar‛dır. Kəriməddin Aqsarayi alimin ölüm tarixi barədə məlumat verməmişdir. Yuxarıda Məcdəddin Baba Mərəndinin də Ağsarayda qazilik vəzifəsini icra etdiyini qeyd etmişdik. Anadolu Səlcuqlu sultanlarının bu şəhərə məmur təyin edərkən
1554 ÜNVER, Selçuklu Tababeti, s. 94. 1555 ƏFLAKİ, Ariflerin Menkıbeleri, C. I, s. 151, 210. 1556 Aləməddin Qeysər Anadolu Səlcuqlu dövlətini məmurlarından biri idi. Uzun müddət moğollara sədaqətlə xidmət etməsinə baxmayaraq 1297-ci ildə Elxani Qazan xanın əmri ilə edam edilmişdi. 1557
Müinəddin Süleyman Pərvanə də moğollara sədaqətlə xidmət etməsinə baxmayaraq 1277-ci ildə Elxani Abaqa xanın əmri ilə edam edilmişdi. 1558 ƏFLAKİ, Ariflerin Menkıbeleri, C. I, s. 204. 1559 İbrahim Hakkı KONYALI, Konya Tarihi, s. 636, Konya 1964. 1560 Hasan ÖZÖNDER, ‚Mevlana Türbe ve Külliyesinin Tamir ve İlaveler Kronolojisi‛, Selçuk Dergisi, S. 2, Konya 1988, s. 11-19. 1561
KONYALI, həmin əsər, s. 636-641. 1562
AQSARAYİ, Müsamərətü’l-Əxbar, s. 90 azərbaycanlılara üstünlük verməsi ehtimal ki, Ağsaray əhalisinin böyük əksəriyyətinin Azərbaycandan Anadoluya köçürülmüş olması ilə əlaqədardır. Sultan İzzəddin II Qılıncarslan (1155-1192) Ağsaray şəhərinin təməlini qoymuş, burada evlər, imarətlər, saraylar, məscidlər, mədrəsələr, hamam, karvansaray kimi ictimai-iaşə binaları inşa etdirərək Azərbaycandan bu şəhərə alimlər, tacirlər, sənətkarlar və digər zümrələrə mənsub insanları köçürərək məskunlaşdırmışdı 1563 .
Təbib Fəxrəddin Əbu İshaq İbrahim ibn Muhəmməd Təbrizi XIII-XIV əsrlərdə Anadoluda yaşamış tanınmış azərbaycanlı həkim, tibb alimi idi. O, yaşadığı dövrdə Anadoluda daha çox təbib Qəzənfər Təbrizi adı ilə məşhur olmuşdu. Anadolu Səlcuqlularının saray həkimlərindən biri olan təbib Qəzənfər Təbrizi həmçinin Konyadakı xəstəxanada da müalicə işi ilə məşğul olmuşdu 1564
. O, tibbə dair bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Bunlardan ən tanınmışı ‚Hasilü’l-Məsail fi’t-Tibb‛ adlanır. Bu əsərin cəmi iki əlyazma nüsxəsi müəyyən edilmişdir. ‚Hasilü’l-Məsail fi’t-Tibb‛ Abbasilər dövrünün məşhur tibb alimlərindən olan Hüneyn ibn İshaqın (öl. 873) ‚Məsail fi’t-Tibb‛ əsərinin xülasəsi idi və güman ki, tibb mədrəsəsi tələbələri üçün dərslik kimi tərtib edilmişdi. Təbib Qəzənfər Təbrizinin bu əsərinin əlyazma nüsxəsinin surəti şəxsi kitabxanamda mövcuddur və gələcəkdə tərəfimizdən tədqiq və nəşr ediləcəkdir. Məhəmmədəli Tərbiyət sözü gedən əsəri ‚Həllü’l-Məsail‛ adlandıraraq Qəzənfər Təbrizinin hicri-qəməri XII-XIII (miladi XVIII-XIX) əsrlərdə yaşadığını güman etmişdir 1565
. Doğrusu bunun Məhəmmədəli Tərbiyətinmi, yoxsa ‚Danişməndani- Azərbaycan‛ı azəri türkcəsinə tərcümə edənlərinmi xətası olduğunu müəyyən edə bilmədik. Təbib Qəzənfər Təbrizinin bilinən digər əsərləri İbn Sinanın ‚İşarat və’t-Tənbihat‛ və ‚Təbiyyat‛, Əbu Reyhan Biruninin ‚Risalətü’l-Fihrist‛ adlı əsərlərinə yazdığı şərhlər, o cümlədən Bəhmənyarın əsərlərindən birinə yazdığı tənqiddir 1566 . Bundan başqa onun 1279-cu ildə Əbu Reyhan əl-Biruninin ‚Kitabü’s-Saydələ fi’t-Tibb‛ adlı əsərinin üzün
1563 Həmin əsər, s. 31-32. 1564 ÜNVER, Selçuklu Tababeti, s. 66, 93. 1565 Danişməndani-Azərbaycan, s. 65. 1566 BAYAT, həmin məqalə. köçürdüyü də bilinir 1567
. Mövlana Cəlaləddin Rumi ölüm döşəyində ikən onun yanında təbib Əkmələddin Naxçıvani ilə yanaşı təbib Qəzənfər Təbrizi də var idi 1568 . Alimin ölüm tarixi məlum deyil. Lakin onun İbn Sinanın ‚İşarat və’t-Tənbihat‛ına yazdığı şərhi 1302-ci ildə başa vurduğu məlumdur 1569 . Deməli ölüm tarixi də bundan sonraya təsadüf etmişdir. Əbu Abdullah İsmayıl ibn Muhəmməd ibn Sirri ibn Bənnun ibn Hümeyd Tiflisi Yaşadığı dövrün tanınmış şafi’i mühəddislərindən idi. H. 373-cü ildə (983) Tiflisdə anadan olmuşdu. O, Xorasanın Nişapur şəhərinə getmiş və burada yaşamışdı. Əbu Abdullah İsmayıl Tiflisi alim olmaqla yanaşı həm də varlı tacir idi. Əbu Bəkr Əhməd ibn Hüseyn ibn Mehran Nişapuri, Əbu Həsən Muhəmməd ibn Əhməd ibn Əli əs-Sıbği kimi dövrün tanınmış hədis alimlərindən dərs almışdı 1570 . Ölüm tarixi məlum deyil. Əbu Bəkr Muhəmməd ibn İsmayıl ibn Muhəmməd ibn Sirri ibn Bənnun Tiflisi Əksər hadis alimlərinin siqa, bəzilərinin isə səduq kimi qiymətləndirdikləri mühəddis idi. Atası köçüb Nişapurda məskunlaşmış və Əbu Bəkr Tiflisi də h. 400-cü ilin rəcəb ayında (mart 1010) Nişapurda dünyaya gəlmişdi. Hafiz idi və minlərlə hədisi əzbər bilirdi. Hafiz Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Abdullah, Əbu Tahir Muhəmməd ibn Muhəmməd əz-Ziyadi, Əbu Sadiq əs-Səydəlani, Abdullah ibn Yusif əs-Süləmi, Əbu Yə’la Həmzə ibn Əbdüləziz Nişapuridən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. İsfəhanda hafiz Əbü’l-Qasım İsmayıl ibn Muhəmməd, Nişapurda Əbü’l-Qasım Əhməd ibn İbrahim əl-Muqri, Mərvdə Əbu Əli Hüseyn ibn Əli əş-Şihami ondan dinlədikləri hədisləri nəql etmişdilər Alim h. 483-cü ilin şəvval ayında (dekabr 1090) vəfat etmişdir 1571
.
1567
ÜNVER, həmin əsər, s. 66, 93. 1568
RUMİ, Mektuplar, (Önsöz qismi), s. 228. 1569
BAYAT, həmin məqalə. 1570
BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. I, s. 330; SEYRƏFİNİ, Müntəxəb, s. 14. 1571
SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 314; ZƏHƏBİ, Siyəru Ə’lamü’n-Nübəla, s. XXIII, s. 133; BEYHƏQİ, Məvsusəti-Rical, s. 30; SEYRƏFİNİ, Müntəxəb, s. 57. Onun atası şeyx Fəxrəddin Əbdüləziz əslən Əxlatlı idi. Qazi Əlaəddin Ömər ilk təhsilini atasından almışdı. İbnü’l-Fuvati onun gənc, fəzilətli alim olduğunu, h. 705-ci ildə (1306) onunla Arranda görüşdüyünü qeyd edir. Müəllif, Əlaəddin Ömərin burada Elxani hökmdarına özünün Tiflis qaziliyinə təyini üçün iltimas etdiyini qeyd etmişdi. Ondan əvvəl bu vəzifəni İbnü’s-Sabuni adı ilə tanınmış Cəmaləddin Muhəmməd ibn Haşim Tiflisi icra etmişdi 1572 . Qazi Əlaəddin Ömər Tiflisinin ölüm tarixi məlum deyil. İbnü’l- Fuvati onu gördüyü vaxt gənc yaşlarında olduğunu qeyd etmişdir. Ehtimal ki, qazi Əlaəddin Ömər Tiflisi İbnü’l-Fuvatidən (öl. 1323) çox sonra vəfat etmişdir.
Mühəddis idi. Tiflisdəki hədis alimlərindən hədis dinləmiş, daha sonra hədis dinləmək məqsədiylə səyahətə çıxmışdı. Bağdada gələrək buradakı mühəddislərin dərslərində iştirak etmişdi. Qüdsdə Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Əli ibn Əhməd Beyhəqi, Əbu Bəkr Muhəmməd əl-Bişnəvidən, Məkkədə Əbu Həsən Əli ibn İbrahim əl-Aqulidən, Bağdadda Əbu Həkim Abdullah ibn İbrahim əl-Xeyridən, Əbü’l-Fəzl Muhəmməd Əbivədidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əli ibn Muhəmməd Savi, Hüseyn ibn Əli əl-Fərzi, Şüca ibn Faris əz-Zıhli, Əbu Həsən Əli ibn Abdullah ibn Əbu Curadə əl-Antaki ondan hədis dinləmişdilər. Alim h. 483-cü ilə (1090) qədər Dəməşqdə yaşamış, bu tarixdən sonra Dəməşqdən getmişdi. Əbu Əhməd Hamid Tiflisi Böyük Səlcuqlu hökmdarı Məlikşahın (1072-1092) vəziri Tacülmülkün 1573
dostu idi. Ölüm tarixi h. 484- cü ildən (1091) sonraya təsadüf edir 1574 . Əbu Sə’d Məs’ud ibn Əbdürrəhman ibn Əli ibn Həsən Tiflisi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. h. 410-cu (1019) ildə Tiflisdə dünyaya gəlmişdi. Təhsil almaq üçün Xorasana getmiş və Nişapurda Əbu Sə’d Muhəmməd ibn
1572 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 1065. 1573 Vəzir Tacülmülk 1092-ci ildə vəzir Nizamülmülkün sui-qəsd nəticəsində öldürülməsindən sonra bu vəzifəyə təyin edilmiş, lakin cəmi 7 ay bu vəzifəni icra etmişdi. O, da sələfinin aqibətinə uğramış, sui-qəsd nəticəsində qətlə yetirilmişdi. 1574 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 314; SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. X, s. 101; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l- Büldan, C. II, s. 84-85. Əbdürrəhman Gəncərudi 1575
, Əbu Bəkr Əhməd ibn Mənsur əl-Bəzzar kimi alimlərin tələbəsi olmuşdu. Alim h. 11 cəmadiəlaxir 490-cı ildə (26 may 1097) vəfat etmişdi 1576 .
Qazi Əbü’l-Qasım Mahmud ibn Yusif ibn Hüseyn əl-Bərzəndi Tiflisi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Təhsil almaq üçün Bağdada getmiş, Nizamiyyə mədrəsəsində təhsil almışdı. Burada şeyxülislam Əbu İshaq İbrahim Şirazinin tələbəsi olmuş, ondan fiqh və hədis dərsləri almışdı. Şərif Əbü’l-Hüseyn Muhəmməd ibn Əli ibnü’l-Mühtədi Billah əl-Haşimi və şərif Əbü’l-Qənaim Əbdüssəməd ibn Əli ibnü’l- Mə’mun əl-Haşimidən 1577 hədis dinləmişdi. Onun Bağdadda görüşüb hədis dərsləri aldığı alimlərdən biri də qazi Əbu Yə’la Mahmud ibn Hüseyn ibn Xələf ibnü’l-Fərra əl- Hənbəli olmuşdur. Təhsilin başa vurandan sonra Əbü’l-Qasım Mahmud doğma şəhəri Tiflisə qayıtmış, bu şəhərin qaziliyinə təyin olunmuş 1578
və həmçinin burada hədis dərsləri vermişdi. Əbu Bəkr Təyyib ibn Əhməd əl-Əbivərdi Mərvdə ondan hədis nəql etmişdi. Alimin ölüm tarixi h. 550-ci ildən (1155) sonraya təsadüf edir 1579
.
İmam Hüseynin (ا) nəslindən olan Əbu Hərb Tiflisi şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih, tarixçi və bioqraf idi. Uzun müddət Bağdadda yaşadıqdan sonra Qəznəvilər dövlətinin hakimiyyəti altındakı Əfqanıstana köçmüşdü. Alim h. 480-ci ildə (1087) Qəznə şəhərində vəfat etmişdi. O, ənsaba (bioqrafiya) dair ensklopedik bir əsərin müəllifi idi 1580
.
Zəif hədis ravisi idi. Muhəmməd ibn Yəzid Muhəmməd ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Şəmsəddin Zəhəbi onun bəzən batil xəbər nəql etdiyini qeyd etmişdi. Onun
1575
Gəncərud-və ya Cənzərud Nişapurun kəndlərindən biri idi. Bax: SÜYUTİ, Lübbü’l-Lübab, s. 47. 1576
SEYRƏFİNİ, Müntəxəb, s. 475. 1577
Əbü’l-Qasım Mahmud Tiflisinin hədis dərsləri aldığı bu iki şafi’i mühəddis imam Həsərin (ا) nəslindən idilər. 1578
ƏBU TAHİR İSFƏHANİ, Mu’cəmü’s-Səfər, s. 361-362. 1579
SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 314; SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VII, s. 166-167; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş- Şafi’iyyə, C. I, s. 149. 1580
KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 616. nəql etdiyi zəif hədislərdən biri aşağıdakıdır: ‚Əbu Hüreyrədən (ا): Biz Allah Rəsulu (م) birlikdə oturarkən bir oğlan uşağı gəldi və peyğəmbərdən ona dua öyrətməsini istədi, peyğəmbər ona belə dua etdi: Allahım sənin qullarının zülmünün çoxluğu səbəbiylə səndən əvf və bağışlanma diləyirəm..... ‛ 1581 . Bu uzun bir hədisdir. Bu hədisin səhih olmadığına dair keçmiş və müasir mühəddislər həmfikir olmuşdurlar 1582
. İbrahim əl- Əsləmi Tiflisinin ölüm tarixini müəyyən etmək mümkün olmamışdır. Əbü’l-Həsən Əli Darəqutni (öl. 995) və Əbu Nueym Əhməd İsfəhani (öl. 1038) kimi alimlər onun haqqında fikir bəyan etdiklərinə görə İbrahim ibn Zeyd əl-Əsləmi Tiflisi bu iki şəxsdən əvvəl vəfat etmişdir.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|