Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Əbü’l-Həsən Əli ibn Bəxtiyar ibn Əli Xoyi
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyx Nəsirəddin Əbü’l-Həqayiq Mahmud ibn Əhməd Xoyi
- Qazi Zeynəddin Əli ibn Ruzbihan ibn Muhəmməd Xunəci
- Əlaəddin Əbü’l-Abbas Əhməd ibn Davud ibn Xalid Xunəci
- Qazi Saleh ibn İshaq əş-Şirvani Qarabaği
- Molla Şəmsəddin Əhməd əl-Ənsari Gəncəvi Qarabaği
- Mövlana Muhyəddin Muhəmməd ibn Əli Qarabaği
- Əbu Həfs Ömər ibn Əli ibn Əhməd Zəncani
- Əbu Talib Əhməd ibn Muhəmməd Zəncani
|
Əbü’l-Həsən Əli ibn Bəxtiyar ibn Əli Xoyi Ədəbiyyatçı və mühəddis idi. Şeyx Əbu Sə’d Muhəmməd ibn Hüseyn əl-Bəkri Nişapurinin tələbəsi olmuşdu. Xoy şəhərinin mərkəzi camesində hədis, tarix və ədəbiyyat dərsləri vermişdi. Tarixçi alim Əbü’l-Qasım Əli ibn Əsakir Xoyda olarkən Əbü’l-Həsən Əli Xoyinin dərslərində iştirak etmişdi 1864
. Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.
1860 KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 211. 1861 DE SLANE, həmin əsər, s. 406. 1862 ANONİM, Mu’cəmü’ş-Şüyux minə’r-Rical və’n-Nisa, v. 10a-11b; ƏYNİ, İqdü’l-Cüman, s. 55. 1863 İBN ŞAKİR, Fəvatü’l-Vəfayat, C. II, s. 138-139; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 240-241; İBN KƏSİR, Bidayə və’n- Nihayə, C. XIV, s.19; İBN HƏCƏR, Rəfi‘ü’l-İsr, s. 144; MƏMMƏDOV, Orta Əsr Azərbaycan Filosof və Mütəfəkkirləri, s. 45. 1864
İBN ƏSAKİR, Mu’cəmü’ş-Şüyux, s. 181. Şeyx Nəsirəddin Mahmud Xoyi fütuvvət təşkilatının Anadoludakı ən məşhur təmsilçisi, həmçinin Əxi təşkilatının qurucusu və lideri idi. Əxi Əvrən adı ilə tanınan bu şəxs Əxi təşkilatının, bununla yanaşı fütuvvət hərəkatının Anadoluda möhkəmlənməsi və yayılması üçün böyük işlər görmüşdü. O, hətta bir müddət Anadolu Səlcuqlu sultanlarından birinin vəziri vəzifəsini də icra etmişdi. Əxi Əvrən, digər adı ilə şeyx Nəsirəddin Mahmud Xoyi haqqında aparılmış ən geniş tədqiqat möhtərəm ustadım prof. Mikayıl Bayrama məxsusdur. M. Bayram uzun illər apardığı ətraflı tədqiqatların nəticəsində şeyx Nəsirəddin Mahmud Xoyi ilə hazırcavablığı, incə təfəkkürü və müdrikliyiylə bütün türk dünyasında məşhur olan, lətifələri dildən-dilə dolaşan Molla Nəsrəddinin eyni şəxs olduğunu sübuta yetirmişdir 1865 .
Şeyx Nəsirəddin Mahmud Xoyi məşhur alim Fəxrəddin Razinin tələbələrindən biri olmuşdu. O, həmçinin şeyx Əvhədəddin Kirmaninin müridlərindən biri və şeyxin kürəkəni olmuşdu. 1262-ci ildə Anadolunun bir çox yerində moğolların əlaltısına çevrilmiş hakimiyyətə qarşı qiyam olmuş, Ankara, Çankırı, Qastamonu, Ağsaray, Danişmənd eli və Qırşəhərdə əxilər üsyan qaldırmışdılar. Bu üsyanlar qanlı qırğınlarla müşayət olunmuş, moğol orduları tərəfindən amansızlıqla yatırılmışdı 1866 . Şeyx
Nəsirəddin Mahmud Anadoludakı əxi qiyamının ilhamvericisi idi. Moğol komandanı Nurəddin Cacanın ordusu 1262-ci ildə Qırşəhər üsyanını yatırarkən şeyx Nəsirəddin Mahmud şəhid edilmişdi 1867
. Şeyx Nəsirəddin Mahmud Xoyi ‚Mətaliü’l-İman‛, ‚Lətaifi-Qiyasiyyə‛, ‚Mürşidü’l- Kifayə‛, ‚İlmü’t-Təşrih‛, ‚Lətaifi-Hikmə‛, ‚Mədhi-Fəqr və Zəmmi-Dünya‛ kimi əsərlərin müəllifi idi 1868 .
Qazi Tacəddin Xoyi Fəqih Tacəddin Xoyi Anadolu Səlcuqlu sultanı Qiyasəddin III Keyxosrovun (1266-1284) əmri ilə 1266-cı ildə Qarahisar (Afyon) şəhəri qaziliyinə təyin olunmuşdu. Kəriməddin Aqsarayi qazi Tacəddin Xoyinin müctəhid alim olduğunu, əqli və nəqli elmlərdə
1865
BAYRAM, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, s. 80-85. 1866
AQSARAYİ, Müsamərətü’l-Əxbar, s. 74-75. 1867
BAYRAM, həmin əsər, 102-107. 1868
BAYRAM, həmin əsər, 66-71. yüksək dərəcəyə çatdığını qeyd etmişdir 1869
. K. Aqsarayi alimin 1277-ci ildə vəfat etdiyini bildirmişdir 1870 . Əlbistan döyüşündə (15 aprel 1277) moğol ordusunun Misir Məmlüklü sultanı Rüknəddin Bəybars tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğratılmasından sonra Anadoluya gələn Elxani hökmdarı Abaqa xanın bu hadisəylə bağlı günahkar bilərək edam etdirdiyi bəzi Səlcuqlu dövlət xadimləri 1871
arasında ehtimal ki, qazi Tacəddin Xoyi də olmuşdur. Mövlana Cəlaləddin Rumi alimə ünvanladığı bir məktubunda qazi Tacəddin Xoyini belə təsvir etmişdi: ‚alim, qazilərin qazisi, ədaləti yayan, üstünlüyü saçan, müdriklərin qüruru, İslamın və müsəlmanların fəxri, sultanlara öyüd verən Tacü’l-millə və’d- din.......‛ 1872 . Məktubun sonrasında mövlana Cəlaləddin Rumi qazi Tacəddin Xoyinin Hüsaməddin Çələbi Urməvi ilə bağlı ona bir söz verdiyini xatırladaraq özünün də qazinin verdiyi bu vədə zamin durduğunu bildirir. Bu vədin nədən ibarət olduğunu açıqlamayan Cəlaləddin Ruminin məktubu ‚əlbəttə, siz mənim üzümü ağ etsəniz, bu xüsusda uca köməyinizi lütf etmiş olarsınız‛ sözləri ilə başa çatır 1873 .
Məcdəddin İsmayıl ibn Əli Xunəci Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumat mövcud deyil. ‚Muqtəsər fi’l-Müxtəsər‛, ‚Risalətü’l-Mənzumiyyə‛, ‚Risalə fi Mənai’l- Qəvl‛, ‚Fəkuk fi Rəfi’l-Şükuk‛, ‚Ümdətü’s-Səil fi Dəfi’s-Sail‛ kimi əsərlərin müəllifi olan Məcdəddin Xunəci h. 744-cü ilin cəmadiələvvəl ayında (oktyabr 1343) vəfat etmişdir
1874 .
Qazi Zeynəddin Əli ibn Ruzbihan ibn Muhəmməd Xunəci Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih, filoloq və mütəkəllim idi. Qazi Zeynəddin Xunəci, İbnü’l-Hacib Düveyninin əsərinə ‚Mu’təbər fi Şərhü’l-Müxtəsər‛ adlı təəllüqün, ‚Nihayə fi Şərhü’l-Qayə‛, qazi Nasirəddin Bəyzavinin əsərinə ‚Şərhü’l-Minhəc‛,
1869
AQSARAYİ, Müsamərətü’l-Əxbar, s. 90, 121. 1870
Həmin əsər, 121. 1871
İBN BİBİ, Əxbari-Səlacuqe-Rum, s. 317. 1872
RUMİ, Mektuplar, s. 51. 1873
Yenə orada. Bax: məktub Nr. XXXIII 1874
KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 373. İbnü’l-Hacib Düveyninin digər bir əsərinə ‚Şükuk ələ’l-Kafiyyə‛ adlı təhiqin, Fəxrəddin Razinin əsərinə ‚Əcvibəi-İradat ələ Kitabü’l-Məhsul‛ adlı şərhin müəllifi idi. Alim h. 707-ci ilin səfər ayında (avqust 1307) vəfat etmişdir 1875
.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Çox ibadət edən, zahid və saleh insan idi. Əlaəddin Xunəci həm də istedadlı şair idi. Ərəbcə gözəl qəzəllər yazmışdı. İbnü’l-Fuvati onun öz oğluna vəsiyyətnaməsini nəzmlə, məsnəvi üslubunda yazdığını qeyd etmişdir 1876
. Təqribən XII-XIII əsrlərdə yaşamışdır. Əllamə Əfzələddin Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Namavər ibn Əbdülməlik Xunəci Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih, mütəkəllim və təbib olan Əfzələddin Xunəci h. 590-cı ilin cəmadiələvvəl ayında (may 1194) Azərbaycanın Xalxal vilayətinin Xunə 1877
qəsəbəsində anadan olmuşdu. Əfzələddin Xunəci ilk təhsilini Azərbaycanda alandan sonra təhsilini davam etdirmək üçün səyahətə çıxmışdı. İbnü’l-İbri onun Fəxrəddin Razinin yetirmələrindən biri olduğunu qeyd etmişdir 1878 . Əfzələddin Xunəci Misirə getmiş, burada həkim, fəqih və mütəfəkkir kimi yetişərək Qahirədəki Səlahiyyə mədrəsəsinin müəllimi olmuşdu 1879 . Əfzələddin Xunəcinin tələbəsi olmuş məşhur tibb tarixçisi İbn Əbi Üseybiyə müəllimini ‚əl-imamü’l-alim, əs-sədrü’l-kamil, seyyidü’l- üləma və’l-hükəma, əvhədü’z-zaman‛ kimi sözlərlə mədh etmişdir 1880 .
Əbu Bəkr Dəvadari öz əsərində fəqih Əfzələddin Xunəcinin Əyyubi hökmdarları Məlik Kamil (1218-1238) tərəfindən h. 637-ci ildə (1237) Anadoluya göndərildiyini qeyd etmişdir. Sultan Əlaəddin I Keyqubadın (1220-1237) vəfatından sonra yerinə oğlu Qiyasəddin II Keyxosrov keçmiş və Əfzələddin Xunəci də böyük ehtimalla yeni
1875
KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 443. 1876
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 992. 1877
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s.87; İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, 38; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z- Zəhəb, C. V, s. 571. Yaqut əl-Həməvinin verdiyi məlumata görə Xuna və ya Xunəc Azərbaycanda, Marağa ilə Zəncan arasında, Rey yolu üzərində yerləşir və indi Kağezkonan adlanır. Bax: Mu’cəmü’l-Büldan, C. III, s. 180. 1878 İBNü’l-İBRİ, Tarixu Müxtəsərü’d-Düvəl, s. 212. 1879 İBN ƏBİ USEYBİYƏ, Təbəqatü’l-Ətibba, s. 586-587; İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIII, s. 326. 1880 İBN ƏBİ USEYBİYƏ, Təbəqatü’l-Ətibba, s. 586. (rəhbər alim, kamil lider, alimlərin və müdriklərin ağası, dövlün yeganəsi). sultanın cülus (inaqurasiya) mərasimində iştirak etmək üçün Əyyubi sultanının təmsilçisi olaraq Anadoluya getmişdi. Yeni sultan Əfzələddin Xunəcini qiymətli hədiyyələrlə təltif etmişdi 1881
. Qiyasəddin II Keyxosrovun (1237-1246) hakimiyyəti dövründə Anadoluda yaşamış Əfzələddin Xunəci buradakı mədrəsələrdə tibb və fiqh dərsləri vermişdi 1882
. Alim Kayseridəki Gövhər Nəsibə xəstəxanası və Qiyasiyyə tibb mədrəsəsində dərs vermiş və müalicə işi ilə məşğul olmuşdu 1883 . Kosadağ müharibəsindən 1884
sonra Anadolunu tərk edərək Misirə qayıdan Əfzələddin Xunəci sultan Saleh tərəfindən (1240 - 1249) bu ölkənin qaziü’l-quzatlığına təyin edilmişdi 1885 .
Əfzələddin Xunəci müxtəlif elm sahələrinə dair əsərlərin müəllifidir. ‚Mu’cəz fi’l- Məntiq‛, ‚Cüməl fi Müxtəsəru-Nihayətü’l-Əməl fi’l-Məntiq‛, ‚Kəşfü’l-Əsrar ən Qəvamidü’l-Əfkar‛, ‚Şərh mə Qəvləhü’r-rəis İbn Sina‛ onun fəlsəfə və məntiq sahəsində qələmə aldığı əsərlərdir 1886 . ‚Məqalətü’-Hüdud və’r-Rüsum‛, ‚Müxtəsərü’l- Mətalibü’l-Aliyyə‛, ‚Vəsayə‛ adlı əsərləri fiqh, ‚Kitab Ədvarü’l-Hümayat‛ isə tibb sahəsində qələmə aldığı əsərlərdir 1887 . Bundan başqa Əfzələddin Xunəci kəlam elminə dair qələmə aldığı ‚Tuhfətü’s-Sultaniyyə fi Əsrari’l-Kəlamiyyə‛ adlı əsərin müəllifidir ki, bu əsərin nüsxələrindən biri Antaliya Təkəlioğlu əlyazmalar kitabxanasında Nr. 158/2-de saxlanmaqdadır. Həmin kitabxanada Nr. 426/2-də alimin ‚Vəsaya‛ adlı fiqhə dair əsərinin də nüsxələrindən biri saxlanılır 1888 . Onun ‚Məqalətü’l-Hüdud və’r-Rüsum‛ adlı İslam vergi hüququna dair əsərinin əlyazma nüsxəsi Süleymaniyyə kitabxanası Nr. 322-də mühafizə edilməkdədir 1889 . Ehtimal ki, alim bu əsərləri Anadoluda yaşadığı müddətdə qələmə almışdır. İbn Xəldun mütəəxxir alimlərin 1890
mədrəsələrdə oxudulan kitabları və dərs proqramlarını ixtisar etmələrini tənqid edərkən Əfzələddin Xunəcinin
1881
DƏVADARİ, Kənzü’d-Dürər, C. VII, s. 319. 1882
Claud CAHEN, Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler, s. 251, (trc. Y. Moran), İstanbul 1994. 1883
Ahmed Süheyl ÜNVER, Tıb Tarihi, s. 104, İstanbul 1943. 1884
Kosadağ müharibəsi 4 iyul 1243-cü ildə moğollarla türklər arasında baş vermişdi. Daha doğrusu burada döyüş əməliyyatları aparılmamış, oğuz əsgərləri və onların komandanları sultan Qiyasəddin II Keyxosrova nifrət etdikləri üçün döyüş meydanını tərk etmişdilər. Bununla da Anadolu moğol istilasına uğramışdı. 1885
TAŞKÖPRÜZADƏ, Mövzuatü’l-Ülum, C. I, s. 274. 1886
BROCKELMANN, Geschıchte der Arabıschen Lıtteratur, E.S, C. I, s. 838; TAŞKÖPRÜZADƏ, Mövzuatü’l-Ülum, C. I, s. 274; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 744;MƏMMƏDOV, Orta Əsr Azərbaycan Filosof və Mütəfəkkirləri, s. 42- 43; SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. V, s. 108. 1887
BROCKELMANN, yenə orada; Mürtəza Müdərris ÇƏHARDEHİ, Tarixi-Fəlsəfeyi-İslam, C. I, s. 608-610, Tehran 1347. 1888
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, C. IV, s. 110-111, (Nşr. İ. Parmaksızoğlu-Uysal. A), İstanbul 1984. 1889
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, C. III, s. 4, (Nşr. İ. Parmaksızoğlu), Ankara 1987. 1890
Mütəəxxir alimlər, yəni son dövr alimləri deyərkən İbn Xəldun (öl. 1406) öz yaşadığı və ona yaxın keçmişdəki alimləri nəzərdə tutmuşdur. də bu işi məntiq və fəlsəfə dərsləri sahəsində etdiyini qeyd etmişdir 1891
. Alim h. 6 ramazan 646-cı ildə (23 dekabr 1248) vəfat etmiş və Qahirə yaxınlığındakı Səfhi- müqəttəm qəbristanında dəfn edilmişdi 1892
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih, tarixçi, müfəssir, bioqraf və şair olan qazi Saleh Qarabaği h. 1031-ci ildə (1622) dünyaya gəlmişdi. Sultan IV Mehmedin hakimiyyəti illərində (1648-1687) Osmanlı dövlətinin tanınmış elm xadimlərindən biri olan qazi Saleh Qarabaği, Zühri İsqahzadə adı ilə tanınmışdı. Osmanlı sarayı tərəfindən Beyrut şəhəri qaziliyinə təyin edilmiş alim daha sonra Misir qaziliyi vəzifəsini icra etmişdi. O, bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Bunların ən məşhuru ‚Haşiyə ələ Təfsiri’l-Bəyzavi‛ adlı əsərdir. Alim h. 1083-cü ildə (1672) vəfat etmişdi 1893
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. Azərbaycan mədrəsələrində təhsil aldıqdan sonra Osmanlı ölkəsinə getmiş, İstanbuldakı mədrəsələrdən birində müdərris olmuşdu. H. 989-cu ilin cəmaziyələvvəl ayında (iyun 1581) Dəməşq mollalığına təyin olunmuşdu. Daha sonra Ədirnə və h. 990-cı ilin zilhiccə ayında (yanvar 1583) İstanbul şəhəri mollalığına təyin olunmuşdu. Bir il yarım bu vəzifədə qaldıqdan sonra Anadolu qaziəsgəri olmuş, daha sonra Misir müftiliyinə təyin olunmuşdu. H. 997-ci ildə (1589) həcc ziyarətindən qayıdandan sonra ikinci dəfə Anadolu qaziəsgərliyinə, bir il sonra da Rumeli qaziəsgərliyinə təyin olunmuşdu. 1001-ci ilin səfər ayında (noyabr 1592) Osmanlı baş vəziri Qoca Sənan paşanın (öl. 1596) tikdirdiyi Darü’l-Hədisin (hədis mədrəsəsi) inşası başa çatmış və Şəmsəddin Qarabaği, 130 aqça maaşla, bu mədrəsənin baş müdərrisliyinə təyin olunmuşdu. H. 1006-cı ilin məhərrəm ayında (avqust 1597) təqaüdə çıxarılmışdı. Fəziləti ilə tanınan alim Şəmsəddin Qarabaği h. 13 səfər 1009-cu ildə (24 avqust 1600) İstanbulda vəfat etmişdi. Məzarı İstanbulun Vəfa adlanan
1891 Vəliyəddin Əbdürrəhman İBN XƏLDUN, Kitabü’l-İbər və Divanü’l-Mübtəda və’l-Xəbər, C. I, s. 731, Beyrut 1979. 1892 ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 241; TAŞKÖPRÜZADƏ, Mövzuat, s. 325; İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş- Şafi’iyyə, C. II, 38; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 571. 1893
BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. I, s. 71; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 829. səmtindədir. O, qazi Bəyzavinin ‚Ənvarü’t-Tənzil və Əsrarü’t-Tə’vil‛ adlı Qur’an təfsirinə haşiyə, ‚Tə’liqat ələ’t-Təlvih‛, ‚Tə’liqati-Miftah‛, ‚Tə’liqati’l-Məvaqif‛ və ‚Kəlimat ələ’l-Hidayə‛ adlı əsərlərin müəllifi idi 1894
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Bundan başqa ərəb filologiyası, təfsir, hədis, üsul və kəlam sahələrində də yaşadığı dövrün tanınmış alimlərindən biri idi. Azərbaycanın qədim diyarı Qarabağda dünaya gəlmiş, ilk təhsilini vətənində aldıqdan sonra təhsilini davam etdirmək üçün Osmanlı ölkəsinə getmişdi. Anadolunun şəhərlərini gəzmiş və buradakı mədrəsələrdə təhsil almışdı. Mövlana Yaqub ibn Seyyidi Əlinin tələbəsi olaraq alim kimi yetişəndən sonra Osmanlı dövlətinin ilk mədrəsələrindən biri olan İznikdəki mədrəsənin müdərrisliyinə təyin olunmuşdu. Mövlana Muhyəddin Qarabaği vəfatına qədər bu mədrəsədə tədrislə məşğul olmuşdu. Taşköprülüzadə onun haqqında ‚gecə və gündüz elmi tədqiqatla məşğul idi‛ yazmışdı. Mövlana Muhyəddin Qarabaği Carullah Zəməxşəri (öl. 1144), Əzudəddin əl-İci (öl. 1355), Nasirəddin Bəyzavi (öl. 1289), Cəlaləddin Dəvvani (öl. 1502), Übeydullah ibn Məs’ud (öl. 1346) kimi alimlərin əsərlərinə şərh və haşiyələr yazmışdı. Bundan başqa o, ‚Kitabü’l-Muhazirat‛ adlı əsərin müəllifi idi. Mövlana Muhyəddin Muhəmməd Qarabaği gözəl əxlaqlı, təmiz əqidəli, həlim, təvazökar və saleh insan idi. O, həmçinin şair idi və gözəl şe’rlər yazırdı. Alim h. 942-ci ildə (1535) vəfat etmişdi 1895
. Onun müəllifi olduğu ‚Haşiyəi-Sədrü’ş-Şəriə‛ və ‚Şərhi-Adabi-Əzudiyyə‛ 1896 Türkiyənin Kütahya şəhəri Vahidpaşa İHK, ‚Şərhu-risaləti İsbati’l-Vacib li’d-Dəvvani‛ 1897
İstanbul Köprülü yazma əsərlər kitabxanasında, ‚Haşiyətu ələ’l-Bəyzavi li’l-cüzi’l-axir‛ 1898 İstanbul Atıf əfəndi yazma əsər kitabxanası, 1894
SÜREYYA, Sicil-i Osmani, C. V, s. 1578; BURSALI, Osmanlı Müəllifləri, C. II, s. 22. Mehmed Süreyya onun Gəncəli, Bursalı Mehmed Tahir isə Qarabağlı olduğunu yazmışdırlar. Ehtimal ki, mövlana Şəmsəddin Əhməd əslən Qarabağlı idi və Gəncədə təhsil almış və yaşamışdı. 1895
TAŞKÖPRÜZADƏ, Şəqaiqü’n-Numaniyyə, s. 272. 1896
Məşhur şafi’i alimi Əzudəddin əl-İcinin (öl. 1355) məntiq elmi sahəsindəki ‚Adabü’l-Bəhs‛ adlı əsərinə yazılmış şərhdir. Mövlana Muhyəddin Qarabağinin qələmə aldığı bu şərhin əlyazma nüsxələrindən biri AMEA Əİ-nun fondunda saxlanılır. Bu şərh haqqında ətraflı məlumat üçün bax: ŞƏRİFOV, Əbdülqəni Əfənd...i, s. 260. 1897
Ağqoyunlular dövrü hənəfi alimlərindən Cəlaləddin Dəvvaninin əqaid və kəlam elminə dair (öl. 1502) ‚Risalə fi İsbati’l-Vacib‛ adlı əsərinə yazılmış şərhdir. 1898 Elxanilərin hakimiyyəti dövründə Təbriz qazisi olmuş Nasirəddin Bəyzavinin (öl. 1289) Qur’ani-Kərimə yazdığı ‚Ənvarü’t-Tənzil və Əsrarü’t-Tə’vil‛ adlı təfsirin son cildinə yazılmış haşiyədir. ‚Haşiyə ələ Şərhi-Viqayəti’r-Rivayə fi Məsailü’l-Hidayə‛ 1899
Konya BYEK, ‚Calib’s- Sürur və Səblü’l-Qürur‛ Konya Yusifağa kitabxanasında saxlanılır.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Bir müddət Dəməşqdə yaşayandan sonra Bağdada getmiş və orada məskunlaşmışdı. Qazi Əbu Təyyib ət-Təbəridən fiqh, Mosul qazisi Əbu Cə’fər Əhməd ibn Muhəmməd əs-Simnanidən kəlam elmini öyrənmişdi. Əbu Muhəmməd əl-Cəvhəri və Əbu Nəsr ibn Təlabdan hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Fəqih Əbu Əli ibn Əbu Hureysə əl-Maliki ondan hədis dinləmişdi. H. 459-cu ilin cəmadiələvvəl ayında (aprel 1067) vəfat etmişdi 1900
. Əbu Həfs Ömər Zəncani ‚əl- Mu’təməd‛ adlı əsərin müəllifi idi 1901 . Vaiz Əbü’l-Məşhur Mə’ruf ibn Muhəmməd ibn Mə’ruf Zəncani Mühəddis və vaiz idi. Dəməşqdə Əbü’l-Müstənzi Müaviyyə ibn Əvs ibn Lihyə’, Məkkədə Əbu Muhəmməd Əbdürrəhman ibn Abdullah ibnü’l-Müqri, Əbu Sə’id ibnü’l- Əaribi (854-951), Həsən ibn Müləyyəh əl-Misri, Qasım ibn İbrahim əl-Muləti, qazi Übeydullah ibn Hüseyn əl-Antaki, Əbü’l-Həsən İbrahim ibn Əbdüssəlam əl-Haşimi, Əbu Abdullah Cə’fər ibn İdris Qəzvinidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbu Nəsr Hüseyn ibn Əbdülvahid Şirazi, Əbü’l-Həsən Əli ibn Şüca İsfəhani, Əbü’l-Həsən əl- Ətiqi, Əbu Bəkr əl-Birqani, Rizvan ibn Muhəmməd Dinəvəri ondan hədis dinləmişdilər 1902
. Ölüm tarixi məlum deyil. X əsrdə yaşamışdır. Nəql silsiləsində Əbü’l- Məşhur Mə’ruf Zəncaninin də olduğu əsərlərdən biri aşağıdakıdır: Abdullah ibn Ömər (ا) ərəfə günü orucuna dair ona verilən suala belə cavab verdi: ‚Allah Rəsulu (م), Əbu Bəkr (ا), Ömər (ا), Osman (ا) ərəfə günü oruc tutmadılar. Mən də
1899
‚Haşiyə ələ Şərhi-Viqayəti’r-Rivayə fi Məsailü’l-Hidayə‛ və ‚Haşiyəi-Sədrü’ş-Şəriə‛ fikrimizcə eyni əsərə müstənsixlər, yəni əsərin üzünü köçürmüş katiblər tərəfindən, verilmiş iki müxtəlif addır. Çünki mövlana Muhyəddin Qarabaği bu əsərini Sədrü’ş-Şəriə ləqəbi ilə məşhur olmuş Türküstanlı hənəfi fəqihi və kəlamçısı Übeydullah ibn Məs’ud əl-Məhbubi əl-Buxarin (öl. 1346) əqaidə dair ‚Şərhi-Viqayəti’r-Rivayə fi Məsailü’l-Hidayə‛ adlı əsərinə haşiyə olaraq qələmə almışdı. 1900
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. IV5, s. 298; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 305; SƏM’ANİ, Kitabü’l- Ənsab, C. II, s. 328-329. 1901
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. II, s. 912. 1902
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. LIX, s. 351. ərəfə günü oruc tutmuram. Sizə ərəfə günü oruc tutmanızı əmr etmirəm, bunu sizə qadağan da etmirəm‛ 1903 .
Əbu Talib Əhməd ibn Muhəmməd Zəncani Hədis ravisi idi. Əbdülvəhhab ibn Hüseyn ibn Ömər əl-Qəzzaldan hədis dinləmişdi. Abdullah ibn Əhməd ibnü’s-Səmərqəndi də ondan hədis dinləmişdi 1904
. Ölüm tarixi məlum deyil. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|