Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR


Şeyx Səfiyəddin Əbü’s-Səna Mahmud ibn Muhəmməd ibn Hamid Urməvi



Yüklə 4,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə45/50
tarix21.04.2017
ölçüsü4,41 Mb.
#14979
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50

Şeyx Səfiyəddin Əbü’s-Səna Mahmud ibn Muhəmməd ibn Hamid Urməvi 

Şafi’i  məzhəbinə  mənsub  mühəddis  və  filoloq  idi.  H.  647-ci  ilin  cəmadiələvvəl  ayında 

(avqust 1249) Qirafədə

1698

 anadan olmuşdu. Hədis sahəsində təhsil almıq üçün səyahət 



etmişdi.  İbn  Ə’laq,  İbnü’s-Sabuni,  İbn  Qəstəlani  və  Fəxrəddin  Hərrani  kimi 

mühəddislərdən  hədis  dinləmiş  və  hədis  elminə  dair  bilikləri  öyrənmişdi.  Qahirədə 

İbnü’l-Fəratdan, İsgəndəriyyə və Dəməşqdə Kəmaləddin İbn Əbd və İbnü’d-Dərəcidən 

hədis  dinləmişdi.  Uzun  müddət  Dəməşqdə,  Sümeysatiyyədə  yaşamışdı.  Şəmsəddin 

Zəhəbi  şeyx  Səfiyəddin  Mahmud  Urməvidən  hədis  dərsləri  almışdı.  İki  dəfə  həcc 

ziyarəti  üçün  Məkkəyə  getmiş  və  həcc  sonrası  bir  müddət  Mədinədə  mücavir  olaraq 

qalmışdı. Aşağıda haqqında məlumat verdiyimiz şeyx Şihabəddin Əbü’l-Abbas Əhməd 

Urməvi  onun  böyük  qardaşı  idi.  Şeyx  Səfiyəddin  Mahmud  Urməvi  h.  723-cü  ilin 

                                                 

1696


 İBN TAĞRIBİRDİ, Mənhəlü’s-Safi, C. I, s. 433-431. 

1697


  SƏFƏDİ,  Vafi  bi’l-Vəfayat,  C.  II,  s.  274;  SƏFƏDİ,  Ə’yanü’l-Əsr,  C.  IV,  s.  409;  ZƏHƏBİ,  Mu’cəmü’l-Muxtəs,  s.  89; 

ZƏHƏBİ, Mu’cəmü’ş-Şüyux, C. II, s. 184. 

1698

  Qirafə-bu  adla  tanınan  iki  coğrafi  məkan  vardır.  Babü’l-Qirafə,  yəni  Qirafə  qapısı  Misirdə,  qədim  Qahirənin 



səmtlərindən birinin adı idi. Digəri isə Əlcəzairin şimalında yerləşən kənddir. Səfiyəddin Əbü’s-Səna Urməvi böyük 

ehtimalla Qahirədə anadan olmuşdu.  



cəmadiəlaxir  ayında  (iyun  1323)  Dəməşqin  Nuri  xəstəxanasında  76  yaşında  ikən  vəfat 

etmişdi


1699

.  


 

Seyyid  Şərəfəddin  Əbü’l-Hüseyn  Əli  ibn  Həsən  ibn  Muhəmməd  ibn  Hüseyn  ibn 

Muhəmməd əl-Hüseyni Urməvi 

Şafi’i  məzhəbinə  mənsub  fəqih  və  mühəddis  idi.  İmam  Hüseynin  (ا)  nəslindən  idi.  H. 

691-ci  ildə  (1292)  anadan  olmuşdu.  Hədis,  fiqh,  fiqh  üsulu  və  ərəb  filologiyası  üzrə 

tanınmış  mütəxəssis  idi.  Qahirədə  imam  Hüseynin  (ا)  mübarək  başının  dəfn  edildiyi 

məqbərənin  yanındakı  məsciddə  dərs  verirdi  və  orada  fətva  mərcii  idi.  Həmçinin 

Qahirədəki  Fəxriyyə  və  Təbərsiyyə  mədrəsələrində  dərs  verirdi.  Misir  Məmlüklü 

dövləti tərəfindən naqibü’l-əşraflığa təyin edilmiş, daha sonra beytü’l-mal vəkaləti

1700


 və 

hisbə təşkilatının

1701

 rəisliyi vəzifəsini icra etmişdi. O, fəzilətli, dərin zəkalı, elm və bilik 



sahibi, alicənab, nəzakətli, istedadlı və bacarıqlı insan kimi tanınmışdı. Bütün bunlarla 

yanaşı seyyid Şərəfəddin Əli Urməvi, şeyx Cəmaləddin ibn Nəbatə və qazi Şihabəddin 

ibn  Fəzlullahla  birgə,  yaşadığı  dövrdə  Misirin  ən  görkəmli  ədibi  idi.  Nəzm  və  nəsrdə 

mahir olan seyyid Şərəfəddin Əli Urməvi müxtəlif elm sahələrinə aid bir sıra əsərlərin 

müəllifi idi. Seyyid Şərəfəddin Əli Urməvi, Fəxrəddin Razinin ‚Məalim fi Üsuli’l-Fiqh‛ 

adlı  əsərinə  şərh  yazımışdı.  Alim  h.  757-ci  ilin  cəmadiəlaxir  ayında  (iyun  1356) 

Qahirədə vəfat etmişdi

1702


.  

 

Vaiz Əbü’l-Qasım Rüstəm ibn Sərhəng ibn Ömər əl-Bəzzaz Urməvi 

                                                 

1699


 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. III, s. 49, 52; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VI, s. 614; ZƏHƏBİ, Mu’cəmü’l-

Muxtəs, s. 111-112; SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. V, s. 366-367. 

1700


 Beytü’l-mal vəkili-Baş xəzinədar.  

1701


  Hisbə  təşkilatı-Orta əsr  müsəlman  dövlətlərində  iqtisadi  və  ticari  işlərə  nəzarət  edən  təşkilat.  Bu  təşkilatın əsas 

vəzifəsi  süni  qiymət  artımı,  kiyfiyyətsiz  mal  sıtışı,  möhtəkirlik,  inhisarçılıq,  yalan  reklam,  haqsız  rəqabət,  çəki  və 

ölçüdə  aldatma  kimi  halları  müəyyən  edib  qarşısını  almaq  idi.  Bazarlarda  bu  işə  nəzarət  edənlər  möhtəsiblər, 

qurumun rəisi isə baş möhtəsib idi. Hisbə və ehtisabla bağlı daha ətraflı məlumat üçün bax:  Cengiz KALLEK, Asrı-



Saadette Yönetim Piyasa İlişkisi, s. 175-200, İstanbul 1997. 

1702


  İBN  QAZİ  ŞUHBƏ,  Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə,  C.  III,  s.  12;  İBNü’l-İMAD,  Şəzəratü’z-Zəhəb,  C.  VI,  s.  686;  SƏFƏDİ, 

Ə’yanü’l-Əsr, C. III, s. 334-335. Buradakı mənbələrdə alimin ata və babasının adlarında müəyyən fərqliliklər var. Biz 

Səlahəddin Səfədinin qeydini əsas götürdük. Çünki Səlahəddin Səfədi ‚Ə’yanü’l-Əsr‛ adlı əsərində müasiri olduğu 

şəxslərin bioqrafiyasını qələmə almışdır. Səfədi həmçinin seyyid Şərəfəddin Əli Urməvinin, yuxarıda haqqında bəhs 

etdiyimiz, şeyx Şihabəddin Əbü’r-Rəkəb Urməvinin əmisi oğlu olduğunu qeyd etmişdir.    



Bağdada  yaşamış  və  buradakı  məscidlərdə  insanlara  və’z  vermişdi.  O,  şeyx  Əbü’l-

Həsən Əli ibn Übeydullah ibnü’z-Zağuni Bağdadinin tələbəsi və yaxın dostlarından biri 

olmuşdu.  Əbü’l-Həsən  ibnü’z-Zağuni  və  Əbü’l-Qasım  ibnü’l-Husayndan  hədis 

dinləmişdi. Alim h. 569-cu ildə (1174) 60 yaşında vəfat etmişdi

1703

.  


 

Şeyx Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Qəhtan ibn Əbi Abdullah Urməvi 

Mühəddis  idi.  Quru  və  dəniz  ticarəti  ilə  məşğul  olan  Əbu  Abdullah  Muhəmməd 

Urməvi  böyük  sərvət  və  var-dövlət  sahibi  idi.  Buna  baxmayaraq  o,  saleh  əməlli  və 

xoşrəftar  insan  idi.  Səm’ani  onun  çox  ibadət  etdiyini,  Qur’an  tilavəti  və  təhəccüd 

namazlarını  buraxmadığını  qeyd  etmişdir.  Böyük  Səlcuqluların  hakimiyyətinin  ilk 

illərində  oğuzlar  Nişapurda  onun  ticarət  mallarını  qarət  etmişdilər.  Əbu  Abdullah 

Muhəmməd  Urməvi  Buxara,  Mərv  və  Sərəxs  şəhərlərini  gəzmiş  və  buralarada  hədis 

nəql etmişdi

1704

. Ölüm tarixi məlum deyil. Təqribən XI əsrdə yaşamışdır. 



 

Əbu Əli Həsən ibn Hüseyn ibn Şəhham əl-Fərfəqabadi

1705


 Urməvi 

Mühəddis və şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Təhsil almaq üçün Nişapura getmiş və 

burada öz həmyerlisi, mühəddis Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Əli əl-Fərfəqabadidən hədis 

dərsləri almışdı

1706

. Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.  



 

Şihabəddin Əbü’l-Abbas Əhməd ibn Muhəmməd ibn Hamid əl-Muqri Urməvi 

Qur’ani-Kərim  qarisi  idi.  Mühəddis  və  filoloq  Səfiyəddin  Əbü’s-Səna  Muhmud  ibn 

Muhəmməd ibn Hamid Urməvinin qardaşı idi. H. 716-cı ildə (1316) vəfat etmişdi

1707


 

Əbü’l-Həsən Əli ibn Muhəmməd ibn Əli Urməvi 

                                                 

1703


 SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. XIV, s. 81. 

1704


 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 74-75. 

1705


 Fərfəqabad-Urmiyə şəhərinin kəndlərindən biri idi. Bax: SÜYUTİ, Lübbü’l-Lübab, s. 62.  

1706


 SEYRƏFİNİ, Müntəxəb, s. 196; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. V, s. 242. 

1707


 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. I, s. 126; SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. V, s. 367. 

Mühəddis  idi. Onun xanımı Sittülərəb  məşhur mühəhddis Muhəmməd  ibn Fəxrəddin 

Buxarinin qızı idi. Bu qadın da tanınmış hədis alimi, mühəhddisə idi. Şeyx Əbü’l-Fəzl 

ibnü’l-İraqi  (1325-1404)  xanım  Sittülərəbin  tələbəsi  olmuş,  ondan  hədis  dinləmişdi

1708


Əbü’l-Həsən Əli Urməvinin ölüm tarixi məlum deyil. XIV əsrdə yaşamışdır. 

 

Hafiz Əbu İshaq İbrahim ibn Muhəmməd ibn Əhməd ibn Əli Urməvi 

Yaşadığı  dövrdə  siqa  hədis  hafizi  və  dərin  biliyə  malik  fəqih  kimi  tanınmışdı.  Əbu 

İshaq İbrahim Urməvi imam Buxari və imam Müslimin hədis külliyatlarındakı hədisləri 

əzbər  bilirdi.  Əbu  Əhməd  əl-Qutrifi  və  Əbü’l-Qasım  Abdullah  ibn  Əhməddən  hədis, 

Həsən  ibn  Süfyandan  isə  fiqh  dərsləri  almışdı.  Azərbaycan,  Xorasan  və  İraqın  bir  çox 

şəhərlərini gəzərək buradakı alimlərin dərslərində iştirak etmişdi. H. 428-ci ildə (1037) 

Nişapurda  vəfat  etmiş  və  buradakı  Şahənbər  qəbristanında  dəfn  edilmişdi.  Vəfat 

edərkən yaşı xeyli irəliləmişdi

1709

.  


 

Şeyx Əbu İshaq İbrahim ibn Abdullah ibn Yusif ibn İbrahim ibn Süleyman Urməvi 

Mühəddis  idi.  H.  615-ci  ildə  (1218)  Dəməşqin

1710

  Qasiyyun  dağı  ətəklərindəki 



məhəllərdən birində anadan olmuşdu. Onun atası Abdullah Urməvi də hədis alimi idi 

və  h.  631-ci  ildə  (1234)  Şam  diyarından  Misirə  köçmüşdü.  Əbu  İshaq  İbrahim  Urməvi 

şeyx  Müvəffəqəddin  Abdullah  İbn  Qudamə

1711


  və  Əbu  Abdullah  Hüseyn  ibnü’z-

Zübeydinin tələbəsi olmuş, onlardan hədis dinləmişdi. Suriyada İbnü’l-Bəngu ləqəbi ilə 

tanınan şeyx Əbu İshaq İbrahim Urməvi abid və zahid insan idi. Vaxtının çoxunu elm 

öyrətmək,  ibadət  və  zikr  etməklə  keçirirdi.  Dəməşq  əhalisi  onu  çox  sevir  və  ehtiram 

göstərirdilər.  Əkkə  qalası  fatehi  Misir  Məmlüklü  sultanı  Əşrəf  Səlahəddin  Xəlil  (1290-

1293)  də  ona  dərin  hörmət  və  ehtiram  bəsləyirdi.  Sultan  səlibçilərin  yaxın  və  orta 

şərqdəki  son  istinadgahı  olan  Əkkə  qalasını  30  günlük  mühasirənin  ardından  h.  11 

rəcəb 691-ci ildə (28 iyun 1291) fəth edib İslam coğrafiyasını səlibçi işğalından tamamən 

                                                 

1708


 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. II, s. 126. 

1709


 SEYRƏFİNİ, Müntəxəb, s. 129. 

1710


  Təqiyəddin  Məqdisi  şeyx  Əbu  İshaq  İbrahim  Urməvinin  615-ci  ildə  (1218)  Qüdsdə  anadan  olduğunu  qeyd 

etmişdir. bax: Kitabü’l-Müqəffa, C. I, s. 238. 

1711

  Müvəffəqəddin  Əbu  Muhəmməd  Abdullah  ibn  Əhməd  ibn  Muhəmməd  İbn  Qudamə  əl-Məqdisi  (öl.  1213)  öz 



dövrünün tanınmış hənbəli mühəddisi idi.  

təmizləyənədən sonra Dəməşqə gəlmiş

1712


 və şeyx Əbu İshaq İbrahim Urməvini ziyarət 

edərək  ondan  xeyir-dua  istəmişdi.  Alim  h.  692-ci  ilin  məhərrəm  ayının  12-sində  (23 

dekabr 1292) vəfat etmişdi. Onun dəfn mərasimində sultan Əşrəf, eləcə də bütün Şam 

vilayətinin  əmirləri  və  qaziləri  iştirak  etmişdilər.  İnsanlar  onun  cənazəsini  dəfn 

ediləcəyi  yerə  qədər  başlarının  üzərində  daşımışdılar.  Tarixçi  Təqiyəddin  Məqdisi 

alimin  dəfn  mərasimində  iştirak  etdiyini  qeyd  etmişdir.  Şeyx  Əbu  İshaq  İbrahim 

Urməvi  Qasiyyun  dağındakı  Səfih  qəbristanında,  atasının  məzarının  yanında  dəfn 

edilmişdi

1713

.  


 

Şeyx Əbu Abdullah Muhəmməd ibn İbrahim ibn Abdullah ibn Yusif ibn Yunis ibn 

İbrahim ibn Süleyman Urməvi 

Mühəddis  idi.  H.  645-ci  ildə  (1274)  anadan  olmuşdu.  Şeyx  Əbu  İshaq  İbrahim 

Urməvinin oğlu idi. Əhməd ibn Əbdüddaimin tələbəsi olmuş, ondan hədis dinləmişdi. 

Əbu  Abdullah  Urməvi  həmçinin  öz  dövrünün  tanınmış  ədiblərindən  biri  idi. 

Səlahəddin  Səfədi  alim  haqqında  məlumat  verərkən  onun  zahirən  yaraşıqlı  insan 

olmaqla  yanaşı  böyük  alim,  arif,  tədqiqatçı,  fəzilət  sahibi,  saleh  insan  kimi  tövsif 

etmişdi.  Məşuh  tarixçi,  mühəddis,  bioqraf  və  filoloq  imam  Şəmsəddin  Zəhəbi 

Türkmani,  Əbu  Abdullah  Muhəmməd  Urməvinin  tələbəsi  olmuş,  ondan  hədis 

dinləmişdi.  Alim  h.  711-ci  ilin  ramazan  ayında  (yanvar  1312)  Dəməşqdə  vəfat 

etmişdi


1714

 

 

Şeyx Əlaəddin Əbü’l-Həsən Əli ibn Muhəmməd ibn İbrahim ibn Abdullah ibn Yusif 

ibn Yunis ibn İbrahim ibn Süleyman Urməvi 

Mühəddis  idi.  H.  677-ci  ilin  rəcəb  ayında  (dekabr  1278)  anadan  olmuşdu.  Mühəddis 

Əbu  Abdullah  Muhəmməd  ibn  İbrahim  Urməvinin  oğlu,  şeyx  Əbu  İshaq  İbrahim 

                                                 

1712

 Sultan Əşrəfin Dəməşqə gəlişi şəhər əhalisində böyük coşğunluğa səbəb olmuşdu. Əhali küçələrə çıxıb bu fateh 



hökmdarı  salamlamış,  onun  üçün  dualar  etmiş  və  3  gün  şənliklər  tərdib  edilmişdi.  Sultan  Əşrəf  paytaxt  Qahirəyə 

gələrkən bundan daha möhtəşəm mərazimlərlə qarşılanmışdı. İbn Kəsir bu mərasimləri təfərrüatı ilə qeyd etmişdir. 

Bax: Bidayə və’n-Nihayə, C. XIII, s. 541-546.  

1713


 MƏQDİSİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. I, s. 238-239; İBN ŞAKİR, Fəvatü’l-Vəfayat, C. I, s. 9; İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə

C. XIII, s. 550; SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. VI, s. 11; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 669. 

1714

 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. II, s. 216; MƏQDİSİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. V, s. 100; SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. IV, 



s. 215-216; ZƏHƏBİ, Mu’cəmü’ş-Şüyux, C. II, s. 132. 

Urməvinin  nəvəsi  idi.  Fəxrəddin  ibnü’l-Buxari  kimi  Şam  diyarınını  məşhur  hədis 

alimlərindən  hədis  dinləmiş  və  hədis  elmlərinə  dair  bilikləri  öyrənmişdi.  Qısa 

müddətdə Dəməşqin tanınmış hədis alimlərindən birinə çevrilmişdi. Çox ibadət edən, 

zahid  və  saleh  insan  idi.  H.  14  şəvval  755-ci  ildə  (31  oktyabr  1354)  Dəməşqdə  vəfat 

etmişdi

1715


.   

 

Şeyx Abdullah ibn Yunis Urməvi 

Şəmsəddin Zəhəbi onun son dərəcə təvazökar, dünya işlərindən üz çevirmiş, mömin və 

saleh  insan  olduğunu  qeyd  etmişdir.  Şeyx  Abdullah  Urməvi  Dəməşqdə,  Qasiyyun 

dağındakı  bir  bağın  içində  yerləşən  və  öz  adı  ilə  tanınan  ‚Zaviyətü’l-Urməviyyə‛də 

yaşayırdı. Şeyx Abdullah Urməvi h. 631-ci ilin şəvval ayında (iyul 1231) tədrislə məşğul 

olduğu bu zaviyədə vəfat etmişdi

1716



 



Qaziü’l-quzat Siracəddin Əbü’s-Səna Mahmud ibn Əbu Bəkr ibn Hamid ibn Əhməd 

Urməvi 

Şafi’i  məzhəbinə  mənsub  fəqih  və  mütəkəllim  idi.  H.  594-cü  ildə  (1198)  anadan 

olmuşdu. Mosuldakı mədrəsələrdən birində təhsil almış, Kəmaləddin ibn Yunisin

1717


 və 

Fəxrəddin  Razinin  tələbəsi  olmuşdu.  Mənbələrdə  onun  bu  iki  alimin  hansından  daha 

əvvəl  dərs  aldığını  qeyd  edilmir.  Ümumiyyətlə  onun  Fəxrəddin  Razinin  tələbəsi 

olduğunu  qeyd  edən  yeganə  mənbə  İbnü’l-İbridir

1718

.  Fəxrəddin  Razinin  1209-cu  ildə 



vəfat etdiyini nəzərə alaraq bunun mümkün olmadığını deyə bilərik. Çünki Siracəddin 

Mahmud Urməvi bu vaxt cəmi 10 yaşında uşaq idi. Onun bu yaşda mədrəsəyə getməsi 

və ya başqa bir şəraitdə Fəxrəddin Razidən kəlam və fiqh dərsləri almasını düşünmək 

çətindir.  Ehtimal  ki,  Siracəddin  Urməvi  kəlam,  məntiq  və  fəlsəfədə  Fəxrəddin  Razi 

məktəbinin  davamçısı  və  onun  tələbələrindən  birinin  tələbəsi  olmuşdu.  Hətta  onun, 

yuxarıda  haqqında  bəhs  etdiyimiz,  Fəxrəddin  Razinin  tələbsi  olmuş,  bir  müddət 

                                                 

1715


 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. II, s. 117; İBN RAFİ’, əl-Vəfayat, s. 72. 

1716


 ZƏHƏBİ, İbər fi Xəbər mən Ğəbər, C. III, s. 114; NUEYMİ, Daris fi Tarixi’l-Mədaris, C. II, s. 152-153.  

1717


  ƏSNƏVİ,  Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə,  C.  I,  s.  80;  SÜBKİ,  Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə  əl-Kübra,  C.  VIII,  s.  205;  İBN  QAZİ  ŞUHBƏ, 

Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 61. 

1718


 İBNü’l-İBRİ, Tarixu Müxtəsərü’d-Düvəl, s. 212. 

Konyada  yaşayıb  sonra  Bağdada  köçərək  1258-ci  ildə  vəfat  etmiş,  əllamə  Tacəddin 

Əbü’l-Fəzail Muhəmməd Urməvinin tələbəsi olduğunu da təxmin etmək mümkündür. 

Muhəmməd  Sivasinin  qeyd  etdiyinə  görə  Siracəddin  Urməvi  Anadoluya  Misirdən 

gəlmişdi.  Onun  bu  diyara  gəlişi  Anadolu  Səlcuqluları  sultanı  Əlaəddin  I  Keyqubadın 

(1220-1237)  hakimiyyəti  dövrünə  təsadüf  edir.  Özünün  dediyinə  görə  Anadoluya 

getməkdə əsas məqsədi tanınmış fütuvvət şeyxi Əvhədəddin Kirmaniyə xidmət etmək 

şərəfinə  nail  olmaq  olmuşdu.  Əlaəddin  I  Keyqubadın  əmri  ilə  o,  Malatya  şəhərinin 

cümə  məscidinin  qarşısındakı  mədrəsəyə  müdərris  təyin  olunmuşdu.  Əsr  namazına 

qədər  mədrəsədə  tədrislə  məşğul  olan  Siracəddin  Urməvi,  namazdan  sonra  şeyx 

Əvhədəddin Kirmaninin xidmətində olurdu

1719

.   


Sultan  Rüknəddin  IV  Qılıncarslanın  (1259-1266)  hakimiyyəti  dövründə  Konya  qazisi 

olan


1720

  Siracəddin  Urməvi  1266-cı  ildə  sultan  Qiyasəddin  III  Keykavusun  (1266-1284) 

əmri  ilə  Anadolu  Səlcuqlu  dövlətinin  qaziü’l-quzatlığına,  yəni  baş  qaziliyinə  təyin 

edilmişdi

1721

. Cimri hadisəsi



1722

 vaxtı qazi Siracəddin Urməvi verdiyi bir fətva ilə Konya 

xalqını Qaramanoğlu Mehmed bəy və Əlaəddin Səyavuşa qarşı mübarizəyə çağırmışdı. 

Konya  qalası  Qaramanoğlu  Mehmed  bəy  və  Səyvuşun  əsgərələri  tərəfindən 

mühasirədə  saxlanarkən  (1276)  qazi  Siracəddin  Urməvi  şəxsən  şəhərin  müdafiəsində 

iştirak etmiş və qala divarlarının üzərindən mühasirəçilərə ox atmışdı

1723



İbn Bibi Siracəddin Urməvi haqqında belə yazırdı: ‚qazilər qazisi, alimlərin hökmdarı, 



imamların  sultanı,  dövrün  şarihi,  məliklər  və  sultanların  atası,  İslamın  hüccəti 

Siracəddin 

Əbü’s-Səna 

Mahmud 


əl-Urməvi 

alimlərin 

və 

mütəfəkkirlərin 



qabaqcıllarından  idi.  Bütün  fənni  və  nəzəri  elmlərdə,  üsul,  məntiq,  fiqh  və  cədəl 

elmində yaşadığı dövrdə onun misli-bərabəri yox idi‛

1724

. Kəriməddin Aqsarayi isə onu 



                                                 

1719


 SİVASİ, Mənaqibi-şeyx Əvhədəddini-Kirmani, s. 91; BAYRAM, həmin əsər 171.  

1720


 ƏFLAKİ, Ariflerin Menkıbeler, C. I, s. 373.  

1721


 Kəriməddin Mahmud AQSARAYİ, Müsamərətü’l-Əxbar və Müsayərətü’l-Əxyar, (nşr. Osman Turan), s. 90, Ankara 

1944. 


1722

  Cimri  (xəsis)  hadisəsi-Qaramanoğlu  Mehmed  bəyin  1276-cı  ildə  cimri  ləqəbi  ilə  tanınan  Səyavuş  adlı  bir  şəxsi, 

onun  Səlcuqlu  ailəsinə  mənsub  şahzadə  olduğunu  iddia  edərək,  taxta  oturtmağa  cəhd  etməsi  və  bunun  ətrafında 

cərəyan edən hadisələrdir. Bu saxta şahzadə daha sonra qətlə yetirilmişdi.  

1723

 İBN BİBİ, Əvamirü’l-Əlaiyyə, s. 690-701. İbn Bibi bu hadisənin 1277-ci ildə baş verdiyini qeyd edir. Prof. Osman 



Fərid  Sağlam  tərəfindən  aşkar  və  tədqiq  edilmiş  Əlaəddin  Səyavuşun  adına  zərb  edilmiş  sikkənin  üzərində  isə  h. 

675/1276-cı il həkk olunmuşdur. Ətraflı məlumat üçün bax: Osman F. SAĞLAM, ‚Şimdiye Kadar Görülmeyen Cimri 

Sikkesi‛, TTK, Belleten, C. IX, S. 35, Ankara 1945, s. 301-302. 

1724


 İBN BİBİ, Əvamirü’l-Əlaiyyə, s. 700. 

aşağıdakı sözlərlə mədh etmişdi: ‚Qazi Siracəddin Urməvi bütün sahələrdə alim, fəzilət 

dəryası, şəriət asimanının günəşi, həqiqət və təriqət mühitinin mərkəzi, din və hikmət 

elmlərində  alimlərin  lideri  idi.  Onun  elm  məclislərində  iştirak  və  onun  elmindən 

faydalanmaq  üçün  paytaxt  Konyaya  gələnlərin  hər  biri  ülkər  ulduzu  kimi  buradan 

ətrafa saçılırdılar‛

1725


.  

Siracəddin Mahmud Urməvi h. 682-ci ildə (1283) Konyada vəfat etmişdi

1726

. Onun dəfn 



edildiyi türbə Konyanın ‚Müsəlla‛ qəbrisatınının şimal-şərq hissəsində idi. Hal-hazırda 

mövcud deyil. Ehtimal ki, şəhərdə aparılan abadlıq işləri vaxtı dağıldılmışdı

1727

.  


Siracəddin  Urməvinin  yetişdirdiyi  tələbələr  arasından  Osmanlı  dövlətinin  quruluş 

dövründə  mühüm  vəzifələr  tutaraq  bu  dövlətin  təşəkkülünə  xidmət  etmiş  şəxslər 

yetişmişdir.  Orxan  ğazinin  hakimiyyəti  dövründə  (1324-1362)  İznikin  fəthindən  sonra 

burada  açılan  mədrəsənin  baş  müdərrisliyinə  Siracəddin  Urməvinin  tələbəsi  şeyx 

Davud  Qeysəri  təyin  olunmuşdu

1728


.  Onun  başqa  bir  tələbəsi  Tacəddin  Kürdi  də  bu 

mədrəsədə dərs vermişdi

1729

.  


Siracəddin Urməvi fiqh, fiqh üsulu, kəlam və  cədələ dair bir sıra əsərlərin müəllifidir. 

Onun qələmə aldığı ən məşhur əsər məntiq elminə aid olan ‚Mətaliü’l-Ənvar‛dır. Alim 

‚Lübabü’l-Ərbəin  fi  Üsuliddin‛  adlı  əsərini  Fəxrəddin  Razinin  ‚Ərbəin  fi  Üsuliddin‛ 

adlı  əsərinə  şərh  olaraq  qələmə  almışdır

1730

.  Bundan  başqa  Siracəddin  Urməvinin 



qələmindən  ‚Ləvamiü’l-Mətali‛,  ‚Bəyanü’l-Həqq  fi’l-Məntiq  və’l-Hikmə‛,  ‚Mənahic 

fi’l-Məntiq  və’l-Hikmə‛,  ‚Risalə  fi  Əmsilətü’t-Təərüd‛,  ‚Risalə  fi  İlmü’l-Cədəl‛,  ‚əl-

Əs’ilə‛,  ‚ət-Təhsil‛

1731


,  ‚Şərhü’l-İşarat  və’t-Tənbihat  fi’l-Məntiq  və’l-Hikmə‛  və 

‚Lətaifü’l-Hikmə‛  adlı  əsərlər  də  çıxmışdır

1732

.  ‚Şərhü’l-Vəciz  li’l-Qəzzali‛, 



                                                 

1725


 AQSARAYİ, Müsamərətü’l-Əxbar, s. 121. 

1726


  ƏSNƏVİ,  Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə,  C.  I,  s.  80;  SÜBKİ,  Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə  əl-Kübra,  C.  VIII,  s.  205;  İBN  QAZİ  ŞUHBƏ, 

Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 61. 

1727


 Bu haqda daha ətraflı məlumat üçün bax: Elnur NƏSİROV,  XIII Yüzyıl Başlarında Anadolu-Azerbaycan İlişkileri, s. 

176, Konya 2003 (Nəşr olunmamış Ph. Doktorluq dissertasiyası). 

1728

 XACƏ SƏDƏDDİN Mehmed, Tacü’t-Təvarix, C. I, s. 43, İstanbul 1279; NİŞINCI, Hadisat, s. 110. 



1729

 NİŞINCI, Hadisat, s. 110. 

1730

 KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 122. Ömər Rza Kəhhalə bu əsərin adını ‚Təlxisü’l-Ərbəin fi Üsuli’d-Din‛ 



olaraq qeyd etmişdir. Bax: Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 801.   

1731


 Bu əsər Fəxrəddin Razinin ‚əl-Məhsul‛ adlı əsərinə yazılmış haşiyədir.  

1732


  KATİB  ÇƏLƏBİ,  Kəşfü’z-Zünun,  C.  I,  s.  161,  362,  1045,  1109;  C.  II,  s.  1033;  MƏMMƏDOV,  Orta  Əsr  Azərbaycan 

Filosof və Mütəfəkkirləri, s. 39. 

‚Müxtəsərü’l-Məhsul‛,  ‚Təhsilü’l-Üsul  min  Kitabü’l-Məhsul‛

1733


  adlı  əsərlər  də  alimin 

zehninin  məhsuludur.  Siracəddin  Urməvinin  bu  vaxta  qədər  məlum  olmayan,  fiqhə 

dair qələmə aldığı ‚Kitab Təkmilətü’t-Təhrir və’t-Təqrir‛ adlı əsəri bizim tərəfimizdən 

aşkar  edilmişdir.  Əsər  6  zilhiccə  666/cı  ildə  (18  avqust  1269)  Konyada  istinsəx 

edilmişdir.  Bu  kitab  Konya  Darü’l-Hüffazında  dərs  kitabı  olaraq  tələbələrə 

oxudulmuşdu

1734



Yüklə 4,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin