O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

 
7 – LABORATORIYA ISHI 
SOVUN ISHLAB CHIQARISH 
Sovun bu yuqori molekulali yog‘ va naften kislotalarining tuzlaridir. Yuvinish va kir yuvish 
uchun ishlatiladigan sovun 10 dan 20 gacha uglerod atomidan tashkil topgan yog‘ kislotalarining 
natriyli va kaliyli tuzlaridan iborat. Tarkibida uglerod atomi 10 dan kam bo‘lgan yog‘ kislotalaridan 
olingan sovunlar yuvish qobiliyatiga ega emas. 
Sovun, yog‘ kislotalarini o‘yuvchi va karbonatli ishqorlar bilan neytrallash natijasida hosil 
bo‘ladi. 
RCOOH + NaOH RCOONa + H
2
O 
RCOOH + KOH RCOOK + H
2
O 
2RCOOH + Na
2
CO
3
2RCOONa + CO
2
+ H
2
O 

---

 161
Sovunlanish jarayoni neytral yog‘ bilan ham boradi 
CH
2
– OCOR CH
2
-OH 
| | 
CH –OCOR + 3 NaOH CH –OH + 3RCOONa 
| | 
CH
2
–OCOR CH
2 
–OH 
Sovunlanish jarayonini olib borish vaqtida ishqor miqdori nazariy hisoblab olinganiga 
nisbatan biroz ko‘proq bo‘lishi kerak. Agar sovunlash jarayonida ishqor yetishmay qolsa, suvda 
yomon eriydigan nordon sovun hosil bo‘lishi mumkin. 
RCOONa + RCOOH RCOONa
⋅
RCOOH 
Covunlanish jarayonida qatnashayotgan yog‘ kislotalari va ishqorlarning turiga qarab, 
olingan sovunlar qattiq va yumshoq bo‘lishi mumkin. To‘yingan yog‘ kislotalaridan qattiq, 
to‘yinmagan yog‘ kislotalaridan yumshoq sovun hosil bo‘ladi. Bundan tashqari natriyli sovunga 
nisbatan kaliyli sovun yumshoq bo‘ladi va suvda yaxshi eriydi, ammo yuvinish jarayonida uni 
sarfi ko‘proq bo‘ladi. 
Yog‘-moy korxonalari ishlab chiqarayotgan sovunlar 3 turga bo‘linadi:
1)
xo‘jalik sovunlari, turli mato va buyumlarni yuvish uchun; 2) atir sovunlari, asosan, 
yuvinish uchun; 3) sanoat extiyoji uchun va maxsus sovunlar. Xo‘jalik sovunlari tarkibida 60, 72 %, 
atir sovunda 73-80 % yog‘ kislotalari bo‘ladi. 
Hozirgi vaqtda yog‘-moy korxonalarida asosan xo‘jalik va atir sovun ishlab chiqariladi. 
Kam hollarda kukunsimon, pastasimon va suyuq sovunlar ishlab chiqariladi. 
Qattiq sovun ishlab chiqarish 2 etapdan iborat: 
1.
Sovunning konsentrlangan massasini tayyorlash (sovunli yelim, atir sovun uchun asos). 
2.
Massaga tovar formasini berish (mexanik ishlov).