O‘zbekiston endigina mustaqillikka erishgan 90-yillarning boshlarida yosh

V Bob. Iqtisodiy qism 
№

Namunalar,

jixozlar bo‘yicha 

Bajaruvchi shaxslar 

1 
Bunkerdan namlikni o‘lchash 
Laborant

2 
Transportyorda donning oqimini kuzatish (iflosligi) 
Laborant, texnolog

3 
Noriyani ko‘tarish va har xil mineral aralashmalarni cho‘kishini 
tekshirish
Laborant, texnolog 


4 
Tarozini yuk ko‘tarishini tekshirish (namlik) 
Laborant, mexanik

5 
Separatorda yengil aralashmalarning miqdorini kuzatish
Laborant

6 
Tirerda don urug‘idan boshqa begona o‘t urug‘larini hajmi bo‘yicha 
ajratish
Laborant, texnolog 


7 
Skalperatorni ish quvvati va siniq cho‘plarni (borodkalarni) ajratish 
Laborant

8 
Transportyorlarda donni namligini tekshirish 
Laborant

9 
Bunkerda donni yuklash va namlikni tekshirish 
Laborant, sex boshlig‘i,
texnolog 
Donning namligi oxirgi yuklashgacha kuzatib turiladi. Organoleptik 

ko‘rsatgichlari tekshiriladi.

Namunalar maxsus qop shchupi, konussimon shchuplar yordamida olinadi. 

---

---

VI Bob. Mehnat muhofazasi bo‘limi 
Ishlab chiqarish korxonalarining hajmi va maydonini rejalashtirishda 
sanitariya normalari va boshqa normativ xujjatlarga javob berishi kerak.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash korxonalarini 
rejalashtirishda asosan quyidagi hajmiy-rejalashtirish yechimlariga e’tibor berish
lozim( binolarning bir-biriga nisbatan joylashuvi, umumiy o‘lchamlari, ayrim 
konstruktiv elementlarning o‘lchamlari).
Rejalashtirish masalalariga qo‘yiladigan talablar ishlab chiqarish 
texnologiyasi, ishlashning xavfsizlik qoidalari, yong‘inga qarshi normalar va
sanitariya normalari talablari bilan yechiladi. 
Sanitariya normasi talablari muhim o‘rin egallaydi, chunki ishlab chiqarish va
saqlash davomida odamga zarar, yomon, salbiy faktorlar ta’sir qilishi mumkin. 
Ko‘p suv ishlatiladigan jarayonlar (bankalarni yuvish) ham alohida,
izoliyatsiyalangan xolda joylashishi kerak. Qayta ishlash korxonalarida texnologik 
jarayonlar asosan xom ashyoga issiqlik ta’sir ettirilishi natijasida korxona ichidagi
havo isiydi. Shuning uchun bu havoni tashqariga chiqarish lozim bo‘ladi. 
Korxonaning qurilishi shunday bo‘lishi kerak-ki, undagi issiq xavo tez chiqib
ketishi kerak bo‘ladi. 
Agar qayta ishlash korxonalari ikki yoki undan ortiq qavatli bo‘lsa, issiqlik
ta’sir etuvchi bo‘linmalar iloji boricha yuqori qavatlarga joylashtirilishi kerak. 
Agar shamollatishni tabiiy yo‘l bilan amalga oshirish qiyin bo‘lsa, unda
shamollatish qurilmalari (ventilyatorlar) o‘rnatilishi kerak. 
Korxona ichidagi zararli gaz, issiqlik va namlikni effektiv tashqariga
chiqarishga shu binoning balandligi xam katta rol o‘ynaydi. Balandligi past 
bo‘lgan binolarda bu zararli komponentlarni tashqariga chiqarish ancha qiyin
bo‘ladi. Shuning uchun ko‘p issiqlik, gaz va nam chiqaradigan ishlab chiqarish 
(avtoklav, bug‘latgichlar, issiqlik qozonlari, pechlar) bo‘linmalarining balandligi 5
metrdan kam bo‘lmasligi kerak. Boshqa bo‘linmalarda esa, shiftlarining balandligi 
3,6 metr bo‘lishi mumkin.

---

---

Termostat kameralari, xom ashyo va tayyor maxsulotni yuborish tunnellarida
ishchilar qisqa vaqt bo‘ladilar, shuning uchun ularning balandligi 2,0 va 2,2 m 
bo‘lishi mumkin.
Hajmiy-rejalashtirish yechimlari yana bir muxim talabni qondirishi kerak. Bu 
esa xar bir ishchi uchun optimal binoning hajmi bo‘lishi kerak. Qancha bu hajm
kam bo‘lsa shuncha tez shamollatilishi lozim bo‘ladi. Qoidaga binoan har bir 
ishchiga 15 m3 dan kam joy bo‘lmasligi kerak.
Agar bu joy kam bo‘lsa va u joy yaxshi shamollatilsa ham u yerdan zararli 
komponentlarning o‘z vaqtida chiqishi kafolatlanmaydi. Agar bir kishiga 40 m3
joy to‘g‘ri kelsa, unda bu yerda sun’iy shamollatish uskunalarini o‘rnatishning 
hojati yo‘q, tabiiy shamollatishning o‘zi yetarli bo‘ladi.
Qayta ishlash korxonalaridagi qurilmalar mavjud standart talablariga javob 
berishi kerak:
qurilmalarni sexda joylashtirishda quyidagilarga e’tibor berish kerak: avariya 
hollarining oldini olish;
texnologik jarayonlarning o‘zluksiz ishlashi;
montaj, ekspluatatsiya va remont qilganda ishning havfsizligi;
yong‘inga qarshi vositalarning bo‘lishi kerak. 
yuqori bosimda ishlaydigan qurilmalarning germetikligini tekshirish kerak;
vakuum uskunalarni tekshirish, 0,2 Mpa bosim ta’sir qilib gidrovlik sinash. 
kimyoviy va boshqa turdagi eritmalarni saqlaydigan, tashiydigan qurilmalar
ish vaqtida eritmalarni sachratmasligi kerak. 
texnologik qurilmalar ( qizdirgichlar, qozon va avtoklavlar yaxshi germetik
bo‘lishi kerak. 
transportyorlar, maydalagichlar va presslarni maxsus maydonlarga o‘rnatish
kerak.

nasos ishlatiladigan jarayonlarda, nasoslar blokirovka qurilmasi bilan

ta’minlangan bo‘lishi kerak (nasosga katta kuch, nagruzka tushganda u avtomatik 
uchiradi).
- qurilmalarning harakatlanadigan qismlari yopilgan bo‘lishi kerak. 

---

---

- ish joyidagi qurilmalarning isiydigan qismlarining harorati 45(S dan
oshmasligi kerak. Qurilmalarning ichki harorati 100(S bo‘lsa, ularning tashqi 
korpusining harorati 35(S dan oshmasligi kerak. Sanitar maishiy xonalarga
qo‘yiladigan talablar: sanitar maishiy xonalarga garderob, xojatxona, yuvinish 
xonasi, chekish joyi, go‘dak bolalarni ovqatlantirish xonasi, dam olish xonasi,
tibbiy xona, oshxona, administrativ-boshqaruv xonasi. 
Sanitar maishiy xonalar ishlab chiqarish sexiga qo‘shimcha qilib
joylashtiriladi. Yoki alohida binoda joylashtiriladi, lekin maishiy xonalar bilan 
ishlab chiqarish sexi o‘rtasida issitiladigan yo‘lak bo‘lishi kerak.
Bu xonalar sun’iy shamollatish qurilmalari bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. 
Iloji bo‘lsa xonalar tabiiy shamollatilishi kerak. Garderob, xojatxona, yuvinish
xonasi va shaxsiy gigiyena xonalarining pollari nam tortmaydigan, odam 
sirg‘almaydigan, ochiq rangli va novlarga qiya qilib kafell terilgan bo‘lishi kerak.