O‘zbekiston endigina mustaqillikka erishgan 90-yillarning boshlarida yosh
Donni saqlash davrida pishib yetilishi
Yüklə 244,65 Kb.
|
|
4.3. Donni saqlash davrida pishib yetilishi.
Yig‘ishtirib keltirilgan donning texnologik va donlik sifatlari to‘liq shakllanmagan holatda bo‘ladi. Yig‘ishtirish paytida don to‘liq fiziologik pishmagan bo‘ladi. Donning to‘liq fiziologik pishishi, ya’ni uning texnologik va donlik sifatlarining to‘liq shakllanishi ma’lum harorat va namlikda biroz vaqtdan so‘ng ro‘y beradi. Donni yig‘ishtirgandan so‘ng ro‘y beradigan uning texnologik va donlik xususiyatlarini kuchaytiradigan jarayonlar majmuasiga donning pishib yetilishi deyiladi. Donning pishib yetilishi donning unuvchanligi va nafas olish tezligining pasayishi bilan xarakterlanadi. Fiziologik pishib yetilgan donda fermentlar faolligi susayadi va tinim davri boshlanadi. Donning to‘liq fiziologik pishib yetilish davrida murakkab, bioximik jarayonlar bo‘lib o‘tadi. Donni boshovdagi vaqtida yushlangan ko‘pgina bioximik jarayonlar pishib yetilish davrida davom etadi. Pishib yetilish davrida polisaxaridlar, oqsil va yog‘larning sintez jarayoni nihoyasiga yetadi. Kleykovinaning sifati yaxshilanadi, yog‘ va lipidlar miqdori ortadi, erkin yog‘ kislotalar miqdori kamayadi. Oksidlanish-qaytarilish jarayonlari pishib yetilishi davrida birmuncha susayadi. Donni saqlash davrida pishib yetilishiga uning harorati va namligi, havoning almashinuvi (aeratsiyasi) va don orasidagi havoning tarkibi muhim ahamiyatga ega. Namlikning ahamiyati shundaki, donni saqlash davrida pishib yetilishida sintetik jarayonlar gidrolitik jarayonlardan ustun turishi faqat donning namligi past bo‘lgan sharoitda ro‘y beradi. Bundan shu narsa ma’lum bo‘ladiki, donning to‘liq pishib yetilishi uchun uning namligi kritik namlikdan past bo‘lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bu sharoitda yig‘ishtirilgan don yaxshi saqlanadi. Donlarning to‘liq pishib yetilishi uchun 15-30 o C harorat qulay hisoblanadi. Donning to‘liq pishib yetilishi uchun ayniqsa O‘rta Osiyo mintaqasida tabiiy qulay sharoit mavjud. Bu zonada omborlarga quruq va o‘rtacha quruqlikdagi don massasi to‘kiladi va shu sababli omborlardagi don qulay sharoitda pishib yetilish davrini o‘taydi. Havo almashinuvi (aeratsiyasi) yaxshi bo‘lgan sharoitda donning pishib yetilishi tezlashadi, kislorodsiz sharoitda esa aksincha, bu jarayon sekinlashadi. Bu hodisa anaerob nafas olishda kuzatiladi, bunda pishib yetilish butunlay to‘xtaydi va donning unuvchanligi pasayadi. Donning fiziologik pishib yetilishini tezlashtirish va uni o‘tash uchun qulay sharoit yaratish donning texnologik va donning sifat ko‘rsatkichlarini birmuncha yaxshilashni ta’minlaydi. Donning pishib yetilishini ta’minlaydigan tadbirlardan asosiysi uni quritishdir. Harorati 20 o C dan yuqori bo‘lgan quruq havo yordamida faol ventilyatsiya o‘tkazish samarali tadbirlardan hisoblanadi. Masalan, bug‘doy donini 45 o C da quritish eng yaxshi natija beradi. Don pishib yetilish davrining davomiyligi o‘simlikning va navning irsiyat belgisidir. Bug‘doy doni qulay sharoitda 1,0-1,5 oy mobaynida pishib yetilish davrini o‘taydi. Sun’iy quritish bilan pishib yetilish davrini 2-3 haftagacha qisqartirish mumkin. Javdarning pishib yetilish davri 10-15 sutka, suliniki 20 sutkagacha, arpaniki esa eng o‘zoq 6-8 oygacha davom etadi. Makkajo‘xori doni quritilgandan so‘ng fiziologik to‘liq pishib yetilgan hisoblanadi. Shunday qilib, donning fiziologik to‘liq pishib yetilishi murakkab jarayon bo‘lib, unda bir qator bioximik o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Bu jarayonlarga donning biologik va nav xususiyatlari, klimatik mintaqaning sharoitlari, don yetishtirish, yig‘ish, yig‘ishdan keyingi saqlash texnologiyasi ta’sir ko‘rsatadi. Yüklə 244,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|