O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
individual subyektlari
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqarolikka ega bo‘lmagan shaxslar bo‘lib, ular teng moliyaviy-huquqiy subyektlikka ega va shu munosabat bilan qonunchilikda «jismoniy shaxslar» sifatida belgilanadi. Moliya huquqi subyektlarining ushbu toifasi asosan soliqlar va yig‘imlarni to‘lashga doir munosabatlarda ishtirok etadilar. Shu tariqa jismoniy shaxslar daromad solig‘i, yer solig‘i, mol-mulk solig‘i, yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini olish uchun ro‘yxatdan o‘tish yig‘imi va h.k.ni to‘lovchilar hisoblanadi. Tuzilgan (ijtimoiy-hududiy tuzilmalar) yoki davlat ro‘yxatidan o‘tgan kunidan boshlab (jamoa subyektlari) huquqiy va yuridik salohiyati bir vaqtda boshlanadigan moliya huquqi boshqa subyektlaridan farqli ravishda, jismoniy shaxsning moliyaviy-huquqiy qobiliyati uning tug‘ilgan kunidan, yuridik salohiyati esa muayyan yoshga yetgan vaqtidan boshlanadi. Avval ko‘rsatilganidek, moliya huquqi subyekti deb faqat 45 huquqiy subyektlikka, ya’ni ayni bir vaqtda ham huquqiy qobiliyatga, ham yuridik salohiyatga ega bo‘lgan shaxsgina tan olinishi mumkinligi munosabati bilan barcha jismoniy shaxslar ham bu sifatda ishtirok eta olmaydilar. Qonunchilikda jismoniy shaxsning moliyaviy-xuquqiy qobiliyati to‘g‘risidagi masala bir xilda hal etilgan. Moliya huquqida (xususan, Soliq kodeksida) O‘zbekiston huquq tizimining boshqa ayrim tarmoqlaridan farqli ravishda, jismoniy shaxsning moliyaviy yuridik salohiyatiga bag‘ishlangan maxsus normalar yo‘q. Jismoniy shaxsning moliyaviy (soliqqa oid) yuridik salohiyati ko‘pincha fuqarolik va mehnat bo‘yicha yuridik salohiyatlardan kelib chiqadi. Masalan, Fuqarolik kodeksi 27-moddasiga muvofiq o‘n to‘rt yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmagan o‘smirlar ota- onalari, ularni farzandlikka oluvchilar va homiylarning roziligisiz mustaqil ravishda: 1) o‘z ish haqi, stipendiyasi va boshqa daromadlarini tasarruf etish; 2) fan, adabiyot yoki san’at asarlari, ixtiro yoki qonun bilan muhofaza etiladigan o‘z intellektual faoliyati natijalariga mualliflik huquqini amalga oshirish; 3) qonunchilikka muvofiq kredit muassasalariga qo‘yilmalar qo‘yish va ularni tasarruf etish huquqiga ega. Ushbu shaxslar mustaqil ravishda ko‘rsatilgan bitimlar bo‘yicha mulkiy javobgar hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 77-moddasiga muvofiq shaxsni o‘n olti yoshdan ishga qabul qilishga ruxsat beriladi. Bunda ota-onalardan biri yoki ularning o‘rnini o‘taydigan shaxsning yozma roziligi mazkur holda talab qilinmaydi. Shunday qilib, jismoniy shaxslarning amaldagi soliq bo‘yicha yuridik salohiyati 14 yoshda, mehnat huquqi normalari bo‘yicha esa, 16 yoshda boshlanadi, chunki shu yoshdan boshlab ular tegishli soliq to‘lovlari obyekti bo‘lgan daromadlar va mulkning egalari bo‘lishi mumkin. Moliya huquqi individual subyektlari qatoriga mansabdor shaxslar ham kiradi. Bu moliya sohasidagi ma’muriy qoidabuzarliklar bilan bog‘liq bo‘lgan huquqiy munosabatlar uchun xosdir. Masalan, mansabdor shaxslar daromad yoki foyda yoki soliq solinadigan boshqa obyektlarni yashirgani, kassa operatsiyalarini yuritish tartibi va to‘lov intizomini buzganligi, budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzi bo‘lgan korxonalar inkasso topshiriqnomalarini o‘z vaqtida bermagani uchun ma’muriy javobgar hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 15-moddasiga muvofiq mulkchilik shaklidan qat’i nazar, 46 korxona, muassasa, tashkilotda lavozim egallab, uning zimmasiga rahbarlik qilish, tashkil etish, farmoyish berish, tekshirish-nazorat qilish kabi vazifalar yoki moddiy boyliklar harakati bilan bog‘liq bo‘lgan majburiyatlar yuklangan bo‘lsa, mansabdor shaxs deb tan olinadi. Ba’zan moliya huquqining individual subyektlari sifatida mansabdor shaxslarning aniq bir toifalari ham (misol uchun boj undirib olish bo‘yicha munosabatlarda davlat notarial idoralarining notariuslari) ko‘rib chiqiladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|