31
yaxshilik qilishingizni amr etdi‖ deyiladi. Ota-onani hurmat qilish eng oliy
qadriyatlarimizdan biri hisoblanadi. Sharq tarbiyashunosligiga xos xususiyatlardan
biri ham ota-onani ulug‗lash, ularga hurmat ko‗rsatish va yaxshilik qilishga
chaqirish g‗oyasiga alohida e‘tibor qaratilishidir. Ushbu g‗oya ―Zaydinoy‖
dostonida ham nazardan chetda qolmagan. Chiltonlarning 25- va 26-saboqlarida
ota va onani hurmat qilishga chaqiriladi:
Ota bilan yashar ushbu basharyat,
Farzand uchun ota oltin imorat.
Yomon bo‘lsa hamki ota ulug‘dir,
Ketgan bo‘lsa qil qabrin ziyorat.
Ona ko‘rsatadi jahon yuzini,
Oltinga bit har bir aytgan so‘zini,
Birisi oy bo‘lsa, biridir quyosh,
Tavob ayla bosib ketgan izini.
Chiltonlarning yaxshilikka undovchi nasihatlari insonlarga yaxshilik qilish,
sahovat ko‗rsatishning natijasi yaxshi nom qoldirish haqidagi saboqlar (36- va 37-
saboq) bilan yakunlanadi:
Yaxshidan, yomondan birday nom qolar.
Har kim qilganiga haqini olar.
Yomonga la‘natdir, yaxshiga rahmat,
Yaxshini bu olam ardoqlab kelar.
Ya‘ni, nasihatda ifodalanishicha,
yaxshimi, yomonmi – har bir inson bu
olamdan o‗tadi. Ammo har kim qilgan amallariga ko‗ra haqini oladi. Umri
yomonlik bilan o‗tgan insonni orqasidan la‘natlasalar, yaxshi insonni hamma
ardoqlab yodga oladi. Bu yaxshi nom qoldirish demakdir.
Inson yaxshi nom qoldirish uchun turli ezgu amallarni amalga oshirishi
mumkin:
Bog‘bonning ustasi guldan bilinar,
Shohlikning shavkati yo‘ldan bilinar,
32
Odamzod bir daraxt ekib ketsa ham,
Qalbining pokligi shundan bilinar.
Bu to‗rtlikdan
anglashiladiki, bog‗bon yaxshi nom qoldirishi uchun
insonlarga zavq-shavq bag‗ishlovchi gullardan iborat gulzor qiladi, shavkatli nom
orttirmoqchi bo‗lgan shoh esa ellarni birlashtirib turuvchi ravon yo‗l qurdiradi.
Hattoki insonning ekib ketgan bitta daraxti ham uning qalbi pokligini bildirib
turadi va shu bilan u yaxshi nom qoldiradi.
―Zaydinoy‖
dostonida
chiltonlar
saboqlari
orqali
ifodalanadigan
nasihatlardagi ravonlik, g‗oyalardagi uzviylik va tizimlilik bir tomondan xalqning
yaratuvchanligini bildirsa, ikkinchi tomondan
xalq baxshisi Qodir baxshi
Raximjon o‗g‗lining mahorati, ijodidagi betakrorlik va fikrlarini ifodalashdagi
uzviylikni ko‗rsatadi.
Ushbu dostondagi nasihatlardan yosh avlod tarbiyasida o‗rinli foydalanish
ularda ma‘naviy-axloqiy
sifatlar bilan birgalikda, milliy qadriyatlarimizdan
faxrlanish va vatanparvarlik tuyg‗ularini shakllantirishga yordam beradi.
―Go‘ro‘gli‖ doston turkumiga mansub
“Nuralining yoshligi”da ham
ma‘naviy-axloqiyg‘oyalar nihoyatda teran ifodalahgan. Unda o‗zbek xalqiga xos
bo‗lgan mardlik, tantilik,
vatanparvarlik, or-nomus, oriyat, mehnatsevarlik, ota-
onaga hurmat, ilm olishga intilish kabi bir qator fazilatlar haqida tushunchaga ega
bo‗ladi. Jumladan bo‗limda Go‗rug‗li, Avazbek, Nurali obrazlari orqali oriyatli
shaxs gavdalantirilgan. Dostonda Gurug‗li nevarasi asrga
tushganligini aytishga
uyalib, uni Nuralibek deb izlamasdan, qora norni ko‗rgan bormi deya chaqirtirgani
bayon qilinadi:
Ko‗p shaharga bordim so‗rab,
Topolmadim norim istab,
Bandi nuqra, tilla xatab,
Qora nordin ko‗rgan bormi?
Yoki bandi bo‗lib yotgan o‗g‗lini olib qochmoqchi bo‗lgan otasi Avazxonga:
Ming yigitim o‗ldi dushman qo‗lida,
Men ham shahid o‗lay alar yo‗lida,
Uchirtirib yuray Chambilbelida,
33
Bul kun menga qochmoq ordir, otajon!
Nurali der ajal bolin ichmasam,
Orim bitmay shirin jondin kechmasam,
O‗rda ichra shohning qizin quchmasam,
Shartim birdir, qochmoq ordir, otajon!..
deya Nuralining zindondan pinhona qochishga rozi bo‗lmaganligi
bayon
etiladi. Ushbu parchalarda o‗zbek xalqiga xos bo‗lgan oriyat tushunchasi mohirona
bayon etilgan. Xulosa sifatida shuni ta‘kidlash joizki ushbu dostondan o‗quvchi
yoshlarimizda g‗urur, iftixor, oriyat, vatanparvarlik kabi tuyg‗ularni tarbiyalashda
keng foydalanishimiz mumkin.
Dostları ilə paylaş: