O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi bm. Umarov

Mehnat turl^ning klassifikasiyasi. Jamiyatning har bir rivojlanish bosqichida uning ijtimoiy-iqtisodiy darajasiga ko'ra, fan-texnika taraqqiyoti bilan bog'liq xolda yangi mehnat faoliyati turlarining paydo bo'lishi eskilarining yo'qolishi kuzatiladi. Bu jarayon mehnat subyektining xarakteristikasi va faohyat komponentlarida namoyon bo'ladi. Masalan, inson resurslarining soni, ularning dunyoqarashi, ma'lumot saviyasi, daraiasi mehnat vazifalarining mazmuni, ish yuklamasining turi, mehnat vositalarining o'zgarishi, ishni tashkil etish va sharoitlarning xususiyatlari.

Mehnat faoliyatining turli xarakteristikalari uning turli klassifi- kasion ko'rsatkichlarga ko'ra tizimlashtirishga olib keladi. Bunga misol sifatida bunday tasnifning bir ko'rinishini keltirish mumkin.

1. Mehnat egasining ish yuklamasi xususiyati va mehnat vazifa- larini bajarishig^a ko'ra: jismoniy va aqliy mehnat.

   
   

2. Mehnat vazifalarining xarakteristikasi, ish ko'lami, mehnat iaravoninine tashkil etilishiga ko'ra aqliy mehnat ushbu turlarga bo'linadi:

   
   

6. Operativ (boshqaruvchi);

   
   

7. Operatorli (texnika bilan informasion bog'lanishli); Iiodiv (an'anaviy — dars berish, davolash; noan'anaviy — ilmiy ish adabiy vcmasarlarni yozish); 'Evristik(kashfiyot); Dinamikvastatik; Bir xil (rno^noton) ^{va nar xu} (mazmuni, tempiga ko ra).

   
   

3. 
   
   Mehnat sharoitlarining xususiyatlariga ko'ra qulay sharoitli (mehnat sharoitlarida gigiyenik talablar norma darajasida bo'lishi), noxush va noq^ul^ay ^isn sharoitlari (bosimning ko'tarilishi — g'awos- larning ishi, P^ast h^{arorat —} qutbda ishlaydiganlar, ma'lumotlar oqimining juda ko'p bo'lishi — dispetcherlik xizmati).
   
4. 
   
   Faoliyat tashkil etish shakliga ko'ra:
   

6. 
   
   Reglamentli (ma'lum kun tartibi bilan);
   
7. 
   
   Reglamentlanmagan (erkin kun tartibi bilan);
   
8. 
   
   Aralash (smenali, vaxta);
   
9. 
   
   Individual va jamoaviy (hamkorlikdagi).
   
10. 
    
    Hamkorlikdagi faoliyat bu umumiy motivlar va faoliyat maqsadi asosida mehnat egalarining olib boradigan ish faoliyatlari hisoblanadi. Hamkorlikdagi faoliyat psixologik tizimida ushbu tarkibiy jihatlar: umumiy maqsad, aniq vazifalar, umumiy motiv, hamkorlikdagi harakat va umumiy natija bo'ladi. Hamkorlikdagi faoliyatning umumiy belgilari va uning subyekti o'zaro bog'liqdir.
    
11. 
    
    Asosiy tushuncha va atamalar
    
12. 
    
    Mehnat psixologiyasi; mehnat; kasb; mehnat subyekti; professio- grafiya; professiogramma; psixogramma; mutaxasislik; ish jarayonini kuzatish; xronometraj; biografik metod; professionalizasiya; iqtisodiy psixologiya, mutaxassislik.
    
13. 
    
    Rezyume
    
14. 
    
    Xulosa qilib aytganda psixologiya va mehnat orasidagi o'zaro bog'liqlik, awalo, mehnat faoliyati psixologiyasining asosiy vazifalari tahlilida namoyon bo'ladi. Mehnat, kasb, mutaxassislik esa, torn ma'noda mehnatning psixologik mazmunini belgilab beradi. Qator mehnat faoliyatini o'rganish metodlari orqali, jumladan, professio- grafiya usuli yordamida shaxsning professiogrammasini tuzish mumkin. Shu bois, mehnat faoliyatining klassifikasiyasiga tayanib fanda kasblar klassifikasiyasini ajratish mumkin.
    
15.