O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Falsafa yangilanishining xususiyatlari
o’ziga xos namoyon bo’ladi. Dunyoqarashning yangilanishi keng qamrovli 
tushuncha sifatida xilma-xil xususiyat va yo’nalishlarga ega. Avvalo, uning har bir kishiga xos individual ong bilan uzviy 
aloqadorligi va unga tayanishini alohida ta’kidlash lozim. Bu jihatdan u insonning insoniylik bilan bog’liq xususiyatlarini 
takomillashtirishni anglatuvchi kuch va imkoniyatni belgilaydi. 
Sirasini aytganda, dunyoqarash ijtimoiy kuch darajasiga ko’tarilishi uchun muayyan faoliyat orqali amaliyotga 
aylanishi lozim. Chunki dunyoqarash hayot tajribalari tufayli e’tiqodga aylanadi va faoliyat mezoni bo’lishi mumkin. 
Bir tomondan, odamzod uchun tug’ma, nasliy xususiyat bo’lgan dunyoqarash irsiyat asosida avloddan avlodga 
o’tadi. Shu bilan birga, u ijtimoiy muhit ta’sirida rivojlanadi. Ijtimoiy munosabatlarga kirishgan kishilar esa, bir-biridan 
ma’naviy mezonlarni o’rganadi, ularning ta’sirida o’sib- ulg’ayadi. 
Ammo, aynan ana shu jarayonda ular sub’ektiv omil sifatida taraqqiyotga ta’sir ko’rsatadilar, muayyan maqsadga 
qaratilgan faoliyatlari orqali bu borada biror natijaga erishadilar. Falsafiy tafakkur yangilanishini harakatlantiruvchi 
kuchi nima, degan savolga javob izlar ekanmiz, shaxsning jamiyatdagi o’rni va faoliyatiga e’tibor bermaslik mumkin 
emas. Bu jarayonning umumiy va xususiy jihatlariga e’tibor qaratganda, uning alohida shaxs va jamiyat a’zosi, ya’ni 
oddiy fuqaro hayotidagi ana shunday xususiyatlarini hisobga olgan holda talqin qilgan ma’qul. 
Masalan, eng umumiy ma’noda, falsafiy dunyoqarashning yangilanishi, asosan, jamiyatdagi mana shu sohada ro’y 
bergan o’zgarishlarni ifodalaydi va o’z xususiyati va ahamiyati kengligi bilan ajralib turadi. Bunda ham bir qancha 
jihatlarga e’tiborni qaratishga to’g’ri keladi. 
Mustaqillik odimlari va falsafaning yangilanishi
uzviy bog’liq jarayondir. Mamlakatning rivojlanish sur’ati yangicha 
mustaqil fikrlaydigan, ijtimoiy faol, ma’naviy-axloqiy jihatdan etuk mutaxassislarga bo’lgan talabni alohida bosqichga olib 
chiqdi. Mulk shaklining xilma-xilligi, huquqiy madaniyatni yuksaltirishga ehtiyoj, bozor munosabatlari sharoitida 
tadbirkorlikning kuchayishi, ishlab chiqarishga yangidan-yangi texnologiyalarning kirib kelishi jarayoni yuqori darajada 
tarbiyalangan va yuksak malakaga ega bo’lgan mutaxassisni taqozo etayapti. Zero, yuksak malaka ayni paytda aqliy-ruhiy va 
jismoniy salohiyatlar uyg’unlashgan taqdirdagina ko’ngildagidek samara beradi. 
Mustaqil davlatning oliy maqsadlarini amalga oshira oladigan mutaxassislarni shakllantirish uchun ularning shaxsiyati ijtimoiy 
talablarga javob bera oladigan tarzda kamolga etgan bo’lishi lozim. To’g’ri, inson jamiyatdagi o’z o’rni, Olloh ravo ko’rgan 
taqdiri haqida o’ylashi, o’z Vatanini sevishi, o’z millati sha’nini ulug’lash uchun elib-yugurishi mumkin. Biroq ular aniq natija 
beradigan faoliyatga aylansagina ijtimoiy mazmun kasb etadi. 
Muayyan kishi jamiyatdagi o’z o’rni haqida o’ylasa-yu, jamiyat oldidagi burchini anglab etmasa, amalda burchiga 
sodiq ekanini namoyon etmasa yoki Vatanni sevish bilan cheklanib, uning ravnaqi uchun kurashmasa, millatiga 
munosib bo’lish haqida o’ylasa, elib-yugursa-yu, milliy g’urur va iftixor tuyg’ularining amaldagi isbotini namoyon eta 
olmasa, bundan na jamiyat, na Vatan, na millat naf topadi. Bunday kishining shaxsiyatida ijtimoiy burch, 
vatanparvarlik, milliy g’urur va iftixor tuyg’ulari zaif va faoliyatsiz bo’lib qolaveradi. 
Bunday shaxslar mustaqillik talablariga hozirjavoblik bilan maydonga chiqa olmaydi. Ma’naviy-axloqiy, ruhiy-
jismoniy etuk va faol shaxsgina jamiyat taraqqiyoti mazmunini, davlatning istiqbol yo’lini, shaxs – jamiyat - davlat 
manfaatlarining uyg’unligini to’g’ri tushunadi, shu yo’lda hormay-tolmay mehnat qiladi. 
Albatta, ma’naviy-axloqiy, ruhiy-jismoniy sog’lom va etuk kishilarni voyaga etkazish oson emas. Buning uchun 
yillar mobaynida ter to’kishga to’g’ri keladi. Bunda, avvalo, odamlar tafakkurini yangilash, ularda istiqlol 
dunyoqarashini shakllantirish zarur. Binobarin, davr taqozo etayotgan keng qamrovli bilimga ega bo’lish milliy va 
umuminsoniy madaniyatlardan, boy tarixdan, bugungi kundagi ulug’vor bunyodkorlik ishlardan bahramandlik ularning 
qalbida Vatanga sadoqat va iftixor tuyg’ulari kamol topishiga xizmat qiladi. Bu esa, o’z navbatida, ijtimoiy fan 
sohasidagi islohotlarning tezkor amalga oshirilishini talab etishi shubhasiz. 
Tafakkuri istiqlol talablari darajasida yangilangan inson kim? U qanday ezgu va olijanob xususiyatlar bilan ajralib 
turadi? Istiqlol talablariga javob bera oladigan barkamol avlod qachon shakllanadi? Bu savollar — oddiy savollar emas. 
Ularning to’g’ri echimini topish uchun bir necha yillar davomida yangi avlodni shakllantirish lozim bo’ladi. Lekin 
hozirgi davrdagi tub o’zgarishlar jarayonining tahlili asosida ham bu jarayonning ba’zi xususiyatlarini ko’rsatib o’tish 
mumkin. 
9
Абу
Наср
Форобий
. «
Фозил
одамлар
фазилатлари
» // «
Ўғизхондан
қолган
мулк
». - 
Т
.: ¢
афур
¢
улом
нашриёти
, 1995 
йил
, 170-175-
бетлар
. 

---

Mamlakatimiz bozor munosabatlari sari qadam qo’yyayotgan bugungi kunda ijtimoiy-iqtisodiy hayot tarzimizda yuz 
berayotgan salmoqli o’zgarishlar, shubhasizki, malakali, etuk ma’naviyatli, fidoyi mutaxassis kadrlarni tayyorlashni 
talab etmoqda. Taraqqiyotimiz taqdirini ana shunday kadrlar hal etadi.