O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti turdiqulov T

46- rasm. Sanoat maqssadida chatishtirish sxemasi 
Agar chatishtirilayotgan erkak va urg‘ochi hayvonlar bir-biriga o‘xshashlik 
tomonlari ko‘p bo‘lsa yoki hisob-kitob ishlari yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan hamda 
guruhlarga aniq ajratilmagan bo‘lsa, har xil guruhdagi hayvonlar aralashib ketishi, 
buning oqibatida tartibsiz qochirilish xolatlari yuz berishi va foyda o‘rniga zararli 
oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Uchzotli sanoat maqsadida chatishtirish (triplkrossing).
 
Oddiy sanoat 
maqsadida 
chatishtirish 
natijasida olingan 
1-avlod duragaylari, 
yuqori 
mahsuldorlik va yashovchanlik ko‘rsatkichlaridan tashqari, odatda serpushtlik 
qobiliyatiga ham ega bo‘ladi. Bunday geterozislik hodisasidan unumli foydalanish 
maqsadida oddiy chatishtirishdan uchzotli chatishtirishga o‘tiladi. Bunda, 
geterozislik holatini yo‘qotmaslik uchun, bir qism 1-avlod duragaylari nasl uchun 
qoldirilib, ularni uchinchi zotga mansub erkak hayvonlar bilan chatishtiriladi. 
Keyingi vaqtlarda AQSh va boshqa davlatlarda sanoat maqsadida 
chatishtirishning boshqa, yangi usullarini ham ishlab chiqdilar. Bularga: 

---

93 
Laynkrossbriding
- 
 
ma‘lum bir tizimiga tegishli ona mollarni irsiy belgi va 
xususiystlsri bo‘yicha muvofiqlashuvchi boshqa zot tizimidagi erkak vakillari bilan 
chatishtirish. 
Topkrossbriding
 
- bir zotning inbred buqalarini yaqin qarindosh bo‘lmagan 
sigirlar bilan chatishtirish va boshqalarni misol keltirish mumkin. 
 
Galma-gal chatishtirish 
Galma-gal chatishtirish sanoat maqsadida chatishtirishga o‘xshash bo‘ladi. 
Bu usul ham faqat mahsulot yetishtiruvchi tovar fermalarda qo‘llaniladi va 
mollarning hayotchanligini oshirish hamda mahsuldorligini ko‘paytirish imkonini 
beradi. Bunday chatishtirishda ikkita yoki ko‘proq zot ishtirok etadi. Bir marta 
chatishtirilgandan so‘ng urg‘ochi duragay vakillarining yaxshilari yana dastlabki 
zotning erkagidan qayta qochiriladi. Bu usulning afzalligi shundaki, barcha tovar 
fermalarida toza zotli, sermahsul erkak vakillaridan urg‘ochilar galma-gal 
qochirilaveradi. Naslchilik fermalarida bu usul qo‘llanilmaydi. 
Galma-gal chatishtirish usulining maqsadi sanoat maqsadida chatishtirish 
usulidagi kabi- geterozis hodisasidan maksimal darajada foydalanishdir. 
Lekin, galma-gal chatishtirish usulining ayrim kamchiliklari ham bo‘lib, 
ularga mazkur usulni amalga oshirishning nisbatan murakkabligi va geterozislik 
hodisasining birmuncha sust namoyon bo‘lishini ko‘rsatish mumkin. Galma-gal 
chatishtirish usulini xo‘jaliklarda tashkil etish ancha murakkab va mushkuldir, 
chunki xo‘jalikda irsiy belgilari bo‘yicha farqlanuvchi va tashqi ko‘rinishi 
o‘xshash bo‘lgan duragay hayvonlar guruhi ko‘payib ketadi. Hisob-kitob ishlari 
yaxshi yo‘lga qo‘yilmasa chalkashliklar sodir bo‘lib, ko‘zlangan natijalarga 
erishish qiyin bo‘ladi. Shuning uchun ko‘pchilik ikki zotli galma-gal chatishtirish 
variantini qo‘llashni afzal ko‘radi.