iqtisodiy tizimni tashkil qiladi.
Iqtisodiy nazariyada ko‗pincha iqtisodiy tizim tushunchasini ishlab
chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi bilan bog‗lab turkumlashga
harakat qilinadi. Shu asosda dunyodagi rivojlangan mamlakatlar
iqtisodiy tizimining uchta nusxasiga kiritiladi: an‘anaviy iqtisodiyot,
ma‘muriy buyruqbozlik iqtisodiyoti va bozor iqtisodiyoti tizimlari.
An‘anaviy iqtisodiyot – deyarli hamma mamlakatlar bosib o‗tgan
tarixiy tizimdir. U hozirgi davrda ham ko‗plab iqtisodiy jihatdan kam
rivojlangan mamlakatlarda mavjud bo‗lib, ularda urf-odatlar, udumlarga,
an‘analarga asoslangan iqtisodiy jarayonlarga amal qiladi. Ularda
natural yoki mayda tovar xo‗jaligi hukmron bo‗ladi. Bu yerda ishlab
chiqarish, ayirboshlash, daromadlarni taqsimlash vaqti-vaqti bilan
o‗rnatiladigan urf-odatlarga asoslanadi. Merosxo‗rlik va sulola (tabaqa)
shaxslarning iqtisodiy rolida hukmronlik qiladi, ijtimoiy-iqtisodiy
turg‗unlik aniq ifodalanadi. Texnika taraqqiyoti va yangiliklarni joriy
qilish keskin cheklangan, chunki ular an‘analar bilan ziddiyatli
hisoblanadi va ijtimoiy tuzum barqarorligiga xavf tug‗diradi.
Bozor iqtisodiyotiga qarama-qarshi tizim
ma‘muriy-buyruqbozlik iqtisodiyoti hisoblanadi. Bu tizim amalda barcha moddiy resurslarga
ijtimoiy aniqrog‗i davlat mulkchiligining hukmronligi va ma‘muriy
organlar tomonidan iqtisodiy qarorlarning markazlashgan tartibda qabul
qilinishi bilan xarakterlanadi. Foydalanadigan resurslarning hajmi,
mahsulotning tarkibi va taqsimlanishi, ishlab chiqarishni tashkil qilish
kabilarga tegishli barcha muhim qarorlar markaziy boshqarish organlari
tomonidan qabul qilinadi.
Iqtisodiy taraqqiyotda muhim bosqich hisoblangan tizim
bozor iqtisodiyoti tizimidir .
Bozor iqtisodiyoti tizimi asosan ikki bosqichga egadir. Birinchisi
erkin raqobatga asoslangan klassik bozor iqtisodiyoti bo‗lib, ba‘zi
adabiyotlarda uni sof kapitalizm deb ham yuritiladi. Ikkinchisi esa
17
hozirgi zamon rivojlangan bozor iqtisodiyoti bo‗lib, uni aralash
iqtisodiyot tizimi deb ham yuritiladi.
