O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
neoklassik
, ya‘ni yangi klassik deb nom oldi. Bu nazariyaning yirik namoyondalaridan biri A.Marshall bo‗lib, u iqtisodiy jarayonning funksional bog‗lanishi va funksional nisbatlarini ishlab chiqishga harakat qildi, bozor muvozanatini va narxni aniqlovchi omillar talab va taklifdan iborat deb qaradi. Bu nazariy yo‗nalishning namoyondalaridan biri shveysariyalik iqtisodchi Leon Valras bo‗lib, u umumiy iqtisodiy muvozanat modelining nusxasini ishlab chiqishga harakat qildi. Avstriya iqtisodiy maktabining namoyondasi Y.Shumpeter 1912 yilda yozgan «Iqtisodiy taraqqiyot nazariyasi» deb atalgan kitobida iqtisodiy tizimlar o‗zgarishining ichki kuchlarini, ularning ichki mazmunini va turtki beruvchi kuchini ko‗rsatishga harakat qildi va u iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi asosiy kuch tadbirkorlik degan xulosaga keldi. Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasining muhim yo‗nalishlaridan biri monetarizm deb ataladi. Agar Keyns nazariyasining ishlab chiqilishida markaziy muammo ishsizlik bo‗lgan bo‗lsa, monetarizm nazariyasining asosiy muammosi ishlab chiqarish hajmining pasayib borish sharoitida inflyatsiyaning vujudga kelishidir. Ushbu holat stagflyatsiya degan nom oldi. Monetarizm maktabining asoschisi Milton Fridmen bo‗lib, uning iqtisodiyot nazariyasiga qo‗shgan hissasi pul nazariyasini yangi mazmun bilan boyitdi. Monetaristlar tovar ishlab chiqarish jarayoniga pulning qayta ta‘sir etish mexanizmini, pul dastaklari va monetar siyosatning iqtisodiyotni rivojlanishiga ta‘sirini chuqur tadqiq etishdi. Monetarizm pul-kredit dastaklari yordamida iqtisodiyotni tartibga solishda o‗ziga xos yondashuvni vujudga keltirgan nazariyadir. Hozirgi paytda marjinalizm, monetarizm, keynschilik va boshqa qator yo‗nalishdagi iqtisodiy nazariyalar yig‗indisi «Ekonomiks» nomli kitobda mujassamlashgan bo‗lib, bu AQSH, Angliya, va boshqa qator mamlakatlarda darslik sifatida o‗tiladi. Rus tiliga tarjima qilinib, bizga ma‘lum bo‗lgan P.Samuelson, R.Makkonnell va L.Bryularning kitoblari uning namunalaridir. Bu yo‗nalishdagi fan bizda va boshqa qator MDH mamlakatlarida «Iqtisodiyot nazariyasi» deb atala boshladi. 13 «Iqtisodiyot nazariyasi» fan sifatida shakllanguncha bosib o‗tgan yo‗l va unda vujudga kelgan g‗oyalar, oqimlar juda murakkab, ko‗pincha bir-biriga zid va qarama-qarshidir. Shu bilan birga aytishimiz kerakki, hech qaysi iqtisodiy maktabning nazariyalari mutlaq va doimiy haqiqat kursisiga egalik qila olmaydi. Har bir maktab ma‘lum darajada muammolarga bir tomonlama yondashganligini yoki bo‗lmasa ba‘zi bir nazariy savollarni yoritishda anglashilmovchilikka yo‗l qo‗yganligi bilan ajralib turadi, sababi barcha nazariy oqimlar qaysidir ijtimoiy guruh manfaatlari nuqtayi nazaridan va o‗sha davr real holatidan kelib chiqqanlar. Shunday bo‗lsada, ular bir-birini to‗ldiradi, iqtisodiy jarayonlar va hodisalarning ichki ziddiyatlarini, qonunlarini ma‘lum darajada umumlashtirib ifodalaydi. Demak, jamiyat alohida bir nazariya asiri bo‗lib qolmasligi kerak, uning rivojlanishi umummilliy manfaatlar bilan yo‗naltirilishi zarur. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmetini aniqlashga oid masalaning yechim juda murakkab bo‗lib, bu haqda o‗tmishda ham, hozir ham turli olimlar har xil fikrlar bildirib kelmoqdalar. Bizning fikrimizcha, iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti – iqtisodiy resurslar cheklangan sharoitda jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini qondirish maqsadida moddiy ne‘matlarni (va xizmatlarni) ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste‘mol qilish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni, ijtimoiy xo‗jalikni samarali yuritish qonun-qoidalarini o‗rganishdan iborat, deb aytish mumkin. Iqtisodiyot nazariyasi fanining maqsadi va vazifasini ikki tomonlama, ya‘ni ham amaliy va ham nazariy tomonlarini tushuntirish mumkin. Aksariyat hozirgi zamon iqtisodiy adabiyotlarida iqtisodiyot nazariyasining to‗rtta asosiy vazifasi ajratib ko‗rsatiladi: Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|