O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

b)
Planetar uzatma. 
Planetar uzatmalarda 1-gʻildirak qoʻzgʻalmas boʻladi. 
Qolgan gʻildiraklarning oʻqlari birinchi gʻildirakning A oʻqi atrofida aylanuvchi 
AB krivoshipga oʻrnatilgan boʻladi (3.70-shakl). 
3.70-shakl. 
d)Differentsial uzatma.
Differentsial uzatmaning planetar uzatmadan farqi 
shuki, 1-gʻildirak A oʻq atrofida AB krivoshipning harakatiga bogʻliq boʻlmagan 
holda bevosita aylanma harakat qila oladi. 
Planetar va differentsial uzatmalarni hisoblash uchun, qoʻzgʻalmas Ax
1
y
1
oʻqlarni A oʻq atrofida AB krivoshipning burchakli tezligiga teng boʻlgan, lekin 

---

181 
teskari yoʻnalishda, ya’ni -

AB
burchakli tezlik bilan xayolan aylantiriladi. Bu 
usulni 
toʻxtatish usuli
yoki 
Villis usuli
 
deb ataladi. U holda, yuqorida olingan 
natijalarga asosan bunday murakkab harakatda krivoship qoʻzgʻalmas boʻlib qoladi 
va ixtiyoriy olingan r
k 
-radiusli tishli gʻildirakning burchakli tezligi quyidagi 
formula orqali aniqlanadi, 
~

k
=

k 
-

AB 
bu yerda 

k
-gʻildirakning qoʻzgʻalmas Ax
1
y
1
oʻqlarga nisbatan absolyut
burchakli tezligi (3.70-shakl). Bu holda hamma tishli gʻildiraklarning oʻqlari 
qoʻzgʻalmas boʻladi va 
~

k
bilan boʻlgan bogʻliqlikni aniqlash uchun, tishlarning 
ilashgan nuqtalardagi tezliklarini teng ekanligidan yoki boʻlmasa (3.113) formula 
orqali bevosita aniqlanilishi mumkin. 
Planetar va differentsial uzatmalarni hisoblash ishlarini oniy tezliklar
markazi orqali ham olib borish mumkin. 
1-masala.
 
Planetar mexanizmning (3.70-shakl) radiusi r
1 
-ga teng boʻlgan 1 
gʻildiragi qoʻzgʻalmas boʻlib, AB krivoship 

AB 
burchakli tezlik bilan 
aylanmoqda. Radiusi r
3
-ga teng boʻlgan 3 gʻildirakning burchakli tezligi 
aniqlansin.