O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

2. Avtopoezdlarning vazifasi, turlari, afzalliklari va kamchiliklari.
Afzalliklar bilan birga ITV bir qator kamchiliklarga ham egadir:
- Ishlab chiqarish narhi bazaviy-avtomobilga nisbatan ancha yuqori;
- Nominal yuk ko’taruvchanligi ba’zi hollarda bazaviy avtomobilga nisbatan
past;
- Yuklash - tushirish sharoitini yomonlashish ehtimolligi;
- Texnik hizmat hajmini yuqoriligi;
- Yuqori malakali haydovchilar jalb etilishi;
- Yuksiz yul bosishlikni istisno qilishlik qiyinchiligi, ba’zi bir hollarda esa
butunlay imkoniyat yo’qligi.
Lekin ko’rsatilgan kamchiliklarga qaramay ITV avtomobil transportida
qullanishi yildan yil ko’payib borish tendentsiyasi ularni afzalliklarini ustunligidan
dalolat beradi. Hozirgi paytda yuklarning qariyib 75% ITV tashilmoqda.
Hozirgi paytda ITV, ayniqsa avtopoezdlar KamAZ, MAZ, Mersedes –
Bents, furgonlar – MAZ, Mersedes-Bents, refrijiratorlar - KamAZ, MAZ va
boshqalar asosidagi tortuvchi avtomobillar yordamida amalga oshirilmoqda.
3. Bir va ikki o’qli tirkamali avtopoezdlarning turlari va ulardan unumli
foydalanish yo’llari.

---

158
Yakka avtomobildan farqli avtopoezd bir – biri bilan sharnirli ulangan ikki

yoki undan ko’p transport zvenosidan (elementdan) iboratdir. Avtopoezdda
yetakchi zveno sifatida tortuvchi avtomobil hisoblansa, yetaklanuvchi zveno bo’lib
tirkama, yarim
tirkama va yoyma
(rospusk) tirkamalar
hisoblanadi.
Avtopoezdlar
dan foydalanish
quyidagi
afzalliklarga ega:
1. O’qqa
tushayotgan og’irlik
kam;
2.
Dvigatelning
ortiqcha quvvatidan birmuncha to’la foydalaniladi;
3. Avtomobil unumdorligi yakka avtomobilga nisbatan ikki va undan ko’p
marta ortiq;
4. Bir tonna tashiladigan yukka sarflanadigan yonilgi 20% ga kam;
5. Idish (tara) koeffitsienti (o’z og’irligining yuk ko’tarishiga nisbati) va
harakatlanuvchi qo’shilmaning narhi kam;
6. Tashish masofasiga bog’liq ravishda tashish tannarxi 20 – 30 % ga
kamayadi.
O’z vazifasiga ko’ra yuk tashuvchi avtopoezdlar universal, ixtisoslash-
tirilgan va maxsus avtopoezdlarga bo’linadi.
Universal avtopoezdlar har xil yuklarni tashishga mo’lljallangan (bort plat-
formali avtopoezdlar va universal furgonlar);