O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.
Integratsiyaning hozirgi zamon muammolari. 5.Ta‟lim tizimida integratsiyaning qo„llanishi. 6. Integratsiyalashgan darslarni rejalashtirish 7. Integratsiya darajalari Tayanch tushunchalar: metodologiya, kontenental moslashuv, individ, ideal, dunyoqarash, 1-masala. Ta`lim jarayonida insonning intelektual rivojlanish haqidagi ta`lim falsafasi XXI asr boshida ta`lim falsafasida shunday ustuvor yo`nalish vujudga keldiki, unda insonni yaxlit intelektual rivojlantirish masalasi vazifa qilib qoyilmoqda. Lekin hozirgacha maktab ta`limida amalada bo`lgan predmetli o`qitish shakl i ushbu vazifani amalaga oshirishga imkon bermay keldi. Yana shuni ham ta`kidlash kerakki, hozirgi paytda fanlarni integratsiyalab o`qitish haqidagi takliflar faqat tashqi birikish harakteriga ega bo`lib qolmoqda. Aslida integratsiyali ta`limni ichki mant iqiy bog`lik va chuqurroq metodologik aloqalarga asoslanib amalga oshirish zarur. Shuningdek, hozir vujudga kelayotgan integratsiyali fanlar mazmunida turli falsafiy oqimlarga aloqador g`oyalarning yagona nuqtaga birlashuv ehtimoli tug`ilmoqda. Chunki, end ilikda ta`lim falsafasida chegaradosh fanlarning tabiiy moslashuvigina emas, balki kichik kontinental (bir guruhga kiruvchi fanlarning boshqa guruh fanlari bilan) moslasahuvi ham o`zlashtirilmoqda. Didaktik olimlarning tekshiruvlarida uslubning amaliy faoliyat bilan bo„lgani genetik tabiati ajratib ko„rsatiladi.N.N.Skatkin, I.Y.Lerner, Aleksyuk Y.K. Babanskiylarning tekshiruvlarida ta‟lim uslublariga taalluqdi ikkilamchi tur belgilarining ta‟rifi beriladi. Ular uslub-ifoda, mazmun va ta‟lim usuli ekanligi isbotlab berishgan. Gegel falsafadagi uslubni mazmun xarakatining shakli sifatida ko„rsatadi. Ta‟lim jarayonida turli hil mantiqiy tizimlar orqali o„qituvchi va u bilan birgalikda o„quvchilar o„z bilim, qobiliyat va ko„nikmalarini deduksiya, induksiya, sintez, umumlashtirish, konkretlashtirish, taqqoslash shaklida ifodalaydidar.Barcha mantiqiy jarayonlar uslubning mazmun bilan uzviy bog„langan ichki tomonini tashkil qiladi. Boshlang„ich sinflarda o„quv jarayoni foydalanilayotgan usul, uslub va shaklarining turli tumanligi bilan ajralib turadi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yang o„quv rejalari va dasturlariga o„tish davrida jamiyat va atrof-muhit o„rtasidagi aloqalarni uyg„unlashtirish, atrof- muhitga jiddiy munosabatni o„rnatish va shakllantirnsh masalalari muhim ahamiyat kasb etadi. Atrof-muhitga jiddiy munosabatlarning poydevori boshlang„ich sinflarda o„rgatiladi. Shuning uchun iqtisodiy ta‟limning natijasi maktab ta‟limiing birinchi bosqichiga bog„liq. Yangi psixologik-pedagogik tadqiqotlar kichik yoshdagi maktab o„quvchilarining bilish faoliyatlari cheklanganligi haqida ilgarigi tushunchalarni ko„rib chiqishga imkon beradi. Bu boshlang„ich iqtisodiy ta‟limiing barcha tarkibiy qismlarini o„zgartirish va yangilashga asos yaratadi. Boshlang„ich sinf o„quvchilarining yosh xususiyatlariga javob beradigan va dars talablariga mos keladigan, maqsadni aniqlash bunday yangilanishning asosiy masalasidir. XIX-XX asrlar oralig„ida pedagogikada kichik maktab o„quchilarining tabiiy muhit bilan tanishtirishning integratsiyalangan kursini yaratish fikri paydo bo„lgan. Bu fikr A.Y.Gerd, D.N.Kaygorodov, A.P.Pavlov nomlari bilan bog„liq bo„lib, ular boshlang„ich maktabga atrofdagi jonli va jonsiz dunyo hakidagi bo„linmagan kursni kirgizishni talab qilishdi. Integratsiyalashgan ta‟lim-tarbiya, fanlararo aloqalarning ayrim jihatlari mashhur pedagoglarning (Y.Komenskiy, D.Lokk, I.Gerbart, M.Pestalotssi, K.Ushinskiy va boshqalar), didaktiklarning (I.D.Zverev, M.A.Danilov, V.N. Maksimova, S.P.Baranova, N.M.Katkina va boshqalar) psixolog olimlarning (E.N.Kabanova, Meller,N.F.Talizina, Y.A.Samarina, G.I.Vergeles), medist olimlarning (M.R.Lvov, V.G.Goretskiy, N.N.Svetlovskaya. Y.M. Kolyagin, G.N.Pristupova) ishlarida ko„rib chiqilgan. Bir qator ishlar boshlang„ich ta‟limdagi fanlararo va fanlar ichidagi aloqalarga bag„ishlangap. Bu muammolar o„quv fanlarinn integratsiyalashga o„tishning yaqin rivojlanish zonasidir. (T.G.Raizayeva., G.N.Akvileva, D.I.Troytap, G.V. Baltyukova, N.Y. Velenkin, N.M.Drujnina, T.S.Nazarova, I.K. Blinova, R.G.Matyushova). Rus pedagogik olimlari T. Kun, V.S. Styopinlarning tatqiqotlarida falsafa, tabiat va ma`daniyat haqidagi fanlar integratsiyalash sinab ko`rildi. Ular fizika, kibrnetika ilmlarini anorganik olamdaki hodisalarni tushuntirish ga biologiya, ximiya muammolarni hal etishga tadbiq etishni taklif etmoqdalar. Nems olimi Nils Borning kashfiyoti (qo`shimchalik prinsipi) yangi fanlarning rivojlanishiga asos soldi. Hozirgi zamon falsafasida olg`a surilayotgan va integratsiyaning ta`lim zaminini tashkil etuvchi element tarkibiga dunyo qarash unversiyali kiradi. Dunyoqarash univeriyasi fan mazmunini anglash, tushunish moddiy olamni ko`ra bilish imkonini yaratadi. Ma`lumki, komil shaxsning ta`lim -tarbiya jarayonida ijtimoiylashuviga erish ish bugungi kunda pedagogika nazariyasi fanining yetakchi muammolaridan biri hisoblanadi. Ushbu muammoni hal etishda individ uchun dunyoqarash unversiyalarini o`zlashtirishiga imkon beruvchi shart -sharoitlar yaratilgandagina erishish mumkin. Dunyoqarash unversiylari jumlashiga dunyoga umumiy ta`rif beruvchi zaruriy tushunchalar, kategoriyalar kiradi. Ular moddiy olamdagi tabiiy va ijtimoiy jarayonlarga nisbatan universal ma`noda qo`llanish imkoniga ega. Masalan, kenglik, vaqt, harakat, miqdor, sifat, saba b, oqibat, zaruriyat, tasodif, shaxs, inson, jamiyat, men, boshqalar, go`zallik, ong, ishonch, adolat, tenglik, haqiqat. Diferensiyalangan ta`limda unversiyalar uning barcha qonuniyatlarini qamrab oladi. Unversiyalarning o`zlashtirilishi boshqa fanlarning o`zlashtirilishiga ham asos bo`ladi. Yana ma`danityat unversiyalari ham borki, ular turli ijtimoiy ma`daniy yo`nalishlarda asos bo`ladi. Bunday ta`lim falsafasi moddiy olamni ma`naviy o`zlashtirishiga yordam beradi. Uni adabiyot, san`at, tarix fanlarini integratsiyalab o`qitish vositasida amalga oshirish mumkin. Kundalik fikrlash, ma`naviy olamni anglashda falsafiy ma`naviyat universiyalari yordam beradi. Falsafa maydonida dunyoni umumiy ta`riflovchi tushunchalar olamni anglash ob`yektiga aylanadi. Ular a sosida ma`daniyat unversiyalardan foydalanib, fikriy tajribalar o`tkazish imkoniyati tug`iladi, fikrlashning ideal yo`nalishlari ham belgilab olinadi. Hozirgi davr pedagogik amaliyotida fanlar aro bog`lanish asosida ta`limni integratsiyalash yo`lidagi izl anishlar davom etmoqda. Bu vazifa g`oyat murakkab va ayni paytda katta samara berishi ham mumkin. Shuning uchun integratsiyani navbatdagi shovshulik kompaniya deb tushunmaslik kerak 2-masala. Hozirgi paytda integratsiyali pedagogika fanini o`rganish ma slasida turlicha qarashlar mavjud ular orasida eng samarali yo`l sifatida o`quvchilarga integratsiyli fanlar asosida “tabiat+inson” tizimidagi bilimlarni sindirishga imkon beruvchi tizim deb tushuntirilmoqda. Chunki XXI asr boshida jamiyat hayotida shunday vaziyat vujudga keladiki, endi yer yuzida yashyotgan har bir inson ma`naviy – ekologik tushunchalarni o`zlashtirib olgan bo`lishi zarur. Hozirgacha tabiat boyliklaridan rejasiz foydalanish, uni g`orat qilish kelajakda inson hayotini hatolarga qo`yishi mumkinligi aniq bo`lib qoldi. Shuning uchun bugungi kunda ekologik ma`naviyatni tarbiyalash integratsiyali kurslarni bosh vazifasi bo`lishi kerak deb hisoblanmoqda. Bunday g`oya yoshlarga yer yuzida birdamlik, yagona maqsad uchun kurash, inson va tabiat uzviyligi, inson va tabiat hayotining gallaktika tizimi qonuniyatlari bilan aloqadorligini tushuntirishni ko`zda tutadi. Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|