O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

1-rasm. a) to'g'ri oqimli va b) aylanma konturli texnikaviy suv ta'minotining konturlari. 
IESlarning tumanlari suv masalalarining echilishida qiyinchiliklar ko'rganda, aylanma konturli bug'
sovutish jarayoni olib boriladi.Sovutish qurilmalaridan gradirnyalar, sovutish hovuzlari, sachratish
basseynlar ishlaydi. Hozir respublikamizda gradirnyalardan keng foydalaniladi. Uning sovutish sifati
yuqori bo'ladi va kam joy egallaydi.Aylanma konturlarda suv hamma vaqt aylanib yuradi va bu
jarayonda yo'qotishlar bo'ladi.Birinchidan: p
1
,% - suv sovutilganda suv tomchilar havo bilan uchib
ketadi.Ikkinchidan: p
2
,% - past haroratda suvning bug'lanishi.Uchinchidan:
p
3
,% - aylanma
konturda barabandan tuzli suvning chiqarish jarayoni olib boriladi.Bu yo'qotishlar tabiiy suvlar bilan
qoplanadi - p
4
, %. Yo'qotish natijasida texnikaviy suvda tuzlar miqdori ko‟payib, qatlamlar hosil
bo'ladi.Bu qatlamlar asosan past haroratli kalsiy karbonatlardan (CaCO
3
) iborat.Tabiiy suvlarda
hamma vaqt uglerod birikmalari bor: uglerod (IV) oksidi CO
2
, gidrokarbonat HCO
3
- va karbonat
CO
3
2-
anionlari.
Suvda ularning orasida muvozanat o'rnatiladi:

CO
2
+H
2
O=H
2
CO
3
=H
+
+HCO
3-

(1) 
H
2
CO
3
=2H
+
+CO
3
2-
.

(2)
Lekin texnikaviy suv ta'minotining yo'qotishlari natijasida suv tomchilar bilan CO

2
uchib ketadi
va tenglamalarning muvozanati buzilib, suvda karbonat ionning CO
3
2-
miqdori ko'payadi va CaCO
3

hosil bo'ladi:

Ca
2+
+CO
2-
3
=CaCO
3
.


(3) 
Kondensatorning suv tartibiga ikki vazifa kiradi:quvurlar ichida suv o'tish yo'llarida qatlamlar hosil
bo'lmasligi
kerak;isitilgan
texnikaviy
suvda
qumursqalar
rivojlanishiga
halaqit
berish
kerak.Vazifalarni echish uchun TFQ normalariga ko'ra qo'yidagi jarayonlar olib boriladi:
a) texnikaviy suvga fosfat tuzlari yuboriladi va PO
4
3-
miqdori 2-2,7 mg/kg teng bo'lishi kerak.
Fosfatlar CaCO
3
zarrachalar markazini chetlashtiradi.
b) sovutish suvida kislotalanish jarayoni olib boriladi. Bu vaqtda suvning qattiqligi 2,0-2,5 mg
ekv/kg-gacha kamayadi va CaCO
3
cho'kmaga tushishi uchun imkoniyati bo'lmaydi.
v) qumursqalar o'sishini to'xtatish uchun mis birikmalardan CuSO4 qo'shiladi (0,2-0,3 mg/kg).
Bu modda ta'sirida qumursqalar nobud bo'ladi.
Hozirgi vaqtda CaCO
3
hosil bo'lmasligi uchun suvga kompleksonlardan oksietilidendifosfon
kislota (OEDF) yuboriladi. OEDF molekulasini tuzilishi quyidagicha:
3
2
1

---

87
Ca bu komplekson bilan suvda yaxshi eriyotgan va mustahkam kompleksonatlar hosil qiladi.

Sovutish suvga bu kompleksondan 0,5-1,0 mg/kg miqdorida yuboriladi. Tabiiy suvlarning nazoratida
daryolarga 2,5 mg/kg- gacha miqdorini tashlash ruxsat beriladi.