Materik orollari — bir zamonlar materiklarning tarkibiy, qismi bo’lib,
keyinchalik quruqlikning cho’kishi, tektonik yoriqlar natijasida ulardan uzilib
qolgan quruqliklar. Bunday orollar geologik va tektonik tuzilishiga ko’ra
materiklarga o’xshagan bo’ladi. Materik orollarining ba’zi birlari juda katta. Mas.,
Grenlandiya, Yangi, Gvineya, Yangi Zelandiya, Buyuk Britaniya, Novaya Zemlya,
Madagaskar.
Materik sayozligi, shelf—1 materiklarning dengiz va okeanlar qirg’oqlari
bo’ylab cho’zigan suv osti davomi. Eni bir necha km dan 1200—1500 km gacha
yetadi. M. s. dengiz cho’kindilari (shag’al, qum, qumoq, loyqa) ko’p to’planadigan
joy, yorug’ va iliq bo’lganidan organizmlar, jumladan baliq ko’p. Materik
sayozligida ko’plab neft, gaz konlari va boshqa foydali qazilmalar topilmoqda.
Musson iqlimi — musson shamollari ta’sirida tarkib topadigan iqlim. Yil
odatda ikki faslga bo’linadi: Sernam issiq yoz, quruq salqin qish. Iqlim yozda
dengizdan keladigan sernam havo, qishda quruqlikdan esadigan quruq havo
ta’sirida hosil bo’ladi. Janubiy, janubi-sharqiy Osiyo iqlimlari M. i. ga eng yaxshi
misol bo’ladi.
Musson shamollari (arabcha mavsum so’zidan)— fasldan-faslga o’z
yo’nalishini o’zgartiradigan shamollar. Qarang. Marsumiy shamollar.
Mutloq balandlik — yer yuzasidagi muayyan nuqtaning dunyo okeani
o’rtacha sathidan tik balandligi yoki pastligi. Okean sathidan baland nuqtalar
musbat ishorasi ( + ), past nuqtalar manfiy ishorasi (—) bilan belgilanadi. Musbat
ishorasi ko’pincha qo’yilmaydi. Mas., Jomolungga cho’qqisining M. b. 8848 m,
To’rfon botig’iniki — 154 m.
Mutlaq namlik — 1 m
3
havodagi suv bug’i mikdori. O’lchov birligi g/m
3
,
ya’ni 1 m
3
havoda necha gramm suv bug’i borligi bilan belgilanadi.
Mo’tadil iqlim — mo’tadil mintaqalar iqlimi. Mo’tadil mintaqalarda
Quyosh hyech qachon qoq tepaga kelmaydi va uning ufqdan balandligi katta
farq qiladi. Shu sababli iqlim ham juda har xil. Yanvar oyining o’rtacha harorati
shimoliy qismida—20°, —25° bo’lsa, janubiy qismida 0° atrofida, shimolda
iyulning o’rtacha harorati 10° atrofida bo’lsa, janubida 27°. Yog’in ham turli
miqdorda yog’adi. M. i. asosan 3 xilga bo’linadi: 1) mo’tadil dengiz iqlimi, 2)
mo’tadil kontinental iqlimi va 3) mo’tadil musson iqlimi.
Dostları ilə paylaş: |
