O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

Hayvonot dunyosi 
Afrikaning hayvonot dunyosi juda xilma-xil va turlarga boy. Bunga sabab 
materikning geologik rivojlanish tarixi va landshaft zonalarining rang-
barangligidir. Afrika xududi Yer yuzini zoogeografik rayonlashtirish sxemasiga 
muvofiq Golarktika va Efiopiya zoogeografik oblastlariga qaraydi. Materikning
shimoliy qismi Saxroi Kabir bilan birgalikda Golarktika oblastining O‘rta dengiz 
kichik zoogeografik oblastiga qaraydi. Kolgan katta qismi Efiopiya oblastini
tashkil etib, Sharqiy Afrika, G‘arbiy Afrika va Janubiy Afrika kichik zoogeofafik 
oblastlariga bo‘linadi. Golarktika va Efiopiya oblastlari o‘rtasidagi chegara 20°
sh.k. ning janubrog‘idan o‘tadi. 
Materikning shimoliy qismida yashaydigan hayvonlarning ko‘pchiligi
Janubiy YYevropa va G‘arbiy Osiyo faunasiga o‘xshash. Sahroi Kabirda va Atlas 
tog‘larining kurg‘oqchil rayonlarida suvsizlikka chidamli xayvonlar yashaydi.
Bunday hayvon turlari asosan bubala, mendasa kabi antilopalar, Shimoliy Afrika 
bug‘ulari, cho‘l bug‘ulari (lan) va boshqalardan tarkib topgan. Yirtqichlardan yo‘l-
yo‘l gayenalar, chiyabo‘rilar, yovvoyi mushuklar, fenek cho‘l tulkisi uchraydi. 
Atlas tog‘larida dumsiz makaklar yashaydi. Maymunlarning bu turi Ispaniyaning
janubidagi Andaluz tog‘larida ham uchraydi. Kemiruvchilardan yovvoyi quyonlar, 
qo‘shoyoqlar, jayralar ko‘pchilikni tashkil etadi. Cho‘llarda sudralib
yuruvchilardan Afrika kobrasi, qum bo‘g‘ma iloni, zaharli qora ilon, gekkonlar, 
cho‘l echkemari va boshkalar uchraydi. Shimoliy Afrika chala cho‘l va cho‘llarida
tuyaqush, tuvalok, so‘fito‘rg‘ay, Atlas tog‘larida kakliklar yashaydi. Saxroi Kabir 
cho‘llarida bir o‘rkachli tuyalar boqiladi va ulardan mahalliy xalq transpor vositasi
sifatida keng foydalanadi.
Afrikaning Efiopiya zoogeografik oblastiga qarashli hududining faunasi
turli-tumanligi va regional-zonal sharoitga moslashgap xususiyatlari bilan farq 
kiladi. Bunday farqlar o‘zining ifodasini kichik zoogeografik oblasglarga
bo‘linishda topgan. 

---

---

Savannalarda yem-xashak resurslari yetarli darajada mavjud bo‘lganligi

tufayli o‘txo‘r hayvonlar keng tarqalgan. Birgina antilopalarning 40 dan ziyod turi 
yashaydi. Eng yirik qadimiy antilopalardan biri bo‘lgan gnu hozirga qadar ham
saqlanib qolgan. Antilopalar oilasiga manusub bo‘lgan kanni va kudu turlari ko‘p 
uchraydi. Uzunligi yarim metrga yetmaydigan mitti antilopalar ham yashaydi.
Savannalarda va chala cho‘llarda soni juda kamayib ketayotgan uzun 
bo‘yinli va tez yuguradigan jirafalar yashaydi. Materikning sharqidagi va
ekvatorning janubidagi savannalarda va dashtlarda Afrika yovvoyi otlari - zebralar 
keng tarqalgan. Ular ayrim rayonlarda qo‘lga o‘rgatilib, uy hayvonlari sifatida
foydalaniladi. Afrika fillarining soni ham yildan-yilga keskin kamayib ketmokda. 
Materikning ko‘p joylarida fillar umuman qirib yuborilgan. Shuning uchun ham
Afrika bo‘yicha fillarni ovlash kat’iyan man etilgan. Hozirgi paytda fillar aholi 
kam yashaydigan Efiopiya tog‘ligida. Sharqiy va Janubiy Afrika ko‘riqxonalarida
himoya qilinib ko‘paytirilmoqda. 
Materikning sharqiy va janubiy o‘lkalarida yo‘kolib ketayotgan hayvon
turlaridan yana biri karkidonlar yashaydi. Afrika karkidonlari ikki shoxli bo‘lib, 
ular oq va qora turlardan iborat. Hozirgi paytda karkidonlar ham fillar va jirafalar
singari qo‘riqxonalarda saqlanib kolingan. Daryo va ko‘l qirg‘oqlarida begemotlar 
yashaydi. Yirtqich xayvonlardan arslon, qoplon, gepard, giyena, sirtlon va
silovsinlar uchraydi. Afrikaning savanna va chala cho‘llarida arslonlarning ikki 
turi: ekvatordan shimolda berber turi va janubda Senegal turi mavjud.
Hashoratlardan termitlar va sepe pashshasi ko‘p tarqalgan. 
Afrikaning nam o‘rmon landshaftlari savanna va cho‘l landshaftlariga
nisbatan xayvonlarga unchalik boy emas. Bu yerda ayniqsa o‘txo‘r xayvonlar va 
ularning kushandasi bulgan yirtqichlar bir muncha kam uchraydi. Nam tropik
o‘rmonlarda okapa jirafasi, o‘rmon antilopasi, buyvollar (suv sigiri), so‘v bug‘usi, 
yovvoyi cho‘chqalar va begemotlar yashaydi. Yirtqich xayvonlardan qoplon,
yovvoyi mushuk, chiyaburilar uchraydi.
O‘rmonlarda xilma-xil maymunlar keng tarqalagan. Ular asosan daraxtlarda
hayot kechiradi. Materikning 100 sh.k va 10° j.k. oralig‘idagi tropik o‘rmonlarda 
gorillalar va shimpanzelar yashaydi. Bulardan tashqari o‘rmonlarda lemurlar,
martishkalar, mandrillalar ko‘pchilikni tashkil etadi. O‘rmonlar ornitofaunaga boy. 
Bu yerda to‘tiqushlarning bir necha turlari, bananxo‘r qushlar, nektarxo‘r mitti
qushlar, qizilishtonlar, go‘zal sasiqpopushaklar va tovuslar yashaydi. 
Janubiy Afrika cho‘llari materikaning barcha regionlariga nisbatan faunaga
unchalik boy emas. Janubiy cho‘l va chala cho‘l landshaftlari uchun kafr bo‘yvoli, 
zebralarnnng kvaga turi, bir necha xil antilopalar harakterli. Yirtqich hayvonlardan
tulkilar va bo‘rilar yashaydi. 
Madagaskarning fauna kompleksi o‘ziga xos bo‘lib, materik faunasidan farq
qiladi. Orolda yirik yirtkichlar, haqiqiy maymunlar, zaharli ilonlar uchramaydi. 
Lekin Madagaskar uchun harakterli bo‘lgan endemik turlar keng tarqalgan.
Lemurlarning bir necha turlari yashaydi. Shuning uchun Madagaskar oroli 
Efiopiya zoogeofafik oblastining mustaqil kichik oblastini tashkil etadi.

---

---