O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

 
6.
 
Jamoatchilik nazoratining shakllari 
Fuqarolik jamiyati shakllanishida fuqarolik jamiyati barcha institutlarining o‘zaro 
aloqadorlikda ishlashi muhim ahamiyat kasb etadi. Jamoatchilik nazoratining maqsadi davlat 
hokimiyati organlarining aholi oldidagi barcha majburiyatlarini qanday bajarayotganliklarini 
nazorat qilishdan iborat. Mamlakatni modernizatsiyalash, korrupsiyaga qarshi kurash 
kuchaytirilayotgan hozirgi sharoitdajamoatchilik nazoratining roli beqiyos darajada ortadi. 
Jamoatchilik nazoratini kuchaytirish mamlakatda qonunchilikni ta’minlashning kafolati 
vazifasini bajaradi. Davlat hokimiyati organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazorati turli 
ko‘rinish, shakl va usullar yordamida o‘tkaziladi. Jamoatchilik nazorati turlari va shakllarini to‘la 
va chuqur anglash uchun quyidagi holat va hodisalar haqida aniq tasavvurlar hosil qilish lozim: 
- davlat hokimiyat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazorati tushunchasining 
mazmun va mohiyatini tahlil qilish: 
- jamoatchilik nazoratini tartibga solib turuvchi hujjatlarni tahlil qilish:
- fuqarolik jamiyati institutlarining jamoatchilik nazorati olib borishdagi amaliy 
faoliyatlarini tahlil qilish. 
Jamoatchilik nazorati muayyan shakllarda olib boriladi. Jamoatchilik nazorati shakllari 
xilma xil bo‘lib ularning asosiylari quyidagilar: 

---

222 
- jamoatchilik ekspertizasi; 
- jamoatchilik monitoringi; 
- jamoatchilik tinglovi; 
- jamoatchilik surishtiruvi; 
- jamoatchilik muhokamasi; 
- jamoatchilik kuzatuvi. 
Jamoatchilik nazoratining hozirgi sharoitda bizning mamlakatimizda eng ko‘p 
qo‘llanayotgan shakllaridan biri jamoatchilik tinglovidir. Mazkur shakl ijtimoiy ahamiyatga 
molik bo‘lgan u yoki bu muammoni hal qilishda turli ijtimoiy guruhlarning manfaatlarini o‘zaro 
kelishtirishga xizmat qiladi. Jamoatchilik tinglovi quyidagi maqsadlarni ko‘zlab o‘tkaziladi: 
-
ijtimoiy ahamiyatga molik bo‘lgan muammolarni aniqlash va muhokama qilish; 
-
mazkur muammoni hal qilishdan manfaatdor bo‘lgan tomonlarni aniqlash; 
-
manfaatdor tomonlarning mazkur muammo bo‘yicha mavqeini qayd qilish va barcha 
tomonlar uchun maqbul bo‘ladigan qaror variantini ishlab chiqish. 
Jamoatchilik tinglovi ishtirok etayotgan barcha tomonlarning o‘z fikr va dalillarini bayon 
qilishini ko‘zda tutadi. Bunda ular muhokama qilinayotgan masalaga aloqador bo‘lgan hujjatlar 
bilan tanishib chiqadi.
Jamoatchilik tinglovining ishtirokchilari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
-
mazkur muammoni kun tartibiga qo‘yishda tashabbus ko‘rsatgan tomon (investor, 
tayyorlangan loyiha mualliflari); 
-
mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organlarining, ma’muriyat, davlat nazorat idoralarining 
vakillari; 
-
muhokama qilinayotgan masaladan manfaatdor bo‘lgan jamoatchilik, shu jumladan, 
jamoat tashkilotlarining vakillari. 
Jamoatchilik tinglovini tashkil etish va o‘tkazishga mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish 
organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, jamoat tashkilotlari va birlashmalarining 
vakillari jalb etilishi lozim.
Jamoatchilik tinglovining ob’ekti jamiyatda vujudga kelgan muammoni hal qilish bo‘yicha 
tayyorlangan loyiha bo‘lishi mumkin. Mabodo, loyiha tarkibida yopiq ma’lumotlar mavjud 
bo‘lsa, loyiha mualliflari jamoat tinglovi uchun alohida ma’ruza tayyorlashadi. SHu bilan birga, 
muammoni hal qilish bo‘yicha tayyorlangan hujjatning qisqacha mazmuni ko‘pchilik uchun 
tushunarli bo‘lgan sodda tilda tayyorlangan bo‘lishi zarur. 
Mamlakatimizda jamoatchilik nazoratining eng ko‘p tarqalgan ko‘rinishlaridan biri tuman 
va shaharlarda mahalliy hokimiyat organlari rahbarlari, xususan hokimlarning hudud aholisi 
oldida muayyan davr (chorak, yarim yil yoki yil) davomida rejalarning qanday bajarilayotgani 
to‘g‘risida axborot berishidir. Bunda hokimdan tashqari hududdagi aholiga xizmat ko‘rsatadigan 
barcha tashkilot va muassasalarning rahbarlari hozir bo‘lishadi. Tinglov davomida erishilgan 
yutuqlar bilan bir qatorda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar, rejadan orqada qolish, ko‘rsatilayotgan 
xizmatlarning to‘laligi va sifati singari masalalar ham muhokama qilinadi. Bunday tinglovlar 
mamlakatimizdagi barcha hududlarda an’ana tusini oldi. 

---

223 
Jamoatchilik tinglovi yakunlari bo‘yicha tashkilotchiquyidagi vazifalarni bajarishi zarur: 
-
qaror loyihasi bo‘yicha tayyorlangan hujjatga tinglov jarayonida bildirilgan taklif va 
mulohazalar asosida tegishli o‘zgarishlar kiritish; 
-
jamoatchilik tinglovi natijalarini hujjatlashtirish. 
Jamoat tinglovining asosiy hujjatlari quyidagilar: muhokama qilinayotgan loyiha, berilgan 
savollar hamda takliflar, ularga berilgan javoblar; jamoatchilik tinglovining bayonnomasi; 
tomonlarning kelishmovchiligi qayd etilgan yakuniy hujjat; loyihaga tinglov natijasida kiritilgan 
o‘zgarishlar ro‘yxati. 
Jamoat tinglovining yakunlovchi hujjatini ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish 
tavsiya etiladi
Jamoatchilik tinglovi muammoga ekspertlarni jalb qilish, tinglov haqida ommaviy axborot 
vositalarida e’lon berish, jamoatchilik tinglovini o‘tkazadigan joyni ijaraga olish kabi moliyaviy 
mablag‘larni talab etadigan masalalar bilan bog‘liq. Odatda, tegishli moliyaviy mablag‘ bu 
muammoni hal qilishdan manfaatdor tomon va hal qilish uchun buyurtma bergan buyurtmachi 
yoki investor tomonidan qoplanadi. SHuningdek, qo‘shimcha mablag‘lar (xayriya mablag‘lari, 
jamoat tashkilotlari a’zolaridan tushgan badallar) ham jalb qilinishi mumkin.